Мәдениеттің мақсаты негізінен адамзаттың әр ұрпағының келесі ұрпаққа өлмес те, өшпес мұра қалдыру, олай болса, аталған Батыс п
жүктеу/скачать 3.17 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- (Әуезов М. Абай Құнанбаев: Мақалалар мен зерттеулер. – Алматы, 1967. – 353 б.).
- (Лосев А.Ф. Родина // Литературная газета. – 1999. – 24/01. – 6 б.).
|
7.3. Абайдың «Толық адам» ілімі Абай бойынша, «адам» дейтін орталық нүктеге қарап, тепе-теңдік ұстайтын тұтас əлем. Оны Абай ғарышы деу жөн. Адамшылық мəні, оның этикалық һəм эстетикалық келбеті, өмірінің мəні мен мағынасы, зерде мен сезім дүниесі ойшылды тебіренте толғантқан. «Абайға келгенде, ... адам мен адамгершілік, ұждан, мораль, философиясына тікелей қатысы бар, толып жатқан бөлек-бөлек бір көлемді, əр сапалы, терең ойлы пікірлері бар екені даусыз. Біздің білуімізше, Абайдағы философиялық көзқарастың көбі адамгершілік, мəселесіне тіреледі » (Әуезов М. Абай Құнанбаев: Мақалалар мен зерттеулер. – Алматы, 1967. – 353 б.). Бұл пікірді мақұлдамау қиын, өйткені адам мəселесі жəне оның қоршаған дүниеге қатынасы, өмірінің мəні философияның жалпы өзегін құрайтыны, оның басты зерттеу нысанасы болып табылатыны ежелден белгілі жəйт. Абай үшін негізгі мəселе – адам мəселесі, ол жəне де кең ұғымда алынған. Дəлірек айтсақ, философиялық мəселенің бір-бірімен тығыз байланысты, сабақтас этикалық, эстетикалық, əлеуметтік, гносеологиялық жəне басқа қырлары болғандықтан адам мəселесіне Абай жүйелілік тұрғысынан келеді. Сонымен, біз адамды Абайша түсінудің тұжырымдарына белгілі бір анықтама беруге ұмтыла отырып, бұны жасау қиынның қиыны екендігіне көзіміз жетті, шынын айтқанда, осы ұғымды анықтаудың, өзі жалпы қажет емес пе деп ойладық, өйткені: бұл оны тарылтып, төмендетіп жіберетіндей. «Тіпті кез- 160 келген анықтаманың өзі қажеттілікке орай қолға алынған заттың тек бір ғана немесе бірнеше қырларын көрсете алады. Ал барлық затта қырларының саны шексіз. Бұл, бірақ анықтаманың қажеті жоқ деген емес. Алайда ол барлық анықтаманың шартты əрі заттың мəнін түгелдей бере алмайтындығын білдіреді» (Лосев А.Ф. Родина // Литературная газета. – 1999. – 24/01. – 6 б.). Біз А.Ф. Лосевтің осы бір нақты əрі өте нəзіктікпен түсіндірген түйінімен келісе отырып, бұл қазақ ойшылының философиялық тұрғысын анықтауда біз кездестірген қиындықтарды толық бейнелеп береді деп ойлаймыз. Абайдың адамды түсінуі оның философиялық көзқарастарынан ажыратып алғысыз дей тұрсақ та, ойшыл адам мəселесінің философиялық қырына өзінің негізгі назарын аударды деп айта аламыз, оның бүкіл шығармашылығының өн бойы «толық адам» – өз мəніндегі, иманды, үндестікке толы адам туралы терең ой- толғамдарға толы, ал оның басты мақсаты – Адам болу үшін неге жақын, неден қашық жүру керек екендігін үйрету, жақсылық пен жамандықтың ақиқаттық болмысын ашып беру еді. Абай өз рулас ағайындарына, қазаққа арнап, былай деген: «Екі ауыз сөздің басын қосарлық не ақылы жоқ, не ғылымы жоқ бола тұра, өзімдікін жөн қыламын деп, құр «ой, тəңір-ай!» деп таласа бергеннің несі сөз? Оның несі адам?». Абайдың өз шығармаларындағы негізгі ұстанған философиялық қағидасы – бұл "Адам бол!" деген үндеуі – ол ойшыл-ақынның шығармашылығының өзегіне айналды. Абай үңдеуінің философиялық мəні – адамның өмірдегі міндеті мен рөлін жоғары бағалау. Адам – ақын көзқарасында ақыл-ойдың, адамшылықтың, еңбексүйгіштіктің жəне білімділіктің, достық пен махаббаттың түгелдей көрініс табуы, жинақталуы. Ай мен күн – аспан əлемінің əшекейі, орман мен жемістер – таудың əшекейі, ал жердің сəні – адам. Абай үлкен мақтанышпен: «Адам деген даңқым бар!», – деп жар салады. Абай Құнанбаев қазақтардың кенжелеп қалуы мен өмірдің барлық кемшіліктерін байлардың мал шаруашылығындағы шарасыздығымен, жалқаулығымен де байланыстырды. «Мұның бəрі төрт аяқты малды көбейтеміннен басқа ойының жоқтығынан», – деп жазды ол, «өзге егін, сауда, өнер, ғылым – солар секілді нəрселерге салынса, бұлай болмас еді жүктеу/скачать 3.17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|