Методические указания по лабораторным работам Мамандық: 6М071200 «Машинажасау» Мамандандырылуы «Машинажасау технологиясы»

Қазақстан Республикасының Министерство

Білім және ғылым образования и науки

министрлігі Республики Казахстан

ШҚМТУ им. Д. Серикбаева

МЖжК факультет деканы

___________М.В.Дудкин

___________________2014 ж.

МАШИНАЖАСАУДАҒЫ ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ МАТЕРИАЛДАР

Зертханалық жұмысқа арналған әдістемелік нұсқау

Методические указания по лабораторным работам

Мамандандырылуы «Машинажасау технологиясы»

Академиялық дәрежесі Магистр

Оқыту түрі күндізгі

Өскемен

Усть-Каменогорск

Зертханалық жұмысқа арналған әдістемелік нұсқау «Машина жасау және құрылымдық материалдар технологиясы» кафедрасында Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты негізінде 6М071200 «Машинажасау» мамандығының магистрлеріне жасалынған.

«Машина жасау және ҚМТ» кафедрасы отырысында қарастырылған

Дайындаған Г. Бицоев

Нормоконтролер Т. Тютюнькова

МАЗМҰНЫ
1 Қысым кезінде металл деформациясын зерттеу......................................4

3 Газдық пісірудің құрылымы мен технологиясы……………………….11

1 ҚЫСЫМ КЕЗІНДЕ МЕТАЛЛ ДЕФОРМАЦИЯСЫН ЗЕРТТЕУ

1.1 Жұмыстың мақсаты

• 
  қысым арқылы бөлшектерді алу үрдісін зерттеу;
  
• 
  сынақ әдісімен танысу;
  
• 
  сынақты тәжірибе түрінде өткізу;
  
• 
  жұмыс нәтижесі.
  

1.2 Құрылғылар, айлабұйым, құралдар

• 
  Гидравликалық пресс, қуаты 10 т;
  
• 
  контейнер;
  
• 
  матрицалар;
  
• 
  пуансондар;
  
• 
  құйылған дайындамалар;
  
• 
  сызғыш;
  
• 
  арнайы киім.
  

1.3 Жұмыстың мазмұны

а – тік; б – кері.

4 Сурет – Пресстеу сұлбалары.

Бұл үрдіс металды қысыммен өңдейтін басқа үрдіс түрлерінен көптеген артықшылықтарға ие. Металл контейнерде жан-жақты қысымға ұшырайтындықтан, қысымдау әдісімен иілгіштігі аз металдардан да бұйымдар жасауға болады.

5 Сурет – Пресстеу арқылы алынатын бұйымдар профильдері.

Үрдістің кемшілік жақтарына периодтылығы мен қатысты жоғары пайыз қалдық қалуын (слитоктың қысым қалдығы) жатқызамыз. Қысымдау екі әдіспен жүргізіледі: тура және кері (1 сурет).

1.4 Жұмысты орындау

1) Свинецтен диаметрі мен биіктігі ≈ 30 мм болатын екі жарты цилиндр түріндегі бұйымдар жасайды.

2) Бір жарты цилиндрдің жеймін жазықтығына квадрат қыры 4 мм (6 сурет) болатын чертилкамен тор жүргізеді.


а – координаталы тор, б – слитоктың макроқұрылымды сұлбасы.

6 Сурет – Престеуге арналған дайындамалар.

3) Екі жартыны бірінің үстіне бірін қойып, контейнерге орналастырады.

4) Тура және кері қысымдауды диаметрі 15 және 20 мм шығыс тесікті матрицаны қолданып екі рет жасайды.

5) Төрт жағдайдың әрқайсысында қысымды манометр (Р) арқылы анықтайды.

6) Қысымдалған профильді жеймін жазықтығы бойынша ажыратады және координаталық тор өзгерісі бойынша металл ағысының сипатын анықтайды. Координаталық тор иілуін өлшейді (а), (7 сурет).

7 Сурет – Пресстеу кезіндегі металл ағымының сипаты.

7) Пресстеу кезіндегі металл деформациясының дәрежесін мына формуламен есептейді:

Мұнда D –контейнер диаметрі, мм;

мұнда Р – манометрдегі қысым, кг/см² (н/м²);

Пресс поршенінің диаметрі D_пор. = 90 мм.

3 Кесте – Пресс күшінің деформация әдісі мен дәрежесіне байланысы.

11) Алынған байланыстарды сипаттайтын шешімдер құру.

1.5 Есеп беру мазмұны

1. 
   Негізгі түсініктер, терминдер мен теория орналасуы.
   
2. 
   Пресстеу әдісінің эскиздері (сурет 1).
   
3. 
   Тәжірибе нәтижесі енгізілген кесте.
   
4. 
   Графиктер: тік және кері пресстеу үшін.
   

5. 
   Шешімдер.
   

1.6 Бақылау сұрақтары

1) Пресстеудің мәні, артықшылықтары мен кемшіліктері.

2. 
   Пресстеу әдісінің үрдістің (пресстеу күші, құралдың құрылымдық өзгешеліктері, жабдықтау және бас профильдердың) технико-экономикалық көрсеткіштерге әсері қандай.
   
3. 
   Металдың деформациялау дәрежесінің пресстеу күшіне әсері.
   
4. 
   Пресстеу күші тағы неге байланысты.
   

2 ҚОЛМЕН ДОҒАЛЫ ПІСІРУДІҢ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ҮРДІСІН ЖАСАУ

2.1 Жұмыстың мақсаты

- қолмен доғалы электрлі пісірудің технологиялық үрдісінің есептеу тізбегін зерттеу.

- жеке тапсырма бойынша тәжірибелі есептеулер жүргізу;

2.2 Жұмыстың мақсаты

Барлық орындаушыларға ортақ тапсырма: қолдық доғалы әдіспен қақпақсыз тікбұрышты форма сыйымдылығын пісіру. Құрылым алдын-ала прихваткаларда жиналады (қысқа тігістер ұзындығы 30 – 40 мм ара қашықтығы 200-300 мм), содан кейін барлық тігістер сыйымдылықты алдын-ала қажетті жағдайға бұрған кезде астынғы жағынан пісіріледі. Әр орындаушының сыйымдылықтың геометриялық өлшемдері, металл қалыңдығы, металл маркасымен өзгешеленетін өз нұсқалары болады.

Сондықтан «Алғашқы мәліметтер»: - ұзындығы, мм; -ені, мм; -биіктігі, мм; -қалыңдығы, мм; -болат типі.

Тапсырма нұсқалары 6 кестеде көрсетілген.

7 Кесте – 5-терде анықтамалық әдебиеттердегі қажетті мәліметтер көрсетілген.

1) Пісіру тігістерінің типін (кесте 2), қимасын (F) және ұзындығын (L) анықтайды.

3) Таңдалған электрод маркасына байланысты ток родын (тұрақты немесе ауыспалы) анықтайды, егер пісіру тұрақты токпен жүргізілсе – полярлығын (кесте 3) көрсетеді.

4) Электрод диаметріне байланысты пісіретін ток күшін (4 кесте) таңдайды.

5) Жеке тігіс аудандарының пісіру тізбегін көрсетеді.

6) Электрод қажеттілігін, уақыт нормасын, электр энергия шығынын анықтайды.
8 Кесте – Қолмен электрлі доғалы пісіруге арналған металл электродтар.

Элект- род типі	Электрод маркасы	Еріту коэффициенті г/А-ч	Электродтың тағайындалуы	Пісіру кезіндегі ұсынылатын ток түрі
Э34	МТ	7 – 8	Аз көміртекті және төменлегірленген болаттарды пісіруге арналған, қалыңдығы 0,5-5мм	Тұрақты ауыспалы
Э42	ЦМ-7	7 – 8	Аз көміртекті және төменлегірленген болаттарды пісіруге арналған	Тұрақты ауыспалы
Э42	СМ-11	7 – 8	Орташа көміртекті және төменлегірленген болаттарды пісіруге арналған	Тұрақты полярлы тік
Э42А	УОНИ-13/45	9 - 9,5	Орташакөміртекті және төменлегірленген болаттарды пісіруге арналған	Тұрақты полярлы кері
Э50А	УОНИ-13/85	9 – 10	Жоғары беріктікке ие легірленген болаттарды пісіруге арналған	Тұрақты полярлы кері

9 Кесте – Бұрыштық тігістерді қолмен доғалы пісірудің мысалдық режимдері.

Негізгі есептеулерге кіреді:

Көлденең қима ауданын (F) есептеген кезде қимадағы бұрыштық тігіс, катеті (К) пісірілетін металл қалыңдығына тең тікбұрышты теңбүйірлі ұшбұрышты көрсетеді деп есептеуге болады.
, мм²; (1)

Тігіс ұзындығы екі ұзындық, екі ен және төрт биіктік болатын пісірілетін кромок ұзындықтарының қосындысына тең.

Электрод диаметрін (d) тігіс типі мен бұйым қалыңдығын (4 кесте) ескере таңдайды.

Сол кесте бойынша электрод диаметріне байланысты пісіретін ток (J) өлшемін анықтайды.

Ерітілген металл салмағын (G) тігіс көлемі мен металдың меншікті салмағы арқылы табуға болады.
кг (2)
мұнда F – тігістің көлденең қимасының ауданы, см²;

L – тігістің жалпы ұзындығы, см;

γ – ерітілген болаттың меншікті салмағы (7,8 г/см³).

Электродтардың металл стерженьдерінің шығынын (Q) ерітілген металл салмағы (G) мен электродты огаркы салмағының (10%) және шашыратуға кететін жоғалтулар (15%) қосындылары арқылы анықтайды.
кг (3)
Электродтардағы жалпы қажеттілік (Н) электродтағы арнайы жақпа металл стержень салмағының 40%-ын құрау есебінен анықталады.
кг (4)
Электр энергия шығыны ерітілген металл салмағы килограмм бойынша және 1кг-ды ерітуге кететін элект энергия шығынының көрсеткіші бойынша анықталады: ауыспалы токпен пісіргенде 3 … 4 кВт · сағ/кг, тұрақты токпен пісіргенде 6 … 8 кВт · сағ/кг.
кВт · сағ; кВт · сағ.

Бұйымды пісірудің негізгі уақыты мына формуламен анықталады:

α _н - еріту коэффициенті, г/А сағ (кесте 3);

Бұл үшін пісіру постының қолдану коэффициенті () алынады. Цехта ; монтаждау жұмыстарында . Онда уақыттың техникалық нормалары:

1. 
   2 бөлімде көрсетілген анықтамалар мен есептеулерді жүргізу.
   
2. 
   Алынған мәндерді 10 кестеге енгізу.
   

- Толық түсінікті есептеулер.

- Шешімдер.
2.5 Өзін-өзі тексеру сұрақтары
- Электрод типі мен салмағын неге негізделе таңдайды.

- Ток роды, пісіру тогының күші мен электрод диаметрі немен анықталады?

- Уақыт нормасы мен электрэнергия шығынын анықтау.

3 ГАЗДЫҚ ПІСІРУДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ТЕХНОЛОГИЯСЫ

3.1 Жұмыстың мақсаты

Зертханалық жұмыстың мақсаты төмендегілерді зерттеу болып табылады:

• 
  пісіру үрдісін;
  
• 
  пісіру техникасын;
  
• 
  пісіру постының құрылғысын;
  
• 
  пісіру құралдары мен құрылғыларын тағайындау.
  

3.2 Құрылғылар, айлабұйым, құралдар

• 
  присадкалы сым;
  
• 
  газ баллондар;
  
• 
  редукторлар;
  
• 
  шлангтар;
  
• 
  газды генератор;
  
• 
  газды жанарғы;
  
• 
  газды кескіш;
  
• 
  арнайы киім.
  

3.3 Жұмыстың мазмұны

Байланыстыратын бөлшектердің кромоктарын еріту және енгізілетін присадкалы материал үшін газды пісіру кезінде жану кезіндегі техникалық таза кислородтағы жанғыш газдардан (ацетилен, пропан, бутан, керосин буы, сутегі және т.б.) шығатын жылуды қолданады. Және де жалынның максималды температурасы сәйкесінше 3100, 2750, 2500, 2400, 2100⁰С-қа тең.

Пісіру жұмыстары үшін ауадан терең салқындату (төмендету) әдісі арқылы алынатын газ тәрізді кислородты қолданады. Кислородты қолдану орнына көгілдір түсті 15МПа қысымды болат баллондармен немесе сұйық күйінде – жақсы жылуоқшаулағыш арнайы сосудтарда жеткізеді.

3.3.2 Ацетилен (С₂Н₂)

Ацетилен газды пісіру мен металды кесу үшін негізгі жанғыш газ боп табылады, таза техникалық оттегімен қоспасында оның жану температурасы 3150⁰С-қа (оттегі 3450⁰С жоғалтқанда) жетеді.

Ацетиленді кальций карбидін (СаС₂) сумен араластырғанда мына реакция бойынша алады


Газосварщиктің жұмыс орнында аустилен немесе ақ түсті баллонда болады, немесе газогенераторда кальций карбидінен алады.

3.3.3 Оттекті-ацетиленді жалын

Аустиленді-оттекті жалынның құрылымы 14 суретте көрсетілген. Ол сонымен қатар көптеген газ-оттекті қоспалар үшін сәйкестендіріледі.

1 – ядро; 2 – қалыпқа келтіретін зона; 3 – жалын факелі
14 Сурет – Газ-оттекті жалын құрылымының сұлбасы.
Ядро 1 жалыны нақты көрсетілген шеттері бар суық газдар қоспасынан тұрады. Аймақ 2-де ацетилен 1:1 қатынасында таза оттегіде мына реакциямен жанады
(1)
Бұл аймақ СО мен Н₂ бар болуына және максималды температураға 3150⁰С байланысты қалыпқа келетін атмосферамен сипатталады.

Толық жанбаған өнімдер сыртқы аймақта қоршаған ауаның оттегісі есебіне байланысты мына реакциямен жанады

Қоспадағы газдар қатынасына байланысты жалын дұрыс (14 сурет), науглераживалы (ацетиленді) және тотықтырғыш (15 сурет) болуы мүмкін.

а) – дұрыс; б – науглероживалайтың; в - тотықтырғыш

Ацетилен біткенде (2.б сурет) ядро үлкейеді, балқыған күйге енеді және коптить етеді. Ондай жалын жоғары көміртекті болаттар мен чугундарды пісіру кезінде қолданады.

3.3.4 Пісіру әдістері

Горелканың орын ауыстыру бағыты мен тігіс бойынша присадкалы прутокқа байланысты пісірудің сол жақ және оң жақ әдістерін айыруға болады. Сол жақ пісіруде (сурет 3.а) алдында присадкалы пруток, ал артынан горелка орналасады. Сол жақ әдіс неғұрлым оңай және қалыңдығы аз 3 мм-ге дейінгі пісірулер үшін қолданылады.

Пісіргіш пост құрылғысы тек ацетиленді жеткізу әдісімен ерекшеленуі мүмкін:

• 
  ацетиленді баллонмен жеткізу;
  
• 
  ацетиленді пісіру орнында газогенераторда жасау.
  

1 –жанарғы; 2 – шланг; 3 – шұра; 4 – оттекті баллон; 5 – ацетиленді редуктор; 6 – ацетилені бар баллон

Қысымы атмосфералықтан жоғары қысылған, қысылған және ерітілген газдарды тасымалдауға және сақтауға әртүрлі сыйымдылықты болат баллондарды (18 сурет, 19 сурет) қолданады.

Оттекті баллондар көк түске боялады және «Оттегі» деген жазу қара бояумен жазылады. Ацетиленді баллондар ақ түске боялады және «Ацетилен» деген жазу қызыл бояумен жазылады.


1 – тіреу кебіс; 2 – корпус; 3 – сақина; 4 – тиектің шұрасы; 5 – сақтандырғыш колпак

18 Сурет – Оттекті баллон.

а – тігіссіз; б – пісіргіш БАС – 1 –58; 1 – корпус; 2 – тиектің шұрасы; 3 – сақтандырғыш қалпақ; 4 – газовды жастық; 5 – ацетоны бар кеуекті масса; 6 – тіреу кебіс

Ацетиленді баллондар жоқ болған кезде ацетиленді кесекті кальций карбидін (СаС₂) сумен араластырып алатын ацетиленді газды генераторларды қолданады:

20 Сурет – Ацетиленді генераторлар жүйесінің сұлбасы.

1. 
   «Суға карбид» (сурет 20.а);
   
2. 
   «Карбидке су» (сурет 20.б);
   
3. 
   «Карбидке су және суды шығару» (сурет 20.в);
   
4. 
   «Байланыстық жүйе» (сурет 20.г).
   

Сақтандырғыштың затворлары құбыр жолдары мен ацетиленді генераторларды сіңбіріктің (кескіштің) жанарғысынан кері соққы кезінде оттекті-ацетилен жалынының толқынынан қорғауға арналған. Олар сулы (сұйықтықты) немесе құрғақ болуы мүмкін.

Редукторлар баллоннан немесе шашыратқыш құбыр жүргізуден келетін газ қысымын төмендету үшін және берілген қысымды автоматты түрде тұрақты сақтап қалу. Редукторларды тағайындалуы бойынша бөлінеді: Б – баллонды; Р – рамповые; С – сетевые. Типі бойынша: А – ацетиленді; К – оттекті; В – сутекті; М – метанды; П – пропан-бутанды. Реттеу сұлбасы бойынша: О – бір сатылы; Д – екі сатылы.

Оттекті редукторлар газ қысымын 15-тен 0,3 МПа-ға дейін (150-ден 3 кг/см²-қа дейін), ацетиленді 1,6-дан 0,03 МПа-ға дейін (16-дан 0,3 кг/см²-қа дейін) түсіреді.

Балонды бір сатылы оттекті редуктор сурет 23-те көрсетілген.

а – сыртқы түр, б – ішкі құрылымдар; 1 – жамылғының сомны, 2, 13 – фильтрлер, 3, 8 – манометрлер, 4 – реттегіш винт, 5 – қысқыш серіппе, 6 – итергіш, 7 – мембрана, 9 – ниппель, 10 – сақтандырғыш клапан, 11 – тиек серіппе, 12 – редуцирулярлы клапан, 14 – седло; А – жоғары қысымды камера, Б – жұмыс камерасы

3.3.10 Шлангтер

Шлангтер горелкаға (резакқа) газдарды жеткізу үшін қолданылады.

3.3.11 Пісіргіш жанарғылар

Пісіргіш жанарғы газды сварщиктің негізгі құралы болып саналады. Бұл құрылғы жанғыш газды оттекпен араластыруға және тұрақты жоғары температуралы жалынды алуға арналған.

Мұндай жанарғы құрылғысы сурет 24-те, ал инжекторлы құрылғы қимасы сурет 25-те көрсетілген.

1 – оттекті ниппель, 2 – сап, 3 – оттекті құбыр, 4 – корпус, 5 – реттегіш оттекті шұра, 6 – сүңгінің ниппельсі, 7 – ацетиленді-оттекті жанарғы мундштугы, 8 – пропан-бутан-оттекті горелки мундштугы, 9 – штуцер, 10 – қыздырғыш, 11 – жанғыш қоспа трубкасы, 12 – араластырғыш камера трубкасы, 13 – инжектор, 14 – жанғыш газдың реттегіш вентилі, 15 – жанғыш газ трубкасы, 16 – жанғыш газ ниппелі; а – аз қиманың каналы, б – араластырғыш камера каналы, в – араластырғыш камера мен инжектор корпусының арасындағы қуыс, г – штуцердегі бүйір саңылаулар; I – ацетиленді-оттекті горелкаға арналған ауысымды сүңгі, II – пропан-бутан-оттекті горелкаға арналған ауысымды сүңгі

1 – араластырғыш камера, 2 – жамылғының сомны, 3 – жанарғы корпусы , 4 – инжектор

3.4 Жұмысты орындау реті

• 
  Пісіру үрдісінің технологиясымен танысу;
  
• 
  Газды пісіру құрылғысының жұмыс істеу принципін зерттеу;
  
• 
  Қолданылған құрылғыларда өз білімдерін тексеру: газогенератор, баллондар, редуктор, шанғыш, кескіш;
  
• 
  Отчет құру және қорғау.
  

3.5 Есеп беру мазмұны

• 
  жұмыстың мақсаты;
  
• 
  қысқаша теориялық бөлім;
  
• 
  құрылғының принципті сұлбасын келтіру: газогенератор, сақтандырғыштың затворы, редуктор, шанғыш;
  
• 
  жұмыс бойынша шешімдер.
  

3.6 Өзін-өзі тексеру сұрақтары

• 
  пісіру жалынын реттеу;
  
• 
  газды пісіру әдістері;
  
• 
  шанғыш газдар және олардың сипаттамалары;
  
• 
  жұмыс істеу принципі мен тағайындалуы: газогенератордың, баллонның, редуктордың, шлангтардың, сақтандырғыштың затворы, шанғыштың.
  

4 ЭЛЕКТРЛІ БАЙЛАНЫСТЫҚ ПІСІРУ

4.1 Жұмыстың мақсаты

• 
  электрлі байланыстық пісірудің принципін зерттеу;
  
• 
  пісіру әдістерімен танысу;
  
• 
  нүктелік пісіруге арналған машина құрылысын зерттеу;
  
• 
  нүктелік және тігісті машиналарда пісіру жүргізу.
  

4.2 Құрылғы, айлабұйым, құралдар

• 
  нүктелік электрлі байланыстық пісіруге арналған машина;
  
• 
  тігісті электрлі байланыстық пісіруге арналған машина;
  
• 
  пісіру үлгілері;
  
• 
  арнайы киім;
  
• 
  қорғағыш көзәйнектер.
  

4.3 Жұмыстың мазмұны

Контактілі дәнекерлеуші қысыммен жердің өткінші контактілі қызбасымен құралым өткінші нүктелерге дәнекерлеушінің әдіс-айлаларына деген қарайды және разогретых дайындаманың шөгуімен. Бұл үрдістің сипаттық ерекшелігі – соңында пісіргіштік байланыс орнайтын пластикалық деформация тезділігі. Пісіріп байланыстыру типтері сурет 1-де көрсетілген.

Түйіс пісіру (сурет 1.а) – байланыстырылатын бөлшектер жанасатын жерінің бүкіл жазықтығы бойымен пісіріледі.

1 сурет – Байланыстың негізгі типтері.

Ерітіп пісіруді үздікті және үздіксіз үрдіс арқылы жүргізеді.

Үздіксіз ерітіп пісіру үрдісінің басында пісіргіш цепьтің кернеу әсеріндегі пісірілетін бөлшектер соңдары жеңіл жанасуға әкеледі. Сурет 3-те түйіс қимасы бойынша еріту үрдісінің дамуы сұлба түрінде көрсетілген.

3 сурет – стык ерітіп пісіру үрдісінің даму сұлбасы.

8.3.3 Нүктелік пісіру

Нүктелік пісіру (сурет 1.б) – дайындамалар жеке нүктелерде байланысатын байланыстық пісіру түрі. Нүктелік пісіру кезінде дайындамаларды нахлесткаға жиналады және пісіру орнына ток жеткізетін екі сым электродтар арасында біраз күшпен Р (сурет 4) қысады. вид контактной сварки, при которой заготовки соединяются в отдельных точках.

4 сурет – Нүктелік байланыстық пісіру принципиалды сұлбасы.

Электродтың жұмыс (байланыстық) беткейінің диаметрін (d_э) пісірілетін парақ қалыңдығына байланысты таңдайды:

• 
  лист қалыңдығы S 3 мм-ге дейін d_э = 2S + 3, мм;
  
• 
  лист қалыңдығы S 3 мм-ден астам d_э = 1,5S + 5 мм.
  

4.3.4 Роликті (тігісті) байланыстық пісіру

Роликті (тігісті) байланыстық пісіру қалыңдығы 3 мм-ге дейінгі листік металдарды нүктелермен жабылған тегіс герметикалық тігіспен байланыстыру үшін (сурет 5) қолданылады.


5 сурет – Роликті (тігісті) пісірудің принципиалды сұлбасы.
Роликтерге ток пісіргіш трансформатордың екінші тогынан жүргізіледі.

Роликті пісіруді штампталған екі бак дайындамаларын және листік металдан жасалған басқа герметикалық сыйымдылықтарды жинау кезінде (сурет 6) жиі қолданады.

Электрлі байланыстық пісірудің барлық әдістері келесі жағымды қасиеттермен сипатталады:

• 
  пісіріп байланыстырудың жеткілікті жоғары беріктігі;
  
• 
  пісіру үрдісін максималды автоматтандыру мүмкіндігі.
  

4.4 Жұмысты орындау реті

• 
  әдістемелік нұсқауларда берілген материалдарды зерттеу;
  
• 
  техникалық есеп беру құру;
  
• 
  қолданылатын контакты машиналар құрылымын зерттеу және екі пластинаны нүктелік пен тігісті машиналарда пісіру.
  

4.5 Есеп беру мазмұны

• 
  жұмыстың мақсаты;
  
• 
  негізгі анықтамалары бар қысқаша теориялық бөлім;
  
• 
  пісіру әдістерінің сұлбасы (сурет 2, 4, 5);
  
• 
  параметрлері көрсетілген қысқаша теориялық кіріспе;
  
• 
  жұмсақ және қатты режимдердегі нұктелік байланыстық пісіруі бар машинаның принципті электрлі сұлбасы (сурет 7);
  
• 
  тәжірибе сипаттамалары;
  
• 
  жұмыс бойынша шешімдер.
  

4.6 Өзін-өзі тексеру сұрақтары

• 
  байланыстық электрлі пісірудің негізгі әдістері;
  
• 
  пісіріп байланыстырудың құралым аумағындағы термофизикалық үрдістер;
  
• 
  пісіру әдістерін қолдану аясы;
  
• 
  пісіру құрылғыларының принципті құрылымы.
  

5 ТОКАРЛЫ СТАНОКТАРДА ӨҢДЕУ

• 
  токарлы-винторезді станок құрылымын зерттеу;
  
• 
  қозғалыс түрлері мен олардың өлшемділігін зерттеу;
  
• 
  инструментті зерттеу;
  
• 
  бейімдемелер мен жаблықтауды зерттеу.
  

5.2 Құрылғы, айлабұйым, құралдар

• 
  токарлы станоктар;
  
• 
  станок құрылғылары бойынша плакаттар;
  
• 
  патрондар; орталықтар; ауыспалы төлкелер;
  
• 
  люнеттер;
  
• 
  кескіштердің негізгі типтері бар стенд.
  

5.3 Жұмыстың мазмұны

5.3.1 Токарлы топ станоктары

Токарлы-винторезді станкоктар универсалды, олармен көптеген әртүрлі бөлшектерді дайындайды. Бұл станоктарды бірегей, аз сериялы өндірісте және машиналарды жөндеуде, зауыттардың тәжірибелік цехтарында, агроөнеркәсіптік кешеннің бөлімшелерінде, оқу және ауыспалы мастерскойларда қолданады.

1 – беріс қорабы; 2 – алдыңғы бабка; 3 – суппорт; 4 – артқы бабка; 5 – бағыттауышы бар станина; 6 – фартук; 7 – жүріс валигі; 8 – жүріс винты.

Сурет 5 – Патрондар.

Патрондарда дайындамаларды бекіту мүмкін емес болғанда, планшайба 5 (сурет 5, в) қолданады. Планшайбада диск формалы дайындамаларды прихватамен бекітеді; келтеқұбыр 6 (сурет 5, г) бекіту үшін бұрышы 7 қолданады.

Сурет 6 – Люнеттер.

5.3.1.3 Револьверлі станоктар

Револьверлі (токарлы-револьверлі) станоктарды даналы (ковалы, құймалы) дайындамалар мен прутоктан бөлшектер дайындаған кезде сериялы өндірісте қолданады.

Сурет 7 – Токарлы-револьверлі станок 1П365.

Сурет 8-де 1341 модельді 16 позициялы револьверлі басының 2 осі көлденең болатын револьверлі станок көрсетілген.

5.3.1.4 Токарлы автоматтар мен жартылай автоматтар

Токарлы автоматтарды домалақ және көп қырлы қималы калибровалды (суық тартылған) жыйындардан жасалған әртүрлі бөлшектерді дайындауға қолданады.

Каруселді-токарлы станоктарды диаметрі биіктігінен жоғары болатын орташа және үлкен дайындамаларды өңдеу үшін қолданады; өңдеу кезінде дайындаманың айналу осі тік.

Сурет 10 – Токарлы-каруселді станоктар.

«Қайрау» ұғымы келесі негізгі жұмыс түрлерін біріктіреді: цилиндрлі, конустық және фасонды беткейлерді қайрайды; қыр беткейлерді қайралған және кесілген.

5.4 Жұмысты орындау

• 
  токарно-винторезды станоктың құрылымын зерттеу;
  
• 
  токарлы топтың басқа станоктарының жалпы құрылымымен танысу;
  
• 
  токарлы инструментпен танысу;
  
• 
  оснастка мен бейімдемелермен танысу;
  
• 
  отчет құру;
  
• 
  отчетты ауызша қорғау.
  

5.5 Отчет мазмұны

- жұмыстың атауы;

- жұмыстың мақсаты;

• 
  қысқаша теориялық бөлім;
  
• 
  эскиз, токарлы-винторезді станоктың блок-сұлбасы (сурет 1);
  
• 
  Қайрау кезіңде кесудің сұлба эскиздері (сурет 11, таңдау бойынша жеті сұлба);
  
• 
  шешімдер (мақсатты орындау).
  

5.6 Өзін-өзі тексеру сұрақтары

• 
  токарлы-винторезді станоктың негізгі түйіндері;
  
• 
  негізгі операциялар;
  
• 
  негізгі инструмент, типтер;
  
• 
  негізгі оснастка;
  
• 
  токарлы топ станоктарының негізгі типтерінің ерекшеліктері.
  

6 ФРЕЗЕРЛІ СТАНОКТА ӨҢДЕУ

6.1 Жұмыстың мақсаты

• 
  фрезерлі станок типтерімен танысу;
  
• 
  универсалды-фрезерлі станокты зерттеу;
  
• 
  фрез типтері мен олардың станоктарда бекітілу әдістерін зерттеу;
  
• 
  фрезерлі станоктардағы негізгі операциялармен танысу;
  
• 
  фрезерлеу кезіндегі негізгі параметрлер есебінің сұлбасын меңгеру.
  

6.2 Құрылғы, айлабұйым, құралдар

• 
  универсалды-фрезерлі станок;
  
• 
  фрез үлгілері;
  
• 
  фрезерлі станоктардың әртүрлі типтері бар плакаттар;
  
• 
  фрезерлеу кезіндегі негізгі жаблықтау.
  

6.3 Жұмыстың мазмұны

6.3.1 Фрезерлі станок типтері

Фрезерлі станоктар консольды, консольсыз, продольные, портальды, карусельді-фрезерлі, барабанды-фрезерлі, көшірмелі және арнайы болып бөлінеді.

6.3.1.1 Көлденең-фрезерлі консольды станоктар (сурет 69).

Бұл станоктарды бірегей және сериялы өндірістерде, сонымен қатар жөндеу цехтарында қолданады. Станокта тік бағытталған станина 10 бойымен көлденең салазокқа арналған бағыттаушымен қамдалған консоль 9 қозғалуы мүмкін.

1 – шпиндель; 2 – оправка; 3 – фреза; 4 – серьга; 5 – хобот; 6 – көлденең үстел; 7 – айналмалы бөлігі; 8 – бойлық бағыттаушы; 9 – консоль; 10 – станина.

Бұл станоктарды қыр фрезді беткейлерді және соңы фрезді әртүрлі формалы паздарды фрезерлеу үшін қолданады.

6.3.1.3 Бойлық -фрезерлі станоктар (сурет 3).

Көпорынды құрылғыларды қолданып үлкен және үлкен емес дайындамаларды өңдеу үшін бойлық -фрезерлі станоктарды қолданады.


Сурет 3.
1 – бағыттаушы станиналар; 2 – стол; 3 – шпиндельді бабка; 4 – стойка; 5 – поперечина.
6.3.1.4 Көшірмелі-фрезерлі станоктар.

Әртүрлі фасонды полостьтарды және сыртқы беткейлерді, мысалы пресс-формаларды, кокильдерді, штамптарды, отливтердің металл модельдерін дайындау кезінде көшірмелі-фрезерлі станоктарды қолданады. Сурет 4-те электрмеханикалық бақылаушы жүйесі бар станок сұлбасы көрсетілген.

Сурет 4.
1 – модельді бекітуге арналған құрылғы; 2 – бақылаушы құрал (копир); 3 – станина; 4 – шпиндельді түйін; 5 – станина; 6 – стол; 7 – фреза; А – модель (копир); В – дайындама.

6.3.2 Фрезерлеу, фрезлер мен қосалқы құралдар

Фрезерлеу кесіп өңдеудің жоғары өнеркәсіптік және кең таралған әдістерінің бірі болып табылады, оны жалпақ және профильді (фасонды) тегіс, бөлшектердің рифлелды беткейлерін, паздарды, әртүрлі канавкаларды алу үшін қолданады.

Тағайындалуы бойынша фрездерді келесі түрлерге бөледі:

а) жазықтықтарды өңдеу үшін – цилиндрлі және қырлы;

б) паздар мен шлицтерді ойықтар үшін – дискті, пазды, концты, бір бұрышты, екі бұрышты, Т-тәрізді;

в) фасонды беткейлерді алу үшін – фасонды, червяк модульды;

г) металл кесу үшін – кесілетін(аралар домалақ).

Сурет 5.
Қырлық фрездерді тік-, бойлық -фрезерлі және басқа да станоктарда беткейлерді өңдеу үшін қолданады.

Прорезные (шлицті), дискті және соңдық фрездерді (сурет 5, д, е, ж) тіксызықты паздар мен шлицтерді алу үшін қолданады.

Бұрыштық және екібұрышты фрездермен (сурет 5, з, и) кейбір бөлшектерде және кескіш құралдардағы (фрездегі, зенкердегі, разверткаларды) бұрыштық профильдің канавкаларын фрездейді. Т – тәрізді фрездерді (сурет 5, к) металл өңдейтін станоктар столында сәйкестендірілген паздарды алу үшін қолданады. Фасонды фрездер сурет 73,л-де көрсетілген.

Модульді дискті (сурет 5,м) және модульді саусақтармен фрездермен (сурет 5,н) тісті дөңгелектердің тістерін кеседі.

Червячные фрездерді (сурет 5,о) тісті-фрезді станоктарда тісті дөңгелектерді кесу үшін қолданады. Червяк фрездің трапецеидальді формалы тістері болады.


6 сурет
6.3.3 Фрездеу кезінде кесу режимінің элементтері

Басқа да өңдеу әдістеріндегідей фрездеудің кесу режимі кесу жылдамдығымен, берісімен, кесу тереңдігімен, және де фрезедеу енімен сипатталады.

Фрездеу кезіндегі кесу жылдамдығы деп кесу кромкасы нүктесінің фрез осінен ең алыс тоғынды жылдамдығын айтады:
,
мұнда V – кесу жылдамдығы, м/мин;

D – фрез диаметрі, мм;

n – шпиндельдің айналу жиілігі, мин ^-1;

1000 – метрге айналдыратын коэффициент.

Кесу тереңдігі t деп фрездің бір өтісі кезінде металдың алынатын қабығын айтады. Кесу тереңдігі 5 мм-ден аспау керек.

Беріс деп айналатын фрезге қатысты өңделетін бөлшектің орын ауыстыруын айтады.

Берістің үш өлшемі болады:

• 
  фрездің бір тісіне беру , мм/зуб;
  
• 
  фрездің бір айналымына беру , мм/об,
  

мұнда - фрез тістерінің саны;

Белгілі бір станокта (оның электрқозғалтқыш қуаттылығы бойынша) есептелінген режимді іске асыру мүмкіндігін тексеру үшін анықтайтын кесу қуаттылығын мына формуламен есептейді:

Негізгі (машиналық) уақыт, яғни кесу үрдісіне жұмсалатын уақыт, мына формуламен анықталады:

Өз кезегінде

Кесу жылдамдығын мына формуламен анықтайды:

мұнда C_V – өңделетін материалға, фрез типіне және өңдеудің басқа шарттарына байланысты коэффициент;

6.4 Жұмысты орындау

• 
  фрезерлі топ станоктарын зерттеу;
  
• 
  горизонтальды-фрезерлі станоктың нақты құрылымы, қозғалыс түрлері, негізгі операциялары;
  
• 
  фрез типтері, олардың конструкциясы;
  
• 
  фрезерлі станоктарға арналған құрылымдармен танысу;
  
• 
  жұмыс бойынша отчет құру;
  
• 
  отчетты ауызша қорғау.
  

6.5 Отчет мазмұны

• 
  атауы;
  
• 
  жұмыс мақсаты;
  
• 
  қысқаша теориялық бөлім;
  
• 
  станоктың бір типін сипаттау эскизі;
  
• 
  приспособленияның біреуін сипаттау эскизі;
  
• 
  екі-үш фрезді сипаттау эскизі;
  
• 
  шешімдер.
  

6.6 Өзін-өзі тексеру сұрақтары

• 
  әртүрлі фрезерлі станоктардың принципиальды ерекшеліктері;
  
• 
  фрез типтері, олардың тағайындалуы;
  
• 
  фрезерлеудің негізгі параметрлерін есептеу әдістері;
  
• 
  фрезерлік станоктарға арналған оснастка.
  

ӘДЕБИЕТТЕР

1 Технология конструкционных материалов./Под ред. А.М. Дальского – М.: Машиностроение, 1990. – 448 стр. с ил. (и другие издания).