Методикалық ұсыныстар Жалпы гидравлика пәні бойынша

Пәні бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.3/37

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

«Механика және мұнайгаз ісі» кафедрасы

методикалық ұсыныстар
Жалпы гидравлика пәні бойынша
050708 «Мұнайгаз ісі» – мамандығының студенттері үшін арналған

Павлодар

1 Дәрістер оқу үшін методикалық нұсқаулар

Дәрістердің мазмұны осы курстың оқу жұмыс бағдарламасына сәйкес болуға тиіс. Ұғуға не жаттаға күрделі сұрақтар тепе-тең жалпы курс бойынша бөлінеді. Жақсы сәйкес әдебиет болса оқытушыға сол ретінде тақырыптарды түсындіруге лайық, себебі талапкерлерге ыңғайлы сол әдебиеттердең қосымша білім алуға, сабақта айтылған тақырып бойынша.

Оқу нәтижесінде студенттің алдына қойылған талптарды ең бірінші сабақта бірден белгілеп алуға тиіс, ағымдағы үлгерімді бақылау шараларының календарлық графигімен, бақылау, межелік нысандарымен, өту балдарымен.

Бір тақырыптың материалын бір сабақта беруге тырмысуға қажет. Егер тақырып бір неше сабаққа бөлінген болса, сонда дәрістің алдында студенттерге өткен сабақты қысқаша естеріне салу керек. Шет ел ғалымдарының аты-жөндерін және жаңа терминдерді тақтаға жазып отыру керек.

Студенттің назар аударып отырғанын тексеріп білу үшін материалді түсіндіру үстінде жеңіл не бұрыннан білетін сұрақтардың жауабын сабақ бойынша сұрап отыру керек. Сол кезде студент тақтаға көп назар аударады және тақырыпты жақсы ұғады.

Өткен пәндерді оқу барысындағы алынатын анықтамалардың , терминдардың ұғунуын тексеріп отырған жөн.

Белгілі бір түсініктерді оқу процессінде тәжірибе сабақтарын өткізу кезінде кездесетін лабораториялық және курстық жұмыстар менен студенттердің басқа курстарда оқылатын түсініктемелерімен ара байланыс проблемаларын желілеп отырған жөн.

2 «Термодинамика және жылуалмасу» пәні бойынша дәрістердің тезистері
Теоретикалық дәріс курсының басты мақсаты сол берілген дәріс сабақтарының жиынтығы студенттерде оқылып жатқан пән жайлы жүйелі түсінік; теоретикалық білім; болашақ мамандарға гидравликалық есептердің тәсілдерін, дәрежелерін, есеп нормаларын ұғыну және қабылдау түсініктерін калыптастыру.

Пәннің бар мазмұны логикалық аяқталған матераилды қамтитын жеке тақырыптар мен бөлімдерге бөлінген.

Дәріс сабақтарына дайындалу кезінде қолданалынған оқулықтар дәріс сабақтарының соңыңдағы тізімде көрсетілген.
1 тақырып. Кіріспе. Қазақстан Республикасының шаруашылық кешеніндегі энергетика және оның мәні. Жылу қондырғылары және олардың ел энергетикасындағы ролі. Отын қолрлары және отындық тепе-теңдік. Жылуды энергетикалық және технологиялық пайдалану.

Техникалық термодинамиканың пәні мен әдісі. Негізгі анықтамалар. Термодинамикалық процесс. Қайтымды және қайтымсыз процестер. Газдың ішкі энергиясы мен энтальпиясы.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Газдын негізгі физикалық қасиеттеріне жатады меншікті салмақ (тіғіздіқ), қысым және температура.

Меншікті салмағы деп сұйықтың салмағының көлеміне қатынасын айтады:

, [] = [V] / [m]= 1 м³ /1кг = 1 м³/ кг.

Сұйық денесінің массасының, көлеміне қатынасын сұйықтың тығыздығы деп атайды:

,

[] = 1 кг/м³.

Қысым дегеніміз – беттін бірлігіне тік әрекет ететін күш:

.

Тұтқырсыз сұйықта және тыныштықтағы сұйықта жанама күш нөлге тең болады, берілген ауданға тек тік бағытта қысым күші әрекет етеді, және ол былай жазылады:

p = F/A.

Қысым өлшемі СИ: [p] = [F]/[A] = 1 H/1 м² = 1 Па.

Халықаралық бірліктер жүйесінде қысымды өлшеу бірлігін паскаль (Па) деп атайды, француз математик Блез Луи Паскальді (1623 – 1662) есі бойынша.

Бірақ та іс жүзінде қысымды өлшеу үшін жиі техникалық атмосфера қолданылады және бармен өлшиді:

1 техн.атм. = 1 кгс/см²= 1 бар = 10⁵ Па = 0,1 МПа.

Кейбір бұрынғы техникалық әдебиеттерде қысым өлшегенде техникалық атмосферамен өлшейды (МКГСС жүйесінің өлшемі), және де басқа жүйеге кірмейтін өлшемдермен пайдаланады олар: бар, физикалық атмосфера (атмосфера физическая), мм сынап бағана және м су бағана (мм рт. ст и мм вод. ст).

Өлшемдердін байланасы төменде көрсетіледі:

1 атмосфера техникалық = 1 ат = 1 кгс/см² = 0,981×10⁵ Па =

= 735,6 мм сынап бағ. = 10 м су бағ.; 1 ат 0,1 МПа;

1 атмосфера физизикалық = 1 атм = 760 мм сынап бағ. = 101325 Па =

= 1,033 ат = 10,33 м су бағ.;

1 мм су бағ. = 9,81 Па; 1 мм сынап бағ.ст = 133,322 Па.

Қысымды былай ажыратады - абсолюттік қысым p (арғарайв – жай қысым), барометрлық немесе атмосфералық қысым p_б = p_а , оны барометрмен өлшейды, артық қысым p_и, манометрмен өлшенеледі, және сиретулік қысым р_р вакуумметрен өленеледі.

Ыдыстағы газбен сырттағы атмосфералық қысыммен айырмашылығын артық қысым деп аталад:

p_и = p – p_а.

Егер ыдыстағы газдын қысымы атмосфералық қысыман кем болса онда олардын айрмашылығын сиретулік қысым деп атайды

p_р = p_а – p.

Осы формуладан көрынып тур минималды сиретулік қысым нөльге тең екнің (ыдыстағы қысым атмосфералық қысымына тең), ал максималды қысым – атмосфералыққа тең (ыдыстағы қысым нөльге тең). Бірақ атмосфералық қысым тұрақты болмаған соң – максималды сиретулік қысымда тұрақты шама болмайды. Дененің қызған дәрежесін көрсеткішін температура деп атайды. Кельвина T температурасымен шкала бойынша Цельсия температурасынын байланысы төмендегі салыстырмамен анықталады

_{T = T}

мұнда T – жылудинамикалық температура (Кельвин температурасы), К;

Ауаның тығыздығы келесі формуламен анықталады

мұнда Дж/(кг^.К) – ауаның газды меншікті тұрақтысы.

Судың тығыздығын 1000 кг/м³ алуға болады (бірақ температура 50 ^оС артық болса, онда судың және будың кестесынен алуға тиіс).

2 тақырып. Техникалық термодинамика. Мүлтіксіз газдар және олардың қоспалары. Мүлтіксіз газ. Күй теңдеуі. Мүлтіксіз газдың газ тұрақтысы. Мүлтіксіз газдардың негізгі заңдары. Мүлтіксіз газдың ішкі эенргиясы және энтальпиясы. Мүлтіксіз газдың жылу сыйымдылығы. Изобараның және изохораның жылу сыйымдылықтары. Жылу сыйымдылығының температураға тәуелділігі. Мольдік жылу сыйымдылығының газ атомына тәуелділігі. Адиабата көрсеткіші К=С_р/С_v және оның температураға тәуелділігі. Газ қоспасы туралы ұғым. Дальтон заңы. Қоспалардың берілу тәсілдері. Құрамдас бөліктерінің парциалдық көлемі, қоспаның орташа молекулалық массасын және оның газ тұрақтысын анықтау. Массалық және көлемдік үлестер арасындағы байланыс. Қоспаның құрамдас бөліктерінің парциалдық қысымын анықтау. Мүлтіксіз газдар қоспаларының жылу сыйымдылығы.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Термодиканың негізгі теңдеуі

,

мұнда – жазық беттегі қысым;

Жазық беттегі сұйықтың гидростатикалық қысым қүші

мұнда – ауырлық орталығының тереңдік координатының шамасы.

Архимед заңы, Архимедтің көтеруші күш

.

3 тақырып. Термодинамиканың бірінші заңы. Термодинамиканың бірінші заңының формуласы. Талдау өрнегі. Ішкі энергия дененің күй функциясы ретінде жұмыс және жылу процесс функциясы ретінде PV-диаграммасы. Мүлтіксіз газдың энтропиясы. Энтропия күй функциясы ретінде. Меншікті газдың энтропиясының өзгеруі. T_S координат жүйесі, осы диаграммада жылуды анықтау. Мүлтіксіз газдардың термодинамикалық процестері. Олардың талдаулық зерттеулері және (P,V) және T_S диаграммаларындағы графиктік кескіндері.

4 тақырып. Термодинамиканың екінші заңы. Айналма термодинамикалық процестер немесе циклдер. Тура және кері циклдер. Қайтымды және қайтымсыз циклдер. Тура және кері циклдердің тиімділігін бағалау. Карноның тура қайтымды циклі. Жылуды беру және алу процесінің орташа интегралдық температурасы. Карноның жалпылама циклі. Термодинамиканың екінші заңының мәні және оның формулалары мен жазбалары. Энтропия өзгеруі және қайтымды және қайтымсыз процестер кезіндегі оқшауланған термодинамикалық жүйенің жұмыс қабілеті.

Энергия жөніндегі ұғым. Термодинамиканың екінші заңын статикалық түсіндіру. Ғаламның «жылулық өлімі» туралы Клаузлус теориясын сынау.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Жоғарыда айтып өткендей, «сұйықтық» терминінің астырында тек тамшы сұйықтықтарының ғана емес, сонымен қатар газдар да жатқанын есте сақтайық.

Қалыптасқан ағын – бұл физикалық параметрлері (жылдамдың, қысым) уақыт бойынша ауысып өзгермейтін ағын.

Қалыптаспаған ағын - физикалық параметрлері уақыт бойынша ауысып отыратын ағын.

Ток тізбегі – барлық нүктерлерде жылдамдық векторы жанасу бойымен бағытталған тізбек.

Кәдімгі шапшу – су ағынының шексіз кіші маниердігі көлденең бөлігі.

Қима – ток тізбегіне қалыптастырылған беткей.

Сұйықтықтыңағуы – арынды және арынсыз болып бөлінеді. Арынды ағынға жабық арналардар ағындар жатады, ал арынсыз ағындарға еркін араналардағы ағындар жатады. Арынды ағындарға құбырлардағы, гидромашиналардағы ағындар мысал бола алады. Арынсыз ағындар өзендерде, ашық су каналдарында болады, бұл курста арында су ағындарын қарастырамыз.

Шығын – бұл берілген қима арқылы уақыт бірлігіне ағатын сұйықтықтың мөлшері. Сұйықтық мөлшерін көлем, масса немесе салмақ бірліктерімен өлшеуге болады, осыған байланысты көлемдік Q (м³/с), массалық Q_m (кг/с) және салмақтың Q_G (Н/с) шығындарды қарастырады. Бұл шығындар арасында да көлем, масса, салмақ арасындағыдай байқаныс болады, яғни:

Q_m=Qρ; Q_G=Qρg; Q_G= Q_mg

Шығын сұйықтық жылдамдығы мен ағынның көлденең қимасының ауданымен байланысып, мынаған тәуелді болады: Q=VS

Су буы. Негізгі анықтамалары. PV, TS диаграммаларындағы буға айналу процесі. Судың және су буының параметрлерін анықтау; су және су буы кестесі; hs-диаграмма. Үштік нүкте. Гиббе фазалары ережелері туралы ұғым. Клайперон-Клаузлус теңдеуі. Кестелердің және hs-диаграммасының көмегімен су буының негізгі термодинамикалық процестерін есептеу.

Ылғалды ауа. Ауаның толық және салыстармалы ылғалдылығы. Шықтану нүктесі температурасы; ылғалды ауаның hd-диаграммасы. Ылғалды ауаның негізгі процестерін (қыздыру, кептіру, араластыру).

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Жылу энергетикалық және өндірістік қондырғалдарда, судың буын, жұмыстық дене ретінде кеңінен пайдалынады. Осы берілген тұрақты қысым кезіндегі, оның өзгеру диапазоны, өте кең шегінде қазандық агрегатпен өндіреді.

6 тақырып. Ағын термодинамикасы. Газдың және будың ағуы. Дроссельдеу. Негізгі ұғымдар. Ағынға арналған термодинамиканың бірінші заңы. Итеру жұмысы және техникалық жұмыс. Бернулли теңдеуі. Сопло және диффузор. Сопло адиабаталық ағу.

Адиабаталық ағу кезіндегі газдың ағуы. Соплодо ағу кезінде газдың шиеленісті жылдамдығы және шиеленісті параметрлері. Шиеленісті жылдамдық арқылы өту шарты. Лаваль сопло: Кестелердің, hs-диаграммасының көмегімен тарылатын соплоға және Лаваль соплосына арналған су буының ағуының есептеуі.

Ағудың нақты процесі. Газды және буды дроссельдеу. Адиабаталық дроссельдеу кезінде жұмысшы дененің параметрлерінің өзгеруі. Джоуль-Томпсон нәтижесі. Инверсия температурасы. Дроссельдеу процесін кескіндеу.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 6 тақырып бойынша ұсынылған есептер

Жану кезінде ; ;; көлемін құрайды. Жану процессіндегі заттардың массалық құрамын, орташа молекулалық массасын және газ тұрақтылығын анықтау керек, егер:;

Ренкин циклінің жылулық п.ә.к.-не бастапқы және соңғы параметрлердің әсерлері. Бу күштік қондырғылардың п.ә.к. Ренкин циклін pv және T_S координаталарында кескіндеу. Бу күштік қондырғылардың үнемділігін арттыру жолдары; регенеративтік цикл; буды аралық қыздыру. Бу газдық циклдер, жылуландыру негіздері.

Тоңазытқыш қондырғылар циклдері және оларды талдау. Ауа-тоңазытқыш қондырғы циклі. Тоназытқыштық коэффициент және суы қондырғыштық.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 7 тақырып бойынша ұсынылған есептер

Жылжымалы піспектің цилиндіріндегі 0,3 м³ көлемді ауаның қысымы 1,96 МПа және 292 К (19°С) кезіндегі. жағдайы бойынша, ауаның атқарған жұмысы мен соңғы көлемін және жеткізілген санды жылуды анықтау керек, егер оның соңғы температурасы 400°С жеткендегі жағдайын.

Жеткізілген жылу санын мына формуламен табамыз:

Қосымшаның мәліметі бойынша, табамыз:

Масса М мына формуламен табамыз:

онда, Q = 7,0(1,03·400 - 1,005·19)=2750 кДж, соңғы көлемін былай табамыз:

Ауаның ұлғаюы кезіндегі атқарған жұмысын

L = MR(T₂ – T₁) = 7,0·0,287(673 – 292) ≈ 765 кДж

8 тақырып. Энергияны түрлендірудің жаңа тәсілдері. Энергияны тура түрлендіргіштер. Отын элементтері. Күн батареясы. Жылу электр генереторлары. Жылу эмиссиясының түрлендіргіштері. МаМагнитогидродинамикалық (МГД) генераторлары. Құйынды нәтиже.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 8 тақырып бойынша ұсынылған есептер

. Су ағысына арналған Рейнольдс санының шамасын дұрыс көрсет ( = 0,01Ст) цилиндрлі түтік диаметрі d = 50 мм Q = 19,6 л/с шығында,(1Cт=1см² /c)

A) ; В) ; С) ; D) ; Е) .

7. Сұйықтықтың көлемді шығыны мынандай формуламен анықталады

A); В); C); D) ; E)

9 тақырып. Жылу және масса алмасу негіздері. Тасымалдау процестерінің физикалық негіздері. Массалар мен энергиялар ағындарының анықтамасы. Тасымалдау процестерін өрнектейтін теңдеу. Әр түрлі орталарда тасымалдаудың кинематикалық коэффициенттері, диффузия коэффициенті, жылу өткізгіштік және тұтқырлық коэффициенті. Тасымалдау коэффициенттерін анықтау және олардың ортаның құрылымы мен қасиеттеріне тәуелділігі.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 9 тақырып бойынша ұсынылған есептер

Жану кезінде ; ;; көлемін құрайды. Жану процессіндегі заттардың массалық құрамын, орташа молекулалық массасын және газ тұрақтылығын анықтау керек, егер:;

Формула , бойынша 1 кг қоспаның газ тұрақтылығы .

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 10 тақырып бойынша ұсынылған есептер

Жану кезінде ; ;; көлемін құрайды. Жану процессіндегі заттардың массалық құрамын, орташа молекулалық массасын және газ тұрақтылығын анықтау керек, егер:;

Формула , бойынша 1 кг қоспаның газ тұрақтылығы .

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 11 тақырып бойынша ұсынылған есептер

Мына құрамындағы газ қоспасының 5кг қандай қысымға дейін жеткізуге болады: ; және 350 К температурасы кезінде, ол көлемде болады.

Бұдан табамыз

75 баллондағы оттегінің массасын табамыз, егер қысымы 9,8 МПа және температурасы 20 болғанда:

кг

12 тақырып. Сәуеле шығарып жылу тасымалдау. Негізгі ұғымдар мен анықтамалар. Сәулелі жылу алмасу заңы. Мөлдір ортада дененің сәуле шығарып жылу алмасуы. Денелердің сәулеге құю коэффициентін анықтау. Сәуле шығарушы газдардың қабырғамен жылу алмасуы. Экрандар.

13 тақырып. Жылу беру және жылу алмасулық аппараттары. Жалпақ және цилиндр қабырғалар арқылы жылу беру коэффициенті. Жылу алмасулық аппараттардың түрлері. Рекупиративтік жылу алмастырғыштар. Жылулық баланс және жылу теңдеуі. Орташа температуралық тегеурін. Жылу тасушылар температурасы, жылу алмасу беті. Рекупиративтік жылу алмастырғыштарды есептеу негіздері.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 13 тақырып бойынша ұсынылған есептер

70 дм³ көлемдегі оттегі баллоны 9,8 МПа қысымы кезінде, даладағы темлературасы Т₁ = 266 К, үйдегі температурасы Т₂ = 300 К, онда, газдың қысымы неге тең? Газ кандай санды жылу алады?



(Шарль заңы) бойынша табамыз:

МПа

14 тақырып. Жылулық қозғалтқыштар. Бу турбинилары және газ турбиналары қондырғылар. Бу турбинасының схемасы және жұмыс принципі. Турбина сатылары, күштік аппартардағы және доңғалақ арнасындағы процестер; жылдамдық үшбұрыштар, Эйлер формуласы. Активті және реативті қысым сатылары; реативтік дәрежесі. Жылдамдық сатылары. әр түрлі сатылар ұзындығы бойынша будың жылдамдығы мен қысымның өзгеруі. Жылдамдықтар қатынасы және оның сатысы п.ә.к.-не әсері, турбинада сатылар санының көп болуының қажеттігі. Бу турбиналарының салыстырмалық және абсолюттік п.ә.к., жылулық баланс. Конденсатор және оның жылулық балансы; салқындату еселігі. Бу турбиналарының қолдану облыстары және даму болашағы.

Көп сатлы бу турбинасының құрылымның мысалы; қуатты реттеу; майлау жүйесі. Турбиналардың сипаттық параметрлері; турбиналардың шектік қуаты жөнінде ұғым. ЖЭО арналған турбиналардың ерекшеліктері.

ГТҚ схемасы және негізгі элементтері. Меншікті жұмыстың максимумы бойынша және п.ә.к максимумы бойынша ГТҚ сығымдағышында қысымды жоғарылату дәреежесін таңдау.; ГТҚ-ның тиімді п.ә.к.; оған турбина алдындағы газ температурасының, турбина және сығымдағыш п.ә.к. –терінің әсерлері. Жылуды регенерациялайтын қазіргі кездегі ГТҚ-ның сипаттық параметрлерінің мәндері. Көп білікті ГТҚ-да сығымдау кезінде аралық салқындату және ұлғаю кезінде аралық қыздыру. ГТҚ-ның артықшылықтары, кемшіліктері және болашағы. Реактивтік қозғалтқыштар. ГТҚ құрылымы, жану камерасы, қуатты реттеу тәсілдері. Бу-газ қондырғылары; жоғары тегеурінді бу генераторлары схема. Бу машиналары.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 14 тақырып бойынша ұсынылған есептер

Температура аралық 273... 1173 К (0...900º С) жеке компоненттерінің, меншікті массалы жылу сыйымдылығының мәндерін, алдыңғы формуладағыдай табамыз:

0 ден 900°С дейінгі температура аралығы:

Сонымен, жылудың санды пайдалануы:

Q = 2(1,19·1200 - 1,15·900) = 786 кДж.

15 тақырып. Поршеньді іштен жану қозғалтқыштары. Поршеньді іштен жану қозғалтқыштарының (ІЖҚ) схемасы, олардың сипаттамасы. Карбюраторлы және дизельді қозғалтқыштар. Төрттектілі және екітектілі қозғалтқыштар.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 15 тақырып бойынша ұсынылған есептер

Температураның аз өзгеруінен, меншікті массалы жылу сыйымдылығын тұракты деп аламыз. Онда, қосымша мәліметтері бойынша табамыз:

1 кг газ массасы кДж/(кгК) санды жылуды алады.

Баллондағы газды, идеалды деп есептеп, Р₁V=МRТ жағдай теңдеуін табамыз: кг.

Барлык газ: Q = Мq = 10,0 – 24 = 240 кДж жылу алады.

Энергоресурстарды үнемдеудің, шығынды азайтудың негізгі бағыттары. Қайтарлама энергетикалық ресурстар (ҚЭР). Жалпы жағдайы; ҚЭР сипатамасы.

Қайты өндеу қондырғылары, қайта өңдеу әдістерін жетілдіру мүмкіндігі төмен ҚЭР пайдалану жолдары. ҚЭР пайдаланудың экономикалық тиімділігі.

Төмендегі сұрақтарға негізгі назар аударуға қажет:

Осы 16 тақырып бойынша ұсынылған есептер

Қосымша мәліметін колдана отырып, жылудың санды көрсеткішін анықтау керек, егер 2 кг газды қоспаның тұрақты қысымда кыздыру үшін, мына төмендегі мәлімет бойынша құрайтын СО₂-12%; О₂-7%; Н₂О-6%; К₂-75% - бастапқы температурасы 1173 К (900°С) дан 1473 К (1200°С) болғанда.

Жылуды пайдаланудың, санды көрсеткішін, мына формуламен табамыз:

Қоспаның меншікті жылу сыйымдылығының 273...1473 К (0°С...1200°С) орташа мәнін анықтау үшін, сол температура аралығындағы, жеке компоненттерінің орташа меншікті жылу сыйымдылығын анықтаймыз. Меншікті массалы жылу сыйымдылығы μ киломоль жылу сыйымдылығынан кем болады (μ - молекулалық массасы). Сонымен, косымша мәліметтері бойынша табамыз:

Егер үй тапсырма берілген болса студенттерден оның дұрыс шешімі тексеріленеді.

Әр беріліп жатқан есептер аумағында бүкіл тақырыптың аспектерін қамтылуы тиіс, және оларды әрбір тақырып бойынша күрделене түсуіне байланысты орналастырып отыру керек.

Тәжірибелік сабақтарды фронталды тәсілмен өткізу ұсынылады.

Кейбір тақырыптар бойынша, бірінші, қарапайым есептің шешімі оқытушымен тақтаның алдында орындалады.

Қалған есептер студентермен бірмезгілде және өзара шығарылады, ал оқытушы студенттердің жұмыс орындау барысын тынымсыз қадағалауға алып отыруы тиіс.

Кейбір дұрыс шығарылмаған есептерді студенттер өздері жөндеуі тиіс.

Көптеген тәлімгерлерге тән қателіктер мен ұқыпсыздықтарды тақтаның алдында талқылаған жөн. Ол үшін әр студентке есеп шешу кезінде қол астында дәріс сабақтары мен калькуляторды ұстағандары жөн.

Тәлімгерлердің дайындық деңгейлерінің әртүрлі екенін ескере отырып тақтаға бір мезгілде ең кем дегенде екі есептің шартын жазу керек, сонда дайындығы жоғары деңгейдегі студенттер уақыт созбай бірден екінші есепті шешуге кірісе береді.

Дегенмен алдынғы есептер барлық студенттермен дұрыс шешілгенін тексеріп отыру керек – дәптерде аз да болса толық және дұрыс шешілген есептердің болғаны жақсы.

Егер осы лабораториялық жұмысқа берілгендері үй тапсырма болса онда оқытушы студенттің дайындылығын және оның дұрыстығын тексереді (жұмысқа жіберуы).

Берілген лабораториялық жұмыстарға ұсынылған әдебиеттермен және арнайы методикалық нұсқаулармен дайындалу керек.

Лабораториялық жұмысты жасап және қабылдап эксперименттердің нәтижелерін оқытушы толық тексереді – дайындығын мен дұрыстығын.

Лабораториялық жұмыстарға есеп беру СТП мен ГОСТ талабына сайкес орындалады, олардың мазмұны төменде көрсетілген тізім бойынша лабораториялық жұмыстарға деген тәсілдерге сәйкес келуі керек.

Лаборатороиялық жұмыстарды қорғау әдетте ауызша түрде өтеді. Көбірек кездесетін типтік сұрақтардың тізімі әр лабораториялық жұмысқа белгілі тәсілдерімен келтіріледі, деген мен тек қана сол тізіммен шектеліп қоймау керек.

Егер студент лабораториялық жұмысты бірден қоргай алмаса ол оны өзі талдап, түсініп, дайындалып сонан кейін ғана қорғауы керек.

Лабораториялық жұмыстардын барлығын қорғап болғаннан соң студент дәріс сабақтарынан сынақ тапсыруға рұқсат алады.

Лабораториялық жұмыстарды фронтальды түрде өткізуге болады, дегенмен бұл сәтте лабораториялық жұмыстардың тақырыптары дәріс сабақтарында берілген материалдардан озбау керек.
5 Білімді бақылау үшін тапсырмалар құрастыру тәсілдері
Білім бақылауының белгілі бір түріне тапсырма құрар алдында оқытушы негіз құрауші факторларды анықтауы қажет:

- оқылар пәннің мінездемесі (барынша теориялық, барынша тәжірибелік, есеп шығарумен, лабораториялық сабақтарсыз, сызба мен құрылымдарды оқымай, лабораториялық практикуммен);

- білім бақылауының сипаттамасы (ағымды, шекті, қорытынды, сынақ, емтихан ж.б.).

Ағымды бақылауды студенттердің үлгерім аттестациясы үшін деканаттың жазба түрдегі белгілеген уақытында өткізген дұрыс.

Әдетте бақылау жұмысын өткізу бір академиялық жұпта бірнеше есептерді шығару болып табылады.

Бақылау жұмысының нәтижесінде аттестацияға есептелетін баға қойылады. Мұндай бақылаудың оралымдығы айына бір рет.

Сынақ ауызша, жазбаша және компьютерлік тесттеу түрінде өткізіледі. Соңғы сынақ тексеруді жеделдетеді, дегенмен ол компьютерлердің санының жеткілікті болуын және сынақ өткізу үшін берілген уақыттың кез келген мезгілінде оларды пайдалануға мүмкіндік болуын талап етеді.

Дифференциалы сынақты жазбаша өткізген дұрыс.

Құрамында есептеу жұмыстары өте көп ауызша пәндерден емтихан алу үшін билетке екі ауызша сұрақ пен екі тәжірибелі есебі бар жазбаша білім бақылау сұрақтарын қосқан жөн.

Нәтижені төрт сұрақтың екеуіне дұрыс жауап берген жағдайда “қанағаттандырарлық” деген баллмен бағалаған жөн.

Тесттік түрде емтихан алу үшін әр варианттағы тесттік сұрақтардың сандары және варианттар сандарын және де қарапайым және күрделі сұрақтардың пайыздары мен деңгейлерін анықтап белгілеу керек.

Пән бойынша емтиханның құрама варианты да болуы мүмкін, ол кезде тесттік вариант билетпен тапсырылатын емтиханға жіберілуге рұқсат есебінде есептеледі.

1. 
   Кабашев Р.А., Кадырбаев А.К., Кекильбаев А.М. Жылу техникасы – Алматы, Бастау, 2008 -425 б.
   
2. 
   Ицкович А.М., Основы теплотехники, Мсква, высшая школа, 1970, 300с.
   

1. Архаров А.М., Исаев С.И., Кожинов И.А. и др. Теплотехника.Учебник для ВУЗов./ Под ред. Крутова В.И. – М.: Машиностроение 1996.