Microsoft Word Хабаршы№2 2011(2)
Тау жайлап, қоңыр күзеп, құмды қыстап, Ол бір маң мал өсірген
жүктеу/скачать 4.03 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тау жайлап, қоңыр күзеп, құмды қыстап,
Ол бір маң мал өсірген өлкедегі ел [1,67 ]. Тау мен дала суперконцептілерінен өзге жол концептісі бар емес пе. «Еңку-еңку жер шалған» қазақ жол концептісін бір сызып қой-ған жолмен түзу жүріп өту деп қарас-тырмайтыны анық. Бақыт Ғафуұлы Қайырбеков əріптес-терімен бірге «Əлемдегі тоғызыншы территория»/ «Девятая территория мира»/ деп деректі таспалы фильмдер циклін бірнеше жыл бұрын жарыққа шығарды. Тоғызыншы жер көлемі деп Қазақстанды айтып отырғаны түсінікті. Мек- тепте оқыған дерек жаңа концептілік жүктемеге ие болып отыр. Осы қалпында есте қалып, əлем- дік кеңістіктегі орнына қарай тіркес атаулының қатарынан өз орнын алды. Бұл да -кеңістікті тілдік игерудің бір мысалы. Жеті өлең кітабын жарыққа шығарған Бақыт Ғафу сексен деректі фильм түсірген екен. Қаламнан өзге камераны да қолдан тастамау арқылы ғана кеңістікті игеруге, өзгеге танытуға болатын сияқты. Заман жаңа парадигмаларды алға тартқандай. Орманы 4% болатын Қазақстанда «Жасыл ел» бағдарламасы қолға алынып, ландшафтыны өзгерту іске асып келеді. Ғасырлар бойы ағаш өспеген жерге қатар-қатар жасыл желек отыр- ғызылды. Ой өзгерді ландшафт өзгерді. Қадыр Мырзалиевтің «Ой орманы» атауындағыдай «ой» мен «орман» бір синтаксистік тұлға көлемінде кездесті. Концепт заңдылығы бойын- ша бұл ретте үнді ақыны Рабиндронат Тагордың «Ағаш дегеніміз сол бір тамыр, Тамыр дегеніміз сол бір ағаш» деген афоризмі еске түседі. Ландшафт өзгерді – Ой өзгерді Абай институтының хабаршысы. № 2(8) 2011 Ой өзгерді –Ландшафт өзгерді Тілші ғалымдар соңғы жылдары дис- курсивтік кеңістік деген тіркесті кеңінен қолдана бастады. Лингвоаймақтану, геомен- тальді құрылым, полиэтностық əлеуметтік мəдени кеңістік ұғымдары жаңа қырынан зерттелу үстінде. Белгілі бір аймаққа арналған еңбектер қазақ тіл білімінде əлі де толық зерттеуді қажет етеді. Бірқатар еңбектердің аттары жəне жалпы тенденциялар Мадиева Г.Б., Супрун В.И. шығарған «Ономастиканың теориялық негіздері» оқу құралында берілген. Хронологиялықтан өзге хорологиялық əдіс, яғни кеңістікті тану əрі туристік, əрі стратегиялық əдіс болса, онда ақындардың мұ- ралары да тыс қалмайды; оларды лингво- елтанумен байланыстыру болашақ зерт- теушілердің міндеті деп білеміз. Үйлесімді кеңістікте өмір сүре білу қазіргі заман талабына айналып барады. Жаңа атаулар да технократтық даму мен экологиялық тепе- теңдіктің тіл табысып өмір сүру қажеттілігінен туындап отыр. Елбасымыз алқалы жиында «электронды шекара» ұғымын енгізуді ұсын- ды.Тілімізде жаңа қолданыс пайда болды. Еуразиялық кеңістікті саралаған атақты Л.Н.Гумилев «Этногенез и биосфера земли» деген ғылыми еңбегінде ландшафттың этностың дүниетанымына əсер етпей қоймайтындығын айтады. Бұл тезиске дəлелді қазақ мақалынан табамыз: «Мұндай жер болмаса, Мұндай ел де болмас». Елтаным жайлы айтқанда ландшафт- тарды маңызды қайнар көз ретінде қарас- тыратынымызды ұмытпауымыз керек. Финляндияның Метеорологиялық инсти- тутының профессоры Сергей Зилитенкевич ең белгілі «ядерлық орталықтардың» аттары қазіргі кезде «қоршаған орта орталықтарына» айналып отырғандығын теледидардан миллиондаған аудиторияға айта келіп, «ғылым векторы ойысты» деген жаңа тұжырым жасады. ƏДЕБИЕТ 1. Өлең өлкесі: Қазақ табиғат лирикасының антологиясы / Құраст. Ж.Əскербекқызы. – Алматы, 2009. 2. Гачев Г. Ментальности народов мира. - М., 2003. 3 .Гинатуллин М. Земля и небо Жетысу. Лингвокраеведческий словарь. - Алматы, 2010. * * * АБАЙ ИНСТИТУТЫНЫҢ ЖАҢА КІТАПТАРЫ жүктеу/скачать 4.03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|