«Микроэкономика» пәні бойынша барлық экономикалық мамандықтар үшін


Сурет 1.1. Өндiрiстiк мүмкiндiктер қисығы



жүктеу/скачать 0.94 Mb.
бет2/5
Дата13.06.2016
өлшемі0.94 Mb.
#131472
1   2   3   4   5
    Бұл бет үшін навигация:
  • MU= 

Сурет 1.1. Өндiрiстiк мүмкiндiктер қисығы.




1.3. Микроэкономика әдiстемесi : теория және модель
Теория бақыланатын нәтиже түсiндiретiн себеп-салдарлы байланыстарды бекiтедi. Кез келген теория бақыланатын құбылысқа әсер ететiн факторлар жөнiнде жорамал жасап нақтылықты ықшамдайды.

Экономистерге теория да, модельдер де қажет. Экономикалық модель экономикалық айнымалылар арасындағы өзара қатынастарды бекiту үшiн қызмет ететiн алғышарттардан тұрады. Экономикалық айнымалылар – бұл өлшенетiн натуралды шамалар (жылдық өндiрiс көлемi сияқты) немесе ақшалай сома (баға, шығындар). Мысал үшiн университет қалашығындағы пәтерлер нарығын алып қарастырайық . Бұл қалашықта пәтерлердiң екi типi бар: университетке жақын орналасқан пәтерлер және одан қашықта орналасқан пәтерлер.

Бiз университет маңайында орналасқан пәтерлердi екi үлкен шеңберде алып қарасақ, университетке көршілес пәтерлер ішкі шеңберде орналасады, ал қалғандары сыртқы шеңберде болады. Бiздiң назарымыз тек iшкi шеңбердегi пәтер нарығына аударылады, ал сыртқы шеңбердi университетке жақын орналасқан пәтерлерден қоныс таба алмаған студенттер баратын орын деп қарастыруға болады. Бiздi iшкi шеңбердегi пәтерлер бағасы қалай анықталады және оның тұрғыны кiм болатыны қызықтырады.

Осы үлгiдегi көрсетiлген екi тип пәтерлерiнiң бағалары арасындағы

айырмашылықты сипаттай отырып, экономист сыртқы шеңбер пәтерiнiң бағасын экзогендi айнымалы , ал iшкi шеңбер пәтерiнiң бағасын эндогендi айнымалы деп атайды.

Экзогендi айнымалы- мәнi экономикалық модель iшiнде анықталмайтын , алайда эндогендi айнымалының мәнiн анықтау кезiнде белгiлi бiр роль атқаратын айнымалы.

Эндогендi айнымалы- мәнi экономикалық модель құрылымы iшiнде анықталатын айнымалы.

Модельдер теориядан логика, графиктер, математика көмегiмен қорытынды алу үшiн қолданылады.

Алдында бiз түсiндiрiп өткен барлық теориялар сөз түрiнде келтiрiлдi. Сөз - бұл түсiнiктi дамытудың қуатты құралы, алайда алғашқы үңгiр кескiндемешiсi жабайы жылқыларды аулауды бейнелегендей сөздердi суреттермен толықтырса олар неғұрлым әрекеттi болады. Графиктер- бұл экономистер салатын сурет.


1-дәрісті қайталауға арналған сұрақтар
1. Нарықты шаруашылықты талдаудың микроэкономикалық деңгейi не үшiн қажет?

2. Микроэкономикалық құбылыстар талдауының нормативті және позитивтi бағытына қысқаша сипаттама берiңiз.

3. Микроэкономикалық зерттеулердiң әдiстемелiк принциптары қандай?

4. Экономистер теория, график және фактiлердi өздерiнiң жұмысында қалай қолданылады?

5. Ресурстардың кей бөлiгiн толық қолданбаған кезде экономика тиiмдi бола ала ма ?

6. Адамдар күнделiктi өмiрiнде балама шығындарды пайдалана ма?



Тақырып 2. Сұраныс және ұсыныс теориясы.
2.1. Сұраныс және ұсыныс теориясы

2.2. Нарықтық тепе-теңдіктің өзгеруі
Нарық – бұл тауар және қызмет көрсетулерді сатып алушылар (сұраныс) мен сатушыларды (ұсыныс) байланыстыратын құрал немесе механизм. Нарық жағдайы сұраныс және ұсыныс шамасы қатынасымен анықталады.

Сұраныс және ұсыныс – нарықтық механизмнің өзара тәуелді элементтері, мұнда сұраныс тұтынушылардың төлем қабілетті қажеттілігімен, ал ұсыныс – сатушылармен ұсынылған тауарлар жиынтығымен анықталады. Олардың арасындағы қатынас тауарларға баға деңгейінің сәйкес өзгерісін анықтай отырып қалыптасады.

Сұраныс бағасы – ең жоғарғы баға, осы баға бойынша берілген өнімді тұтынушы сатып алуға даяр.

Барлық басқа параметрлердің тұрақтылығы кезінде бағаның төмендеуі сұраныс көлемінің өсуіне әкелуі немесе баға жоғарылаған сайын тауар көлемінің кемуі сұраныс заңын сипаттайды.



Сұраныс функциясы деп сұраныс көлемінің оны анықтайтын факторлардан тәуелділігін айтамыз. Оны кестелік, графиктік, алгебралық тәсілдердің біреуімен көрсетуге болады.

Сұраныс кестесі мүмкін болатын баға деңгейі мен осы баға бойынша тұтынушылар сатып алатын өнім көлемі арасындағы кері байланысты көрсетеді.

Сұраныс функциясының алгебралық формуласы былайша жазылады:


Qd = a - bP
Мұндағы, Qd – сұраныс көлемі

а - ең жоғарғы сұраныс көлемі

b - сұраныс қисығының иілу коэффициенті

P - сұраныс бағасы.


Өнім бағасы мен сұраныс көлемі арасындағы кері байланысты тауар көлемін көлденең, ал оның бағасын тік жазықтықта көрсете отырып қарапайым екі өлшемді график түрінде бейнелеуге болады.

Бағаны тік осьте және сұраныс шамасын көлденең жазықтыққа орналастыру – бұл экономикалық дәстүр. Математик бағаны көлденең, ал сұраныс шамасын тік жазықтыққа орналастырушы еді, өйткені баға – тәуелсіз айнымалы, ал сұраныс шамасы – тәуелді айнымалы.

Сұраныс шамасының өзгерісі тұрақты сұраныс қисығының бір нүктесінен екінші нүктесіне қозғалысын білдіреді, яғни «баға- өнім мөлшері» комбинациясының біреуінен екіншісіне өтуі.
P D P

D1 D0 D2




10




5

0 20 30 Q 0 Q

(мың бірлік)

Сурет 2.1. Сұраныс көлемінің өзгеруі. Сурет. 2.2. Сұраныстың өзгерісі.

Баға кез келген сатып алынатын өнімнің маңызды факторы болып табылады, алайда сатып алуға ықпал ететін басқа факторлар да бар. Олар бағалық емес детерминанттар деп аталады. Бұл факторлардың әсері кезінде сұраныс қисығы орнын ауыстырады. Сондықтан оларды сұраныстың өзгерісі факторлары деп атайды. Осы бағалық емес детерминанттар ықпалын қарастырайық.



1.Тұтынушылардың талғамы.

2.Сатып алушылар саны.

3.Табыс.

4.Өзара алмастырылатын және толықтырылатын тауарлардың бағасы. 5.Тұтынушылардың күтуі.

Нарықта өндірушілер сатуға тілек ететін тауар мөлшері ұсынылған тауар көлемі деп аталады.



Ұсыныс бағасы – бұл сатушы берілген тауардың белгілі мөлшерін сатуға келіскен минималды баға.

Ұсыныс заңы тауардың бағасы жоғары болған кезде өндірушілер осы тауарды өндіру үшін ресурстарды көп жіберуі тиімді деп санайтынын айтады.Ұсынылған тауар көлемінің оны анықтайтын факторлардан тәуелділігі ұсыныс функциясын білдіреді. Сұраныс сияқты ұсыныс функциясын кесте, график не алгебралық формула түрінде көрсетуге болады.

Ұсыныс кестесі мүмкін болатын бағалармен осы баға бойынша өндірушілер нарықта ұсынатын өнім көлемі арасындағы байланысты көрсетеді. Бұл тәуелділік тура немесе оң болып табылады.

Ұсыныс функциясын алгебралық формула түрінде былайша жазып көрсетуге болады.



Qs = -a + bP

Мұндағы, Qs – ұсыныс көлемі

а – ең төменгі ұсыныс мөлшері

b - ұсыныс қисығының иілу коэффициенті

P - ұсыныс бағасы.


P S P S1 S0 S 2






0 Q 0 Q
Сурет 2.3. Ұсыныс көлемінің Сурет 2.4. Ұсыныстың өзгеруі.



өзгеруі

Тауардың бағасы өзгеруі нәтижесінде өндірушілер сатуға даяр өнімнің мөлшерінің өзгеруі ұсыныс қисығы бойындағы өзгеріспен көрсетіледі(сур. 2.3). Ал бағалық емес факторлар өзгеруі нәтижесінде өндірушілер сатуға даяр өнімнің мөлшері өзгерісі ұсыныс қисығының орнын ауыстырумен көрсетіледі(сур.2.4). Бағалық емес факторлардың ықпалы келесідей:



  1. Технологияның әсері.

  2. Ресурстардың бағасы.

  3. Салық, дотациялар әсері.

  4. Бәсекелестік деңгейі.

  5. Жарнама, маркетинг және тағы басқа факторлардың есебінен сату жағдайын жақсарту сұранысты көбейтеді. Ал сұраныс ұсынысты тудыратыны айқын.

Егер нақты нарықтық баға тепе-теңдік бағадан төмен болса, берілген бағада сұраныс шамасы ұсынылған тауар көлемінен артық болады, онда екеуінің арасындағы айырма артық сұраныс немесе тапшылық деп аталады.

2. Нарықтық тепе-теңдіктің өзгеруі. Мемлекет баға белгілеуі , салықтардың әсері

Егер нақты нарықтық баға тепе-теңдік бағадан жоғары болса, ұсыныс көлемі сұраныс көлемінен артып нарықта артықшылық орнайды. Сатушылар тауар қорының көбеюіне өздерінің жоспарларын өзгерте отырып жауап береді. Біреулері өнім шығаруды қысқартады, басқалары сатып алушыны тұтынуын жоғарлатуды бағаны төмендету арқылы ынталандырады.


Кесте. 2.1. Нарықтық жағдайлар .


Баға,

Тенге


Ұсыныс көлемі

Сұраныс көлемі

Тапшы-лық

Артық-шылық

Бағаға қысым бағыты

8

16

24

32

40


10

30

50

70

90

70

60

50

40

30

60

30

0

-

-

-

-

0

30

60

Жоғары

Жоғары
Төмен

Төмен

Жоғарыда қарастырылған (2.1сұрағында ) ұсыныс және сұраныс факторлары тепе-теңдік шамалар Р0 және Q0 қалай ықпал ететінін айта кеткен жөн.



Сұраныс және ұсыныстың өзгеруінің төрт ережесі анықталады.

  1. Сұраныстың артуы тепе-теңдік баға мен тепе-теңдік тауар көлемінің өсуіне әкеледі.

  2. Сұраныстың кемуі тепе-теңдік баға мен тепе-теңдік тауар көлемінің төмендеуіне әкеледі.

  3. Ұсыныстың артуы тепе-теңдік бағаның төмендеуіне және тепе-теңдік көлемнің жоғарлауына әкеледі.

  4. Ұсыныстың қысқаруы тепе-теңдік бағаның жоғарлауына және тепе-теңдік көлемнің төмендеуіне әкеледі (сурет 2.6).




Р,тг D1 D2 S P D S2 S1


E2 E2

E1 E1
0 Q Q
Сурет 2.6. Тепе-теңдік нүктенің қозғалуы.
Мемлекет баға түзудің нарықтық механизміне араласуға және әйтеуір бір тауарға бағаның не төменгі, не жоғарғы шектерін бекітуге қабілетті. Яғни, үкімет тепе-теңдік бағадан жоғары жататын қолдау бағасын, ал басқа нарықтарда тепе-теңдік нүктеден төмен баға «төбесін» бекітеді.

Бағаның төменгі шегі - үкіметпен бекітілген тепе-теңдік бағадан жоғары ең төменгі баға. Мысалдар: ең төменгі жалақы, ауыл шаруашылық өнімдеріне қолдау бағасы.

Бағаның жоғарғы шегі –сатушыға өзінің тауар не қызмет көрсетуіне сұрауға рұқсат етілетін үкіметпен бекітелген ең жоғарғы баға. Мысалы: тұрғын үй рентасына бақылау жасау.
Р,тг D S P D S

Р2



Р0 E1 Р0 E1

Р1


0 Q 0 Q




Сурет 2.7. Бағаның төменгі шегі Сурет 2.8. Бағаның жоғарғы шегі
Қайталауға арналған сұрақтар

  1. Сұраныс және ұсыныс заңдарын түсіндіріңіз.

  2. Өзара алмастырылатын және толықтырылатын тауарларға сипаттама беріңіз.

  3. Өндіріс технологиясы өзгеруі ұсыныс қисығының қандай қозғалысына әкелетінін график жүзінде көрсетіп түсіңдіріңіз.

  4. Сұраныс және ұсыныстың келесі өзгерістері кезінде баға қалай өзгереді?

◊ ұсыныс төмендейді, сұраныс өзгермейді

◊ ұсыныс артады, ал сұраныс кемиді

◊ сұраныс та, ұсыныс та кемиді

◊ ұсыныс көбейеді, ал сұраныс өзгеріссіз қалады.



Тақырып 3. СҰРАНЫС ЖӘНЕ ҰСЫНЫС ИКЕ МДІЛІГІ


    1. Сұраныстың бағалық икемділігі

    2. Сұраныстың қиылысқан және табыс бойынша икемділіктері

    3. Ұсыныс икемділігі



Сұраныс икемділігі – бағаның өзгеруіне байланысты экономикалық және әлеуметтік факторлардың ықпалымен берілген тауарға сұраныс көлемінің өзгеруі. Бағалық икемділік немесе икемсіздік дәрежесін икемділік коэффициенті (Еd) арқылы анықтайды.
∆Q, % (Q2-Q1)/ Qop dQ P

Ed = --------- = ---------------- = ----- * ----- ;

∆P,% (P2 –P1)/ Pop Q dP


Мұндағы, ∆Q – пайыздық шамадағы сұраныс көлемінің өзгеруі,

∆P – бағаның өзгеруі, пайызбен.

Егер сұраныстың бағалық икемділігінің коеффициенті Еd›1 болса, онда сұраныс икемді, яғни, бағаның 1%-ға өзгеруі сұралатын көлемнің 1%-дан артыққа өзгеруіне әкеледі.

Еd ‹1 болса, икемсіз – бағаның 1 %-ға өзгеруі сұралатын көлемнің 1%-дан кем шамаға өзгеруіне әкеледі.

Еd═1 болса, бірлік икемді - бағаның 1 %-ға өзгеруі сұралатын көлемнің де 1%-ға өзгеруіне әкеледі.

Егер Еd =0, ∆Q=0 болса, өте икемсіз сұраныс – бағаның өзгерісі сұралатын көлемнің ешқандай өзгерісіне әкелмейді. Мысалы: қант диабетімен ауыратындардың инсулинға сұранысы .Графикте бұл тік сызық.

Егер Еd =ω, ∆P=0 болса, сұраныс өте икемді- бұл тауарға сұраныстың баға өзгерісіне тәуелді болмайтынын білдіреді.Осы жағдайда сұраныс қисығы көлденең сызық және икемділік коэффициенті шексіздікке ұмтылады.
Сұраныстың бағалық икемділігінің факторлары.


  1. Алмастырғыштық. Берілген өнімнің неғұрлым көп жақсы алмастыр-ғыштары болса, соғұрлым оған сұраныс икемді. Және керісінше, алмастырғыштары аз болса , cұраныс аз икемді болады.

  2. Тұтынушы табысындағы үлестік салмақ. Өнім тұтынушы бюджетінде неғұрлым көп орынды алса, оған сұраныс соғұрлым икемді болады. Айталық, қарындаш және жеңіл автокөліктің бағаларының 10 %-ға жоғарлауы қарындашты тұтынудың сәл азаюына, ал автокөлікті сатып алудың біршама кемуіне әкеледі, себебі бірінші жағдайда бағадағы өзгеріс бюджеттің аз үлесін құрайды.

  3. Сән-салтанат тауарлары және күнделікті қолданылатын заттар. Әдетте күделікті қолданылатын заттарға (нан, электроэнергия) сұраныс икемсіз, ал сән-салтанат таарларына икемді болады.

  4. Уақыт факторы. Шешімдерді қабылдау үшін уақыт кезеңі неғұрлым ұзақ болса ,өнімге сұраныс соншалықты икемді.


Сұраныстың қиылысқан икемділігі
Сұраныстың қиылысқан икемділігі басқа өнім (Ү өнімі) бағасының өзгерісіне қандай да бір өнімнің (Х өнімі) тұтынушылық сұранысы қаншалықты сезімтал екендігін өлшейді.
∆Qх, % dQх P ү

Eхү = --------- = ----- × ----- ;

∆Pү,% Qх dPү


Сұраныстың қиылысқан икемділігі тауар-субститут және тауар-комплемент ұғымдарымен байланысты.

Егер Х және Ү тауарлары өзара алмастырылатын болып табылса, онда қиылысқан сұраныс икемділігі оң шамада (Еxy>0), яғни, Ү тауарының бағасының түсуі Ү тауарына сұранысты арттырады, сәйкесінше Х тауарына сұраныстың кемуіне әкеледі, өйткені Ү тауары Х-ті алмастырады (сиыр еті↔шошқа еті, сары май↔ маргарин).

Егер тауарлар бірін-бірі толықтырса, онда Ехү<0, яғни, Ү тауарының бағасының жоғарлауы Ү тауарына сұранысты төмендетеді, сәйкесінше Х тауарына сұраныста кемиді (теннис ракеткалары мен теннис добы, фотоаппарат пен пленка).

Егер Х және Ү өнімдері өзара тәуелсіз тауар (май мен фотоаппарат) болса, онда Еxy=0 болады.



Табыс бойынша сұраныс икемділігі
Табыс бойынша сұраныс икемділігі табыстың өзгерісіне тұтынушылық сұраныс қаншалықты сезімтал екенін өлшейді.

∆Q, % dQ І



Eі = --------- = ----- × ----- ;

∆І ,% Q dІ


Табыс бойынша икемділіктің сандық мәні сапалы және төмен санаттағы тауарлар түсінігімен тығыз байланысты.

Егер Еі > 0 болса, табыстың өсуі сапалы не жоғарғы санаттағы тауарларға сұранысты арттырады. Күнделікті қолданылатын тауарларға сұраныс (0 ‹ Еі ‹1, табыс 1%-ға өзгерсе, сатып алынатын көлем бір пайыздан кем шамаға өзгереді) әдетте сән-салтанат тауарларына (1‹ Еі ‹ω, табыс 1%-ға өзгерсе, сатып алынатын көлем бір пайыздан артық шамаға өзгереді) қарағанда төмен икемділік коэффициентінде болады.

Егер Еі < 0 болса, тауар төменгі санаттағы (ұсталынған тауарлар, автобус билеттері тағы басқалар) болып саналады, яғни табыстың азаюы сол тауарларға сұранысты жоғарлатады немесе табыстың өсуі оларға деген сұранысты төментеді.

Нақты тауарларға сұранысты зерттеудің экономикалық әдістері икемділіктің барлық үш түрін баға бойынша, табыс бойынша, қиылысқан сұраныс икемділіктері қарастырады. Икемділік түсінігі тек сұраныс сияқты экономикалық түсінікке таралмайды, оны сонымен қатар бағаның өзгеруіне ұсыныс көлемі сезімталдығын анықтау үшін де қолдануға болады. Баға бойынша ұсыныс икемділігін ұсынылатын өнім көлемінің пайыздық өзгерісінің бағаның пайыздық өзгерісіне қатынасы арқылы есептеуге болады.



Қайталауға арналған сұрақтар



  1. Сұраныс қисығы икемді ме әлде икемсіз бе?

Р

D

3

1



0

5 10 Q
2. Сары майдың бағасы төмендейді. Бұл маргариннің сұранысына қалай ықпал етеді. График түрінде көрсетіңіз. Маргариннің икемділігі қандай болады?

3. Сұраныс икемділігіне әсер ететін негізгі факторлар қандай? Осы факторларға сүйене отырып келесі өнімдерге сұраныстың икемді немесе икемсіздігі туралы түсіндіріңіз: а) тұз; ә) автокөлік; б) футбол ойынына билет; в) бензин; г) темекі.

4. Сән-салтанат тауарлары және күнделікті қолданылатын заттарының табыс бойынша икемділік коэффициентінің айырмашылығы қандай?




Тақырып 4. ТҰТЫНУШЫ ТӘРТІБІ ТЕОРИЯСЫ
4.1. Шекті пайдалылық теориясы

4.2. Талғамсыздық қисығы және оның қасиеттері

4.3. Тұтынушы тепе-теңдігі

Нарықтық сұраныс көптеген жекелеген тұлғалармен алынатын шешім негізінде қалыптасады. Әр түрлі қажеттіліктердің арасындағы өзіндік құралдарын білу үшін белгілі бір салыстыру негізі болуы қажет. Осындай негіз ретінде экономистер 19 ғ. аяғында пайдалылықты енгізді.

«Пайдалылық» термині ағылшын философы И. Бентаммен енгізілді. Экономистер утилистаристтік доктринасын қабылдап, әртүрлі игіліктерді салыстыру гипотезасына негізделген тұтынушылардың тәртіп теориясын жасауға мүмкіндік алды. Ол бойынша, берілген бағаларда тұтынушы әр түрлі игіліктерді тұтынуда ең үлкен пайда немесе тұтынудан қанағат алуға тырысады.

Бұдан біз пайдалылықтың өзіндік, субьективті мінезде екенін көреміз. Мысалы, шылым шегетін адам, темекінің денсаулыққа зиян келтіретінін біле тұра, оны өте жоғары бағалайды.

Қанағат пен пайдалылықты максимумге жеткізу үшін тұтынушы тауарларды салыстыра алуы мүмкін екендігі мәлім. Бұл мәселені шешудегі екі негізгі бағытты көрсетеді:


  1. Мөлшерлік (кардиналистік)

  2. Реттік (ординалистік)

19 ғ. соңғы үштігінде Уильям Джевонс, Карл Менгер, Леон Вальрас бір мезетте және бір-бірін танымай мөлшерлік пайдалылық теориясын ұсынды. Оның негізінде әр түрлі игіліктердің пайдалылығын өлшеу мүмкіндік гипотезасы жатты. Бұны Альфред Маршалл да айтты. Бұл теория үлкен сынмен кездесті. Ф. Эджуорт, В. Парето, И. Фишер мөлшерлікке альтернативті пайдалылық теориясын ұсынды.

Мөлшерлік бағыт әр түрлі игіліктерді пайдалылықтың болжамдық бірліктерде-ютилдерде (ағылшын сөзінен utility - пайдалылық) - өлшеу мүмкіндіктерін көрсетуде негізделген.

Мысалы, тұтынушы күнделікті 1 алмадан қанағаты 20 ютил десек, 2 алманы күнделікті тұтыну - 38 ютил, 1 темекі мен 2 алманы тұтыну - 50 ютил, 2 алма, 1 темекі, 1 апельсинді күнделікті тұтыну – 63 ютил т.с.с

Бір тауар немесе тауар жиынтығының пайдалылықтың мөлшерлік бағалануының индивидуалды, субъективті мінез бар екенін айтып кету қажет. Мөлшерлік бағыт тауардың ютилде пайдалылығын объективті өлшеу мүмкіндігін ұйғармайды.

Бір тауар бір тұтынушы үшін үлкен рөл алады, ал екінші тұтынушыға – ешқандай. Жоғарыда айтылған мысалда шылым шегетін адамның 1 алмаға 1 темекі қосуы оның темекіні жақсы көретіндігін білдіреді.

Сонымен, тауар жиынтығының кез келген тұтыну пайдалылығына ютилде тұтынушы мөлшерлік баға бере алады. Бұл мөлшерлік пайдалылық теориясында айтылады. Оны жалпы пайдалылықтың функциясы ретінде жазуға болады.


TU=F (Qa, Qb …, Qz),

Мұндағы, TU – тауар жиынының жалпы пайдалылығы;

Qa, Qb…, Qz – уақыт бірлігінде А, В... тауарларын тұтыну көлемдері.
TU

S
K

0 Q


Сурет 3.1. Жалпы пайдалылық функциясы.
Мөлшерлік бағытта TU функциясы өспелі және жоғарыға дөңесті. Негізінде бұл функцияда максимум нүктесі (S) бола алады, одан кейін ол кемімелі болады.

Игіліктердің кез келген мөлшерінің жалпы пайдалылығын шекті пайдалылық көрсеткіштерін қосу жолымен табуға болады.

Шекті пайдалылық – бұл берілген тауарды тұтыну көлемін бір бірлікке көбейткен кездегі жалпы пайдалылықтың өсімшесі.

∆TU


MU= 


∆Q

Уақыттың салыстырмалы қысқа аралығында өнімнің әрбір келесі бірлігінің шекті пайдалығы кемиді, өйткені тұтынушы осы нақты өнімге қанағаттанады. Бұл шекті пайдалылықтың кемімелі заңы.


Тұтынушының пайдалылығы, егер оның табысы өнімнің әр түрін алуға жұмсалған соңғы доллар бірдей қосымша (шекті) пайдалылық әкелетіндей етіп таратылса мейлінше артады. Алгебра тілінде пайдалықты мейлінше арттыру келесі теңдік орындалған кезде жүзеге асады.
MUa MUb

-------- = --------

Pa Pb
Бұл кезде тұтынушының табысы толықтай жұмсалуы қажет.
Талғамсыздық қисығының иілуі алмасудың шекті нормасын білдіреді. А игілігін В игілігімен алмастырудың шекті нормасы (MRS) деп тұтынушының қанағаттану деңгейі өзгермейтіндей болып А игілігін бір бірлікке көбейтуге «ауыстыратын» В игілігінің мөлшерін айтады.

MRSab= - B/ A
Сонымен, тұтынушы тәртібінің экономикалық теориясы өте қарапайым: тұтынушылар өздері сатып ала алатын тауарлар жиынтығынан ең жақсысын таңдайды.

Тұтынушы бар қаражатын А және В тауарларын сатып алуға жұмсайды делік. Егер оның бюджетін немесе бар қаражатын I деп , ал А және В тауарларының бір өлшемінің бағаларын Pа , Pв деп белгілесек, бюджеттің шектеулі екендігін келесі теңсіздік түрінде бейнелеуге болады:



I > Pа * А + Pв * В.
Бұл теңсіздік жазықтықта жартылай жазықтыққа сәйкес келіп, ол жартылай жазықтықтың шекарасы
I = Pа * А+ Pв * В
түзуімен анықталады. Бұл бюджет сызығы деп аталып , А, В тауарларын сатып алуға бюджеттің толық жұмсалатынын, яғни ақшалай табыстың тұрақты көлемінде алуға болатын екі өнімнің әр түрлі комбинацияларын көрсетеді. Жазықтықтағы бюджет сызығының бейнесі суретте келтірілген.Соңғы теңдеуді былай деп жазуға болады:

I Pa

B = ¾ - ¾ * A

Pb Pb
Бұл жердегі (Pa / Pb) – бюджет сызығының бұрыштық коэффициентін бейнелейді.


Табыс және бағада болатын өзгерістер.
Табыс және бағада болатын өзгерістер бюджет сызығының қозғалысына әкеледі. Табыстың өсуі тұтынушыға бұрын қолы жетпеген жиынды сатып алуға мүмкіндік береді. Сондықтан ол бюджет сызығын координат осімен жоғары жылжытады. Бұл уақытта, бюджет сызығының көлбеуі өзгертпейді. Табыстың азаюы бюджет сызығын координаттар осіне жақындатып, параллель жылжытады. А тауарына бағаның арзандауы осы тауарға сұранысты арттырады , бұл кезде В тауарының бағасы тұрақты деп есептейміз.



В В В




А А А




Сурет 3.4. Табыс пен бағаның өзгеруі.

Тұтынушылар талғамы дұрыс қалыптасуы үшін, олар бюджеттерінің шектеулі екендігін ескертіп, ең көп пайдалылық алып келетін тауарлар құрамын анықтаулары қажет. Бұдан ең ұтымды тауарлар құрамы бюджет сызығы мен талғамсыздық қисықтарының жанама нүктесінде екенін білеміз.

Бұл қиылысу нүктесінде талғамсыздық қисығының иілуі коэффициенті бюджеттің сызықтың бұрыштық коэффициентіне тең . Талғамсыздық қисығының иілуін MRS, ал бюджет сызығының иілуі Pb / Pa білдіретіндіктен , тұтынушы тепе-теңдік жағдайға келесі шарт орындалған кезде жетеді.

Pa

MRS = ¾

Pb

Қайталауға арналған сұрақтар


  1. Шекті пайдалылық теориясына негізделген тұтынушылық тәртіптің тұжырымдамасының мәні неде?

  2. Баға өзгерісі кезінде тауарға сұраныс шамасының өзгеруінің негізінде не жатыр?

  3. Колледждегі футбол командасының тренері алаңдағы А және В төрешілерінен ол әрқашан денелі және тез жүгіретінін қалайтынын айтады. Қалаудың осы берілген қатынасы транзитивті болып табылады ма? Ол толық реттелумен сипаттала ма?

  4. Талғамсыздық қисығы өзін-өзі қия ала ма?

  5. 1 долларлық купюраны 5 долларлыққа алмастырудың шекті нормасы қандай?

  6. Егер тұтынушы тек екі тауар тұтынса және әрқашан өзінің барлық табысын соған жұмсаса, онда осы екі тауар төменгі категориялы тауар бола ма?

  7. Айталық, тұтынушы әрқашан бір стақан кофеге екі қасық қант салып ішеді. Егер бір қасық бағасы p1 –ге тең, бір стақан кофе бағасы p2 –ге тең және тұтынушы бұл тауарларға m доллар жұмсай алса, қанша кофе және қантты тұтынушы сатып алғысы келеді?

  8. Тұтынушының бюджеттік сызығы бастапқыда p1 x1 + p2 x2 = m түрінде

болады. Содан соң 1- тауардың бағасы екі еселенеді, 2-тауардың бағасы

8 есе өседі, ал табыс 4 есеге артады. Жаңа бюджеттік сызық үшін оны бастапқы баға және табыс арқылы белгілеп теңдеу жазыңыз.


Тақырып 5. ӨНДІРІС ТЕОРИЯСЫ


    1. Өндірістік функция. Изокванта

    2. Кемімелі шекті өнімділік заңы

    3. Өндірушінің тепе -теңдігі

Фирманың экономикалық қызметi өндiрiстiк функциямен жазылады:


Q = F ( K, L, M)
Мұндағы Q - өндiрiстiң максималды көлемi

К - капитал факторы

L - қолданылған еңбек мөлшерi

М - шикiзат, материалдар.


Өндiрiстiк функция – ол ең жоғарғы өнiм көлемiнiң өндiрiсте қолданылатын әр түрлi факторлардан тәуелдiлiгi.

Өндiрiстік функцияны график түрiнде көрсету үшiн тең өнiмдер қисығы немесе изоквонталар қолданылады. Тең өнiмдер қисығы (изокванталар) – бiрдей өнiм көлемiн қамтамасыз ететiн, өндiрiс факторларының көптеген комбинацияларын көрсететiн қисық (сурет 4.1).

Изоквантаның бұрыштық коэффициентi бiр ресурсты екiншiсiмен техникалық алмастыру қалай жүретiнiн көрсетедi. Сондықтан бұл коэффициенттiң абсолюттi мәнi техникалық алмасудың шектi нормасын сипаттайды.

∆K



MRTSLK = - —

∆ L

Изокванта өндiрiстiң техникалық нәтижелiгiн графикалық талдаудың негiзгi құралы болып табылады.



K



10 ------- Q3

5 --------------- Q2

Q1



1 2 L

Сурет 5.1. Изокванта.
Өндiрiсте қолданылатын факторлардың бiреуiнiң көлемiн өзгертуге болмайтын уақытты қысқа мерзiмдi кезең деп атайды. Өз кезегiнде көлемi өзгермейтiн фактор тұрақты фактор деп, ал қолдану көлемi өнiм көлемi өзгеруiне қарай өзгеретiн фактор өзгермелi фактор деп аталады.

Ұзақ мерзiмдi кезең – бұл барлық өндiрiс факторларының көлемiн өзгерту үшiн жеткiлiктi уақыт, сондықтан ұзақ мерзiмде барлық факторлар өзгермелi болады. Өндiрiске өзгермелi фактордың ықпалын көрсету үшiн жалпы, орта, шектi өнiм түсiнiктерi енгiзiледi.

Жалпы өнім (ТР- total product) - өндірістің жалпы көлемі.

Өзгермелі фактордың орта өнімін (AP- average product) жалпы өнімді өзгермелі фактор (еңбек, капитал) санына бөлу арқылы есептейміз.

ТР ТР

АРL= — ; АРК = —

L K

Өгермелі фактордың шекті өнімі (MP- marginal product) ол жалпы өнім өсімінің өзгермелі фактор мөлшерінің өсіміне қатынасы.


∆ТР ∆ТР

МРL= — ; МРК = —

∆L ∆K


Басқа факторлар тұрақты болып, өзгермелі факторларды қолдануды арттыру нәтижесінде ең жоғарғы нүктеге жеткеннен кейін, осы факторды қосымша қолданудың өнім көлемінің төмендеуіне әкелуі шекті өнімнің кемімелі заңын білдіреді. Бұл заңның әрекетін өмірден алынған қарапайым мысалмен түсіндіріп көрейік, айталық фермер өзінің 8 гектар жерінен 50 центнер бидай өндіріп жүрді. Енді ол өнімділікті арттыру мақсатында жер қабатын минералды тыңайтқыштармен өңдей бастады. Бір рет өңдегеннен кейін жалпы өнім көлемі 60 центнер құрады, екінші ретінде 65 центнер, ал үшінші ретте 70 центнер өнім алды. Қосымша тағы бір рет өңдеу барысында өнім көлемі 40 центнерге дейін төмендеді. Минералды тыңайтқыштарды қайта-қайта қолдану жердің сапасының нашарлауына әкеліп, өнімділік күрт төмендей бастады. Шекті өнімнің кемімелі заңын келесі кесте мен сурет 4.2. арқылы көрсетуге болады.

5.3. Өндiрушiнiң тепе-теңдiгi
Берiлген шығындар кезiнде өнiмдi максимизациялауға тең шығындар түзуi немесе изокоста мүмкiндiк бередi. Егер w- еңбектiң бағасы, ал r- капиталдың бағасы болса, онда өндіруші өзінің С-бюджетіне К және L факторларының белгiлi мөлшерiн сатып алады. Еңбек және капитал үшiн изокоста теңдеуі келесідей жазылады.
C = w×L + r×K немесе K = С / r – (w / r)×L.
Мұндағы , -w/r - изокоста көлбеуi .
K




C/r





w/r




0 C/w L



Сурет 5.2. Изокостаның өзгеруі.
Өндiрушi бюджетiнiң өсуi және ресурстар бағасының төмендеуi изокостаны оңға, ал бюджеттiң қысқаруы немесе бағаның өсуi солға жылжытады (сур.4.3.).
K

S



T





0 L

Сурет 5.3. Өндірушінің тепе-теңдігі.
Изоквантамен изокостаның қиылысқан жерi өндiрушiнiң тепе-теңдiгiн анықтайды, өйткенi ол қолда бар шектеулi құралдар кезiнде өндiрiстiң ең жоғарғы көлемiне жетуге мүмкiндiк бередi (сур.4.4.). Т нүктесiнде изокванта мен изо-коста бiрдей көлбеуде болатынын және изокванта көлбеуi MRTS өлшенетiнiн ескере отырып тепе-теңдiк жағдайын мына түрде жазуға болады:
dK w

MRTSLK = — = - —

dL r
Айталық, ресурстар бағасы сол қалыпта, өндiрушi бюджетi әрқашан өсiп отырады делiк. Изоквантаның изокостамен қиылысқан нүктелерiн қоса отырып бiз OS-“даму жолы” сызығын аламыз. Бұл сызық өндiрiстi кеңейту процесiнде факторлар арасындағы қатынастың өсу қарқынын көрсетедi.

Ауқымнан үнем (қайтымдылық) өндiрiс ауқымы өзгергенде өнiм көлемi қа-лай өзгеретінiн сипаттайды. Егер барлық факторлар мөлшерiн t есеге көбейт-сек және өнiм көлемi сол есеге артса, онда ауқымнан тұрақты қайтымдылық болады (Q1 = tQ0 ).

Егер t есеге көбейткенде өнiм көлемi t еседен артыққа өссе онда ауқымнан өспелi қайтымдылық болады (Q1

Егер өнiм көлемi t еседен кемге өссе онда ауқымнан кемiмелi қайтымдылық болады (Q1

Сонымен, өндіріс теориясын талдай келе оның тұтынушы тәртібі теориясымен ұқсастықтарын аңғаруға болады.
Қайталауға арналған сұрақтар


  1. Ұзақ және қысқа мерзімді кезеңдер арасындағы айырмашылықты түсіндіріңіз.

  2. Изоквантаға сипаттама беріңіз.

  3. Еңбектің орта өнімі нені білдіреді?

  4. Графикті пайдалана отырып шекті өнімнің кему заңын түсіндіріңіз.

  5. Еңбектің және капиталдың бағасының өзгеруі изокостаның бұрыштық коэффициетіне қалай ықпал етеді?

  1. Өндірістік ресурстар құрамындағы келесі өзгерістердің қайсысы қысқа мерзімге, қайсысы ұзақ мерзімге жатады?

а) «Казахойл» жаңа мұнай өндейтін қондырғыны құруда.

б) ЖШС «Семей су» тағы 20 жұмысшыны жалдады.


Тақырып 6. ӨНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ
6.1. Шығындар теориясы

6.2. Қысқа мерзімдегі шығындар түрлері

6.3. Ұзақ мерзімдегі шығындар
Жалпы өндіріс шығындары, бұл – өндірушінің белгілі бір өнім көлемін өндіруді қамтамасыз етуге жиналған жиынтық шығыны.

Оларға тауарларды не қызметті жасауға қажетті шикізаттар, тұтынушыға жеткізу, оны тұтынуға жарамды түрге келтіруге жұмсалатын шығындар жатады. Шығындарды жеке тауар өндіруші және қоғам тұрғысынан қарастыруға болады. Cол себептен шығындар жеке өндірушінің белгілі бір өнім көлемін өндіруге жүмсалған шығынның барлық элементі: шикізат, жанармай, электр энергиясы материалдар, жалақы.Қоғамдық шығындар өндірістің қоршаған ортаға кері есер етуіне байланысты. Мысалы, химиялық комбинат қандай да бір шығындармен өнім өндіруді жүзеге асырады. Сонымен қоса ол сыртқы қоршаған ортаны ластайды және адамдардың денсаулығына кері әсер етеді.

Ресурстардың шектеулігі феноменнің әрекет ету күшіне байланысты шығынсыз өндіріс мүлдем мүмкін емес. Осы жағдайға байланысты белгілі бір өнім өндіру жөнінде шешім қабылдау осы ресурстар қолданылатын басқа өнім өндірісінен бас

тартуды білдіреді. Осылайша барлық шығындар альтернативті шығындар болып табылады. Альтернативті шығындарға инвесторларға,жұмысшыларға,табиғи ресурстар иелеріне төленетін төлемдер жатады. Бұл төлемдер өндіріс факторларын тарту мақсатында жүзеге асады. Бұл шығындарды әртүрлі әдістермен топтастыруға болады: айқынды және айқынсыз. Айқын шығындар бұл өндіріс факторлармен аралық бұйымдарды жеткізушілерге ақшалай көріністегі шығындар. Айқын шығындарға жұмысшыларға төленетін жалақы, сауда фирмаларына жарналық төлемдер, қаржылық қызмет көрсететін банктер мен басқада фирмаларға төленетін төлемдер, заң кеңестеріне төленетін сайықылар жатады.

Айқындалмаған шығындар фирманың меншік ресурстарын қолданудың альтернативті шығындары жатады. Шығындарды жіктеу әдісінің ең маңыздысы өндірістік шешім қабылдаудың ұзақтылық мерзіміне байланысты. Шығындар тұрақты және өзгермелі болып бөлінеді.

Тұрақты шығындар (FC-fixed costs)- өндіріс көлемінің қысқаруы мен артуына байланысты қысқа мерзімде өзгермейтін шығындар. Оларға ғимарат, өндіріс жабдықтары, аренда және әкімшілік шығындар жатады.

Айнымалы шығын (VC-variable сost)- өндіріс көлемінің қысқаруы мен артуы на байланысты шамасы өзгеретін шығын. Оларға шикізат электр энергиясы қосымша материалдар жұмысшылардың еңбек ақысына жұмсалатыншығындар жатады.

Жалпы шығындар (TC-total costs)- өндірістің берілген көлемі кезіңдегі тұрақты және өзгермелішығындардың қосындысы.

Басқару шешімдерін қабылдау үшін өндірушілер тек шығындардың жалпы сомасын ғана емес, сонымен қатар өнімнің бір бірлігіне жұмсалған шығындарды,яғни орташа шығындарды білу қажет. Бұл көрсеткіш осы өнім бірлігіне бекітілген бағамен салыстыру үшін керек.Орташа шығындар өзгермелі және орташа тұрақты болып бөлінеді.



Орташа шығындар (AС-average costs) өнімнің бір бірлігіне кеткен шығын.

Оны есептеу үшін жалпы шығындарды өнім көлеміне бөлеміз.

AC=TC/Q

Орташа тұрақты шығынды (AFC)- тұрақты шығындардың өнім көлеміне қатынасы.

AFC=FC/Q


Орташа өзгермелі шығындар( AVC)- өзгермелі шығындарды өнім көлеміне

бөлу арқылы табылады.

AVC=VC/Q

Шекті шығындар (МС-marginal costs) қосымша бір өнім бірлігіне өндіруге жұмсалған шығын.

MC- TC/ Q





Ұзақ мерзімдегі орта шекті шығындарды қарастырмас бұрын ұзақ мерзім ұғымын аңықтап алайық.Ұзақ мерзім- бұл барлық фактор өзгеріссіз қалатын уақыт аралығы.

Ұзақ мерзімде фирманың ғимарат не құрылыстың жалпы көлемін қолданылатын құрал жабдық пен машина санын өзгертуге ал салада өзіндегі әрекет ететін фирмалар санын өзгертуге мүмкіндік береді.Ұзақ мерзімді салаға кіру не шығуға кедергілер жойылады, ұзақ мерзімде фирма өңдірістің барлық параметрлерін өзгерте алады.

Ұзақ мерзімде шығындар тұрақты және өзгермелі деп бөлінбейді. Барлық шығындар өзгермелі болып табылады. Ұзақ мерзімді фирма төменгі орта шығындармен өндірісті жүзеге асырылады.

Қысқа мерзімді шығындар динамикасы кемімелі өнімділік заңы ықпалымен құралған болатын.

Жалпы шығын қисығы (LTC) координат басынан басталады, себебi ұзақ мерзiмде тұрақты шығындар болмайды. LTC қисығы қысқа мерзiмдегi ТС қисықтарын жанап өтедi.

Үшiншiден, ұзақ мерзiмдегi шығындар қисығының иiлу бұрышы қысқа мерзiмдегi қисықтармен салыстырғанда азырақ болады. Ұзақ мерзiмдегi орта шығындар LAC қысқа мерзiмдегi орта шығындар қисығын қимай оған жанама болады.




С

AC1 LMC AC2

MC2

LAC




MC1

0 Q1 Q2 Q

(мың бірлік)
Сурет 6.1. Ұзақ мерзімдегі орта және шекті шығындар.
Осыған қоса оның формасы ұзақ мерзiмде фирманың өндiрiстi кеңейтудегi масштабтан қайтымдылық сипатына байланысты әртүрлi болады. Келесi суретте LAC қисығының әртүрлi конфигурациясы көрсетiлген: ауқымнан өспелi, тұрақты, кемiмелi қайтымдылық.
С С С







а) өспелі в) тұрақты с) кемімелі

Сурет 6.2. Ауқымнан оң және теріс әсерге байланысты ұзақ мерзімді шығындар қисығы.
Осыдан келiп оң әсерлерге не жатады, терiс әсерлерге не жатады деген сұрақ орынды туады.

Оң эффектiлер:



  1. Техника (маманданған жұмысшы күшi, еңбектiң мамандануы)

  2. Капиталды тиiмдi пайдалану

  3. Басқару персоналының мамандануы

  4. Жанама өнiмдердi шығару (қалдықсыз технология).

Терiс эффектiлер:

  1. Басқару проблемасы (бюрократизмге жол берiлу)

  2. ҒТП-ке iлесе алмау.

Тұрақты жағдайда орта шығындар тұрақты болады.

Ұзақ мерзiмдегi шекті шығындар (LМС) шығындарды төмендету мақсатында фирма барлық шығын түрiн өзгерткенде қосымша өнiм бiрлiгiмен байланысты шығындардың өскенiн көрсетедi.

Ұзақ мерзiмдегi шектi шығындар сызығы (LMC) қысқа мерзiмдегi шектi шығындар сызығының АС мен LAC сызықтарының жанасу нүктесiмен абцисса өсiне түсiрiлген перпендикулярлардың қиылысу нүктесi арқылы өтедi.

Қортындылай келгенде, маркетингтiк зерттеулер негiзiнде өндiрiстiк фирмалар менеджерлерi нарыққа жеткiзетiн тауарлар мен қызметтердi өндiруiнiң шарттарын анықтайды. Бұл кезде болашақ шығындарға көп көңiл бөлiнедi.

Ұзақ мерзiмде барлық шығындар өзгермелi болады. Бұл кезде әр фирма тепе-теңдiк жағдайға жетуге ұмтылады, яғни ол максималды пайда табумен анықталады (минимум шығын болғанда). Осы жағдайда әрбiр фирма өз шығындарын ұзақ мерзiмге жоспарлау керек.

Қайталауға арналған сұрақтар
1. Бухгалтерлік және экономикалық шығындарға анықтама беріңіз.

2. Ұзақ мерзімді шығындарды сипаттаңыз .

3. Сіз ксерокөшіру бойынша қызмет көрсететін кәсіпорын ұйымдастырдыңыз. Берілген қызмет түрін жүзеге асырумен байланысты тұрақты шығындарға төмендегілердің қайсысын жатқызуға болады:

а) ақ парақтарға шығын ;

ә) көшіргіш аппараттың амортизациясы;

б) ғимаратты жалдағаны үшін төлем;

в) көмекшінің кесімді жалақысы;

г) бухгалтердің еңбек ақысы;

д) күзет қызметі үшін төлем;

е) картриджді толтырғаны үшін шығындар;

ж) құрал –жабдықты сатып алуға жұмсалған шығындар

4. Көрсетілген жағдайлар өнеркәсіптік фирманың шекті, орташа өзгермелі және орташа тұрақты шығындары қисығына қалай әсер ететініне жауап беріңіз (әр жағдайда өзгеру бағытын графикте көрсетіңіз ).

а) мүлік салығының төмендеуі

б) электроэнергия тарифының төмендеуі

в) жұмысшылардың жалақысының өсу

Тақырып 7. ЖЕТІЛГЕН БӘСЕКЕ НАРЫҒЫНДАҒЫ ҰСЫНЫС .
7.1. Жетілген бәсеке нарығының негізгі белгілері

7.2. Нарықтағы пайданы жоғарлату шарты

7.3. жетілген бәсеке нарығындағы ұсыныс.
«Микроэкономиканың» бұл тарауының мақсаты жеке фирманың нарықтың белгілі бір моделіндегі, яғни жетілген бәсекелестік жағдайындағы іс- әрекетін зерттеу болып табылады. Бұл модель зерттеуді женілдететін алғышарттардан туындайтын , нақты экономикада толық күйінде кездесе бермейтін таза нарықтық құрылым болып саналады. Алайда ол шешім қабылдау барысында өндірушілерге көптеген негізгі жорамалдау кезендерге түсінік береді , атап айтқанда, өнім өндіру көлемі мен тауардын бағасы және жеке сатушылардың ұсынысына әсер ететін факторларды анықтауға көмек береді. Нақты нарықтық құрылымдардағы фирмалардын тауар өндіру және қызмет көрсету процесін толық түсіну үшін аталған модельді қарастырудың маңызы зор.

Сонымен,зерттеу нысаны бәсекелес фирма болып табылады, ал оның мақсаты – тауар өндіру мен қызмет көрсету және оларды нарықта сату барысында пйданы мейлінше арттыру. Бұл арада зерттеуді женілдету үшін фирма бір ғана өнім түрін өндіреді деп жорамалдаймыз. Біздің талдауымыздың мақсаты – осы оқу құралының алғашқы бөлімдеріндегі нұсқауларды қолдана отырып, біріншіден,бәсекелес өңдірушінің қысқа мерзімді кезенде өндіріс көлемі жөнінде қалай шешім қабылдайтындығын және оның ұсынысына қандай факторлар ықпал ететідігін көрсету. Екіншіден, жеке бір фирма жалпы сала үшін ұзақ мерзімді өзгерістердің табиғатын зерттеу. Үшіншіден, мемлекеттік реттеумен жүргізілген экономикалық саясаттардың нәтижелерін анықтау әдістерін қарастыра отырып бәсекелес нарықтың тиімділігің бағалау.



Жетілген бәсекелес нарығының негізгі сипаттамалары

Жетілген бәсекелес нарығы дегеніміз – төмендегідей шарттар орындалатын нарық :



  1. нарықта сатып алушыға стандартты немесе біртекті өнім ұсынатын тәуелсіз сатушылар саны өте көп болған жағдай. Мысалы, ауыл шаруашылығы өнімінің нарықтары :

  2. әр фирманың жалпы нарықтық ұсыныстағы сату үлесі елеусіз. Сондықтан,оның өнім көлемі туралы өндірістік шешімдерді жалпы ұсынысқа ықпал етпейді, соған орай ол өнімнің нарықтық бағасына да әсер ете алмайды:

  3. баға, технология және ықтимал пайда жөніндегі ақпараттар белгілі болады :

  4. жаңа фирмалардың салаға кіріуіне немесе одан шығыуына тосқауылдар қойылмайды :



жүктеу/скачать 0.94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет