Модуль сабақ конспект docx

4 Модуль. Кəсіпорында электр жəне өрт қауіпсіздігін қамтамасыз
ету
1-сабақ.
Өндірістік шу, ультрадыбыстық, діріл көрсеткіштері жəне олардан
қорғау əдістері
Шу, діріл жəне ультрадыбыстық - бұл газдың, сұйықтықтың немесе
қатты дененің материалдық бөлшектерінің тербелісі. Өндірістік процестер
көбінесе денсаулыққа кері əсер ететін жəне кəсіби ауруларды тудыруы мүмкін
айтарлықтай шу, діріл жəне сілкіністермен бірге жүреді.
Шу - бұл əр түрлі қарқындылық пен жиіліктегі дыбыстардың
жиынтығы, уақыт өте келе өзгеріп, жұмысшыларға жағымсыз субъективті
сезімдер тудырады. Физиологиялық тұрғыдан алғанда, шу - бұл өндірістік
сигналдар мен сөйлеу түрінде пайдалы дыбыстарды қабылдауға кедергі
келтіретін кез-келген жағымсыз дыбыс.
Шу физикалық фактор ретінде серпімді ортаның (ауаның) толқынды
түрде таралатын механикалық тербелмелі қозғалысы болып табылады, əдетте
кездейсоқ сипатта болады. Бұл жағдайда оның көзі сыртқы күшпен тұрақты
күйден шығарылған кез-келген тербелмелі дене болып табылады. Ортадағы
тербелмелі қозғалыстың таралу сипаты дыбыс толқыны деп аталады, ал ол
таралатын орта аймағы дыбыс өрісі деп аталады.
Дыбыс - бұл біздің есту мүшеміз қабылдаған серпімді ортаның
тербелмелі қозғалысы. Ауадағы дыбыс толқынының қозғалысы қысымның
мерзімді түрде жоғарылауымен жəне төмендеуімен бірге жүреді. Адамның
есту мүшелері 16-дан 20000 Гц-ке дейінгі жиілік аралығындағы дыбыстық
тербелістерді қабылдайды, есту сезімталдығының ең жоғары аймағы 50-5000
Гц аймағында орналасқан. Жиілігі 16 Гц-ке дейінгі (инфрақызыл) жəне 20
000 Гц-тен жоғары (ультрадыбыстық) тербелістерді адамның есту мүшелері
қабылдамайды.
Сонымен қатар, шудың адам ағзасына əсерін санитарлық-гигиеналық
бағалау үшін дБ өлшемі бар шу өлшегішімен анықталған дыбыс деңгейі
сияқты көрсеткіш қолданылады.
Децибел шкаласын қолдану өте ыңғайлы,өйткені естілетін дыбыстардың
барлық үлкен диапазоны 140 дБ-ден аз. 140 дБ-ден астам дыбыстың əсерінен
ауырсыну жəне құлақ қалқанының жарылуы мүмкін.
Өндіріс жағдайында, əдетте, əртүрлі механизмдердің, қондырғылардың
жəне басқа құрылғылардың жұмысы нəтижесінде пайда болатын əртүрлі
қарқындылық пен жиіліктің шуы болады.
Күрделі дыбыс болып табылатын өндірістік шуды графикалық бейнесі
спектр деп аталатын қарапайым компоненттерге бөлуге болады. Бұл барлық
орта геометриялық жиіліктердегі дыбыстық қысымның сегіз деңгейінің
жиынтығы. Табиғаты бойынша ол басым жиіліктерге байланысты əр түрлі
болуы мүмкін

Діріл - бұл қатты денелердегі механикалық тербелістер мен толқындар
немесе нақтырақ айтқанда, бұл механикалық, көбінесе синусоидалы,
машиналар мен аппараттарда пайда болатын тербелістер.
Адамға əсер ету əдісіне сəйкес діріл жалпы болып бөлінеді, тірек
беттері арқылы отырған немесе тұрған адамның денесіне беріледі жəне
адамның қолы арқылы жергілікті түрде беріледі. Отырған адамның
аяқтарына жəне дірілдейтін беттермен жанасатын білектерге əсер ететін
дірілді жергілікті деп жіктеуге болады.
Жалпы діріл көбінесе көлік жұмысшыларына, қуатты штамптардың
операторларына, кесу престеріне жəне т. б.
Дірілдің негізгі физикалық параметрлері: жиілік f, Гц; тербеліс
амплитудасы А, м; тербеліс жылдамдығы V, м / с; тербеліс үдеуі а, м / с2.
Жергілікті діріл негізінен қолмен механикаландырылған электр немесе
пневматикалық құралдармен жұмыс істейтін адамдарға əсер етеді. 1 м/с
тербелмелі жылдамдықта адамда ауырсыну пайда болады.
Шу мен діріл адам ағзасындағы белгілі бір психикалық процестерді
азды-көпті
уақытша
белсендіруі
немесе
үнемі
басуы
мүмкін.
Физиопатологиялық салдар есту функциясының бұзылуы жəне басқа
анализаторлар түрінде көрінуі мүмкін, мысалы, вестибулярлық аппарат, ми
қыртысының, жүйке немесе ас қорыту жүйесінің, қан айналым жүйесінің
қызметін дұрыстайды. Сонымен қатар, шу ағзадағы көмірсулар, май жəне
ақуыз алмасуына əсер етеді.
Ультрадыбыстық техника мен технологиялар адам қызметінің əртүрлі
салаларында заттарға белсенді əсер ету мақсатында кеңінен қолданылады
(жалғау,
дəнекерлеу,
қалайылау,
механикалық
өңдеу,
бөлшектерді
майсыздандыру жəне т. б.); зат пен материалдардың физикалық-механикалық
қасиеттерін
құрылымдық
талдау
жəне
бақылау
(дефектоскопия);
радиолокациялық жəне есептеу техникасының сигналдарын өңдеу жəне беру
үшін; медицинада - дыбысты көруді, биологиялық тіндерді кесу мен қосуды,
құралды, қолды зарарсыздандыруды жəне т. б. қолдана отырып, əртүрлі
ауруларды диагностикалау жəне емдеу үшін.
Ультрадыбыспен ауада да, сұйық жəне қатты ортада да таралатын 20
кГц-тен жоғары тербелістер қарастырылады. Өндірістік санитарияда
ультрадыбыстың байланыс жəне ауа түрлері ажыратылады.