-сурет. Геометриялық нивелирлеу

51 
Тригонометриялық нивелирлеу – екі нүкте арасындағы биіктікті 
анықтау, а нүктесінің деңгейлік бет бағытымен құралған б нүктесі 
арқылы өтетін сызықтың катеттері мен ab беткейінің сызығы 
гипотенузасы болып келетін үшбұрыштың шешімдеріне негізделеді. 
Жергілікті жердегі тригонометриялық нивелирлеу А және В нүктесінің 
арақашықтығын өлшеуді (өлшегіш лента немесе дальномер) және α 
еңіс бұрышын қамтиды.
Бастапқы А нүктесінде тригонометриялық нивелирлеу жасау 
үшін құралды тік дөңгелекті етіп орналастырады; биіктігі 
анықталатын екінші В нүктесінде рейка орналастырады. әріптермен 
белгіленеді: h – А және В нүктелерінің анықталатын биіктігі, Д – 
ылдидың горизонтальды проекциясы, і – құралдың биіктігі, КВ=L 
рейканы нысаналау биіктігі. 
Тригонометриялық нивелирлеуді түсіру үшін бастапқы А 
нүктесіне вертикальды дөңгелегі бар құралды орнату керек; екінші В 
нүктесіне нивелирлік рейканы орнатамыз.
h әрпімен ізделініп жаткан А және В арасындағы биіктік, D-
еңістін горизонталь проециясы, і – құрал биіктіг, КВ=l. Cуретте 
көрініп тұрғандай, h+l=KM+i, осыдан h=KM+i-l. ОКМ үшбұрышын 
арастыратын болсақ: KM= D•tgα, h= D•tgα+i-l. 
4-сурет. Тригонометриялық нивелирлеу 
 
11.3 Барометрлік нивелирлеу 
Барометрлік нивелирлеу – жергілікті жердің абсолюттік биіктігінің 
өзгеруіне байланысты атмосфералық қысымның төмендеуі немес 
артуына негізделген нивелирлеу барометрлік деп аталады. Физикалық 
нивелирлеу белгілі бір орынның абсолюттік биіктіктің өзгеруімен 

52 
атмосфералық қысымның өзгеру заңдылығына негізделеді: теңіз 
деңгейінен биіктеген сайын қысым төмендейді, ал түскен кезде 
көтеріледі.
Барометрлік нивелирлеу жергілікті жердің абсолютті биіктік 
нүктелерін анықтауға мүмкіндік береді, сонымен қатар ол биік таулы 
және ойлы – қырлы бедерлі территориялардың түсірілімін жасауда 
қолданылады. 
Метерологиялық жағдайлар есебімен бір – бірімен алыс емес екі 
нүктенің биіктігінің айырымын анықтауға болады. Бұл мақсатта 
биіктіктердің барикалық сатылары түсіністік, мұндайда атмосфералық 
қысым 1мм сынап бағанасына ауысып отырады. Бабине формуласы 
бойынша: 
H=16000 x (1+0.004 x t1+t2 /2)x B1-B2/B1+B2 
Мұндағы: В1-В2 – 1 және 2 нүктелердегі анықталған қысым, ал t1 
және t2 - биіктік барикалық саты кестесінде құрастырылған ауа 
температуралары. 
Ауа қысымы үнемі өзгеріп отырады, сондықтан барометрлік-
нивелирлеу тұйық жүріс әдісі арқылы жүргізіледі. Оны тұрақты 
атмосфералық күйде жүргізеді (жауын – шашынсыз, желсіз күні және 
тағы басқа) 
Барометр аспабы қолданылып, таңдап алынған нүктелік 
орындардың 
қысымы 
анықталады, 
осы 
қысымдық 
өлшем 
бірліктерінің айырмасы бойынша, сол нүктелердің өзара қандай 
биіктіктерде болатыны есептеледі.
Жоғарыда айтылған әдістердің арасында ең нақты болып келетіні 
геометриялық нивелирлеу әдісі.  
Барометрлік нивелирлеу  
h= (B
1
- B
2
) 
∆H- барикалык сатыдагы шама 
B
1
және B
2
– 1 және 2 нүктелердегі қысым 

жүктеу/скачать 5.58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: