Нивелирлердің қысқаша тарихы

1. 
   Нивелирлердің қысқаша тарихы
   

Осы құралдар құрылыста, инженерлік ізденістерде және топогро-геодезиялық жұмыстарда кең қолданыс алды. XIX ғ. екінші жартысынан

бастап нивелирлер мамандар мен ғалымдардың арқасында жетілдіріп келеді. Швейцариялық геодезист Г.Вильд ( 1877-1951 ) көру түтiгiндегi iшкi фокусировканы, контактық деңгей, оптикалық микрометр және инварлық рейкаларды қолдануға ұсыныс жасады. Құралдарды құрастыруға коллективтер мен компаниялар кірісті. Өзі орнатылатын

визирлік сызықтары бар нивелирлерді 1950 жылы “ Оптон “ ( Германия ) фирмасы құрастырды. Ал орыс ғалымдарының жетістіктерің атап өтсек ол Г.Ю. Стодоскевич (1946 ж. ) пен Н.А. Гусевтің ( 50-ші жылдар ) автоматтық компенсаторлары.

Нивелирді жетілдіру мен өндіруде Германияда, Швейцарияда, Японияда, АҚШ-та және Қытай елдері алдыда келеді. Ресейде XIX ғ. Пулкова обсерваториясының шеберханасы мен Генералдық штабта оындай жұмыстармен айналысты. Совет үкіметінде нивелирді,Ұлы Отан Соғысының алдында өндіре бастады.

Өткен ғасырдың екінші жартысында лазерлік нивелирлер мен лазерлік қондырмалар пайда болды, олар қазіргі уақытта құрылыста жаппай қолданады.

2. 
   Қазіргі замаң нивелирлерінің ерекшеліктері
   

Қазір шығарылатын дәл және техникалық нивелирлер автоматты компенсатор мен жабдықталған, ол өлшеу процессін тездетеді және өнімділікті көтереді. Жылдам солқылдақты сөңдыру және оны жұмыс бабына келтіру үшін компенсаторға бекітілген ауа, магниттік және суықтық демпфер қолданады. Магниттік демфер қатты желде және тербелісте визирлік өсті горизонталь бағытта ұстауға мүмкіндік береді, ол құрылыс жұмыстарына өте ыңғайлы. Spectra Precision AL120, AL124 және SETL AT-20D нивелирлері магниттік демфермен дабдықталған. Осы нивелилерге пайдалылығы көп болатын жабтықтар : дөігелек деңгейдің шөлмегін дәл бейнелейтің призма, шаңнан қорғалған горизонтальдық лимб және тоқтамай айналатын бағыттау винттері.

Көпшілік үлкен шетел компаниялары дәл және техникалық нивелирлерді Қытайда шығарады. Бұл жоғарғы сапалы құралдарды бүкіл әлем тұтынушыларына тиімді бағамен алуға мүмкіндік береді.

Қазіргі заман оптикалық нивелирлері жақсы жетілдіргеніне қарамастан олардың конструкциясы мен жұмыс істеу принциптері өзгерген жоқ. Қарапайым геодезиялық прибор сияқты оптикалық нивелирде автоматизацияның біреуі ғана бар, оның функциясы горизонттық винтінің өсіне өзі орнатылуы.

1-сурет. Spectra Precision AL124 нивелирі 2-сурет. SAL32ND нивелирі

3-сурет. SETL AT-20D нивелирі 4-сурет. Sokkia B1C-1 ниве

М-магниттік

1-сурет AT-24D Техникалық нивелирі 2-сурет SAL-24 техникалық нивелирі

3-сурет Al-120 техникалық нивелирі 4-сурет С330 техникалық нивелирі

Алдынғы қатарлы технологиялар көмегімен сандық нивелирлер далалық жұмыстарды жеңілдетеді және еңбек өнімділігін өсіреді.Олар есептелген мәліметті сандық формада сақтағандықтан, есептеушінің қателіктерің жояды.

Сандық нивелир клавиатурамен жабдықталған, ол құралды басқару және әр түрлі мәліметтерді еңгізу үшін қолданылады ( нивелирлік нүктелердің номерін, нивелирлік репперлардын белгісін және т.б. ).

Өлшенген және есептелген мәліметтер файл түрінде сақталады, оның көмегімен осы есептелген мәліметтерді көруге және оны RS-232C разъемімен немесе арнаулы кабель көмегімен жеке компьютерға көшіруге болады. Кейбір сандық нивелирлерде мәліметтер Flash-картаға ( PCMCIA немесе басқа форматта ) сақталады.

Дәл өлшенген биіктіктердің мәліметтері проектираваниялық немесе геодезия пограммаларына енгізуге болады, бүкіл офистік программаларды қосқанда.

Ең бірінші сандық нивелирлерді шығару және өңдеуді Zeiss ( Германия ) компаниясы бастады, қазір ол атақты Trimble Navigation компаниясына меншігінде. Сандық нивелирлерді басқада шетелдік

компаниялар өңдіреді мысалы Leica Geosystems, Topcon Corp., Sokkia, Nikon.

1.5. Trimble фирмасының Dini сандық нивелирлері

Trimble Navigation компаниясының ТМД елдерінің нарығына DiNi сериялы сандық нивелирлерің ұсынады. Оның ішінде DiNi 12, DiNi 12T және DiNi 22.

DiNi 12 немесе 12T асып түсу мен ара қашықтықты нақты өлшеуге арналған. Оны инвариантты рейктермен пайдаланғанда екі еселі жүргендегі 1км қашықтыққа орташа квадраттық ауытқу тек 0,3мм құрайды. Ал жиналатын инженерлік рейкаларды пайдаланғанда ауытқу 1,00 мм болады. DiNi 12T өзінде нақты нивелир функциясымен қоса пикетты нүктелердің жоспарлы координаталарын анықтауға мүмкіндік береді. Электронды горизантальды шенбердің болуы горизонталды бұрыштарды 6” дәлдігмен анықтайды мүмкүндік береді, ал 50см сегментті рейктерді қолдану жоғары дәлдікті асып түсулерді анықтауға көмектеседі.

Сандық нивелир DiNi 22 жоғарғы дәлдікті қажет етпейтін инженерлі құрлыстағы тапсырмаларды орындалуға арналған. Жиналатын рейкамен екі еселі жүргендегі 1км қашықтыққа орташа квадраттық ауытқу 1,3мм, ал инварды рейкамен 0,7мм болады.

• 
  профилдердің құру мен олардың бұлтаруын анықтау үшін арналған нивелирлеу;
  
• 
  шөгу аймағын түсіру;
  
• 
  құрлыстар мен ғимараттардың деформациясын бақылау;
  
• 
  нивелир жүрісін темір жолдың бойымен орналастыру;
  
• 
  жол жүру бөлімінің нивелирлеуі;
  
• 
  арналы түсірулер;
  
• 
  алаңды ниверлирлеу.
  

1-сурет. DiNI 12 нивелирі 2-сурет. DiNi 22 нивелирі