Ойындар теориясының пәні мен мақсаттары
жүктеу/скачать 159.47 Kb.
|
|
6 ОЙЫНДАР ЖӘНЕ СТАТИСТИКАЛЫҚ ШЕШІМДЕР ТЕОРИЯСЫ 6.1 Ойындар теориясының пәні мен мақсаттары Экономика, әскери іс және т.б. салалардың көптеген есептерінде істің сәтті өтуінебайланысты параметрлер және олардың қандай мәндерінің ықтималдылығы көбірек, азрақ болатыны белгісіз болатын жағдайларды сараптауға тура келеді. Егер мақсаттары әр түрлі (кей жағдайларда қарама-қарсы) екі (немес одан көп) жақтардың қызуғышылықтары бір жерде тоғысса, және әр жақтың жеңісі басқа жақтың қандай шаралар қолданатынына байланысты болса, мұндай жағдайларды даулы деп атайды. Дау (конфликт) деп түрлі қызуғышылықтары және соған байланысты іс-әрекеттерді таңдауға мүмкіндіктері бар түрлі жақтар қатысатын құбылысты айтады. Ойындар теориясы даулы мәселелердің математикалық теориясы болып табылады. Оның мақсаты – дауға қатысушыларға дұрыс тәртіпті ұстануға және даулы мәселеде оңтайлы шешімдер қабылдауға ұсыныстар құру. Әр даулы жағдай қиын, оны сараптау көптеген болмашы факторламрмен қиындатылады. Жағдайды математикалық сараптау үшін екінші кезектегі факторларға мән бермей, жағдайдың ойын деп аталатын кескінді үлгісін құру керек. Ойын деп ойынға қатысушылардың, яғни ойыншылардың мүмкін болатын іс-әрекеттерін суреттейтін ережелер жиынын атайды. Басқаша айтқанда:ойын деп А және В жақтың бірқатар әрекеттері мен жүрістерінен тұратын іс-шараны айтады. Ойын – бұл даулы мәселенің жеңілдетілген формалды түрі. Ойын шешімі – бұл ойыншылардың тепе-теңдікті қамтамасыз ететінойнау тәртібін (стратегиясын) таңдауы, яғни әр дұрыс ойлайтын ойыншы бұл бағыттан бас тартса, ұтысы азайатынын біліп, соған жетуге тырысады. Дауға қатысушы жақтар ойыншылар, даудың соңы – ұтыс деп аталады. Ойында екі немесе бірнеше жақтың (жұп ойын, тәжірибелік мәні көбірек) немесе бірнеше жақтың (көптік ойын екі тұрақты коалициямен жұп ойынына айналады). Ойыншының стратегиясы деп орын алған жағдайға байланысты әр қадамында әрекет ету нұсқасын таңдауды анықтайтын ережелер жиынын айтады. Екі жақ болғанда олардың қызығушылықтарын қарама-қайшы деп санау орынды және ойын антогонистикалық деп аталады. Стратегиялық матрицалық ойындар теориясының негізінде екі ойыншының қызығушылықтары қарама-қарсы деген болжам жатыр. Ойыншылардың әрқайсысы өзіне максималды кіріс кіргізіп, қарсыласының кірісін минималды қылу үшін тырысады. Стратегиялар санына байланысты ойындар «шекті» - әр ойыншыда стратегиялардың шекті саны бар, және «шексіз» - егер бір ойыншыда болсын шексіз стартегиялар саны болса. Ойыншының оңтайлы стратегиясы деп ойынның бірнеше мәрте қайталануы кезінде берілген ойыншыға максималды мүмкін болатын ұтысты (немесе, минималды мүмкін болатын орташа ұтылыс) қамтамасыз ететін стратегияны айтады. Ойындар теориясының шектеулері бар, оның ең маңыздысы – ұтыс жасанды түрде жалғыз біреуге келтіріледі. Даулы жағдайлардың көбінде ақылды стратегияны таңдау кезінде оңтайлылықтың бір емес, бірнеше критерийлері ескеріледі. Олардың бірі бойынша оңтайлы стратегия басқасы бойынша міндетті түрде оңтайлы емес. Осы шектеулерді ескеріп, ойын әдістерімен алынған ұсыныстарды ұстанбай, оларды оңтайлы болмаса да қолайлы стратегияны құрастыруға қолдануға болады. Ойындарды формалды сипаттау үшін келесі параметрлерді көрсету керек: ойыншылардың жиыны; әр ойыншының стратегиялар (әрекет ету нұсқалары) жиыны; ойын параметрлерінің жиыны, ойыншылардың әрқайсысы білетін ақпарат; әр ойыншының ұтыс (ұтылыс) функциялары; ойын нәтижесі. Түрлі маркетингтік стратегилар мен баға саясатын таңдау арқылы, әр фирма өз пайдасын (сатылым көлемдерін) көбейтуге тырсқан кезде, бір тауар нарығындағы бірнеше фирма қарым-қатынас жасауға мәжбүр. Бұл жағдайда бір фирманың қолданатын шаралары басқа фирманың кіріс деңгейіне әсер ететіні анық. Бұл жерде барлық ойыншыларды, яғни фирмаларды атап өту керек. Әр фирманың мүмкін болатын стратегиялар жиыны ретінде: бағаның төмендетілуі, мысалы бәсекелестерді нарықтан шығару үшін; сатып алушылардың категорияларына байланысты жеңілдіктер енгізу (сатылым көлемін арттыру үшін); нарықта белгіленген бағаны ұстану; бағаның көтерілуі (егер сұраныс өндірістік мүмкіндіктерден тез артса) алынады. Ойындар параметрлерінің жиыны ретінде қолайлы ақпаратты: басқа фирмалардың қойған бағалары туралы, өнімге сұраныс туралы; бәсекелестердің кірісі туралы және т.б. Әр фирма үшін ұтыс (ұтылыс) функциясы, мысалы, фирманың кірісі, шығарылатын өнім көлемі және белгіленген баға арасындағы тәуелділік ретінде беріледі. Ойын шешімі ойналатын және стратегияға қатысушылар таңдайтын әр ойыннан кейін жүйе қандай күйге келетінімен анықталады. жүктеу/скачать 159.47 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|