Қолма-қол ақшамен операциялардың және есеп айырысу операцияларының есебі. Орындаған: Агадилова Айгерім iii-курс 32 топ студенті

Банк Ісі Академиясының Колледжі

III-курс 32 топ студенті

«Банк ісі» мамандығы

Тексерген: оқытушы

Гумар Н. А. (Банк ісі)

Қалғұлова Р. Ж. (Банктегі есеп)

Қорғауға жіберілді

« .»______________ «_______»

Алматы, 2005 ж.

Қазақстан Республикасында нарықтық экономика талабына сәйкес банк жүйесі қалыптасты. Бәсекелестік ортада банктер жүйелі қызмет атқару үшін бөлшектік банктік қызметті қалыпты жүргізу, салымдар көлемін кеңейту, клиентке қызмет көрсетудің материалдық-техникалық базасын кеңейту мәселелерін қарастыруда. Нарық талабын орындай алмаған банктер таратылды. Ал қалыпты қызмет атқарушы банктер тұрақты ресурстық базасын қалыптастырып, тартылған қаржыларды орналастырып, нарықтық экономиканың табыс көздерін іздестіруде.

Сан қилы сыннан өткен банктер бәсекелестік ортада клиентура базасын кеңейтуде. Сол себебті заңды және жеке тұлғаларға көрсетілетін банктік қызмет көлемін кеңейту, клиент қызығушылығын таба білу, есеп айырысудың жаңа нысандарын енгізу банктің басты басқарушылық жоспары болып табылады. Қазіргі таңда күнделікті жүзмыңнан аса аймақаралық төлемдер жүргізіледі, және банктер қоғамдық көзқарасқа негізделе қызмет етеді.

Тақырытың өзектілігі банктің басты стратегиялық мақсатына негізделеді, яғни клиенттерге сапалы қызмет көрсету, бірінші деңгейлі клиенттерді тарту және олармен ұзақ мерзімде серіктестік қатынаста болу, сонымен қатар клиентке қызмет көрсетудің түрілері қолма-қол және қолма қолсыз жолмен есеп-айырысудың мәні мен мазмұнына көңіл бөлуге, есеп айырысудың жаңа оңтайлы жолдарын іздестіруде, клиент алдында сенімділік танытып, банктің негізгі ресурстық базасы болып табылатын салымдар көлемін кеңейту және басқа да төлемдерді қабылдау аясын сапалы түрде қалыптастыруды көздейді.

Тақырыпты таңдауымның мақсаты-болашақ банк маманы ретінде банк жүйесінің дамуның негізі клиентерге сапалы қызмет көрсетуде, клиент қызығушылығын таба білуде деп ойлаймын. Банк экономиканың қалыптастырушы ұйым балып табылады, оның қалыпты қызмет атқаруы экономиканы тұрақтандыруға және дамытуға әсерін тигізеді. «Банк-ол оның клиентері»деген тұжырым бар банктің атқаратын барлық қызметтері клиентті тарту негізінде жүргізіледі, неғұрлым клиент саны көбейген сайын соғұрлым банк деңгейі өседі.

Тақырыптың міндеті клиентке қызмет көрсетулердің түрлерін, әдістерін,жаңа нысанын оқып білуде.

Жұмыстың зерттеу обьектісі- есеп айырысу-кассалық бөлімде клиентке қызмет көрсетудегі жүргізілетін операциялардың түрі, мәні мен мазмұны, орындалу тәртібіне негізделеді.

Жұмыстың бірінші бөлімінде клиентке қызмет көрсетудің басты аясы есеп-кассалық бөлімнің ұйымдық- құқықтық негізі мен жалпы түсінігі, клиентке қызмет көрсетудің ұйымдастырылуына көңіл аударылады.

Екінші бөлімінде есеп айырысу-кассалық бөлімінде клиентке қолма қолсыз есеп айырысу формасында қызмет көрсетулермен таныс боласыздар, яғни клиенттерге банктік шот ашу, рәсімдеу, шот бойынша операция жүргізу,төлем тапсырысы, төлем талап тапсырысы және пластикалық карточкалар бойынша есеп айырысулармен таныс боласыздар.

Үшінші бөлімде клиентерге қызмет көрсетуде кассалық операцияның мәні, жалпы түсінігі, яғни нақты ақшаны қабылдау, нақты ақшаны беру және оның бухгалтерлік есепте бейнеленуі қарастырылады және есеп айырысу-кассалық бөлімде есеп айырысудың енгізілген жаңа нысандары қарастырылады.

Жұмысты орындау барысында негізгі әдістемелік реттеуші құрал ретінде Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Заңы 30. 03. 1995. №2155 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 30. 05. 2001. №182-II), Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Банктер және банктік қызмет туралы» Заңы 31. 08. 19995. №2444 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 25. 04. 2001. №179-II), Қазақстан Республикасының «Ақша төлемдері мен аударулары туралы» Заңы 29. 06. 1998. №237-I (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 29. 03. 2000. №42-II), «Пруденциалды нормативтер туралы» ережелер 23. 05. 1997. №219 (өзгерістер мен толықтыруларды қоса 02. 06. 2000. №265), Ұлттық Банктің Қаулысы «екінші деңгейлі банктердің меншікті капиталының минималды мөлшері» 02. 06. 2001. №192, Ұлттық Банктің «Екінші деңгейлі банктерде және банк операциясының жекеленген түрін жүзеге асыратын мекемелерде кассалық операцияны жүргізу» ережесі 03. 03. 2001. №58, оқулықтардан Банковское дело. Под ред. Сейткасымов Г.С. – Алматы «Қаржы-Қаражат», 1998, Қалғұлова Р. Ж. Екінші деңгейлі банктердегі бухгалтерлік есеп –Алматы, 2005.

Жұмыстың барысына байланысты төмендегі сұрақтар қарастырылады:

• 
  Клиентке шот ашу, шот бойынша операциялар жүргізу;
  
• 
  Құжаттарды формалды және мәні жағынан тексеру;
  
• 
  Кассалық операциялардың есебі;
  
• 
  Есеп айырысу операцияларының есебі;
  
• 
  Есеп айырысу-кассалық операциялардың жаңа нысандары.
  

I Бөлім. Есеп айырысу-касссалық қызметтің ұйымдық-құқықтық негізі

Екінші деңгейлі банктерде (бұдан әрі банктерде) клиентерге қызмет көрсетулер есеп кассалық, салымдарды қабылдау, несие ұсыну және басқа да операциялар түрінде көрсетіледі. Банктер клиентерге қызмет көрсету ауқымын кеңейту арқылы клиентура базасын кеңейтеді. Банктің сенімділігі мен өтімділігі оның қызметінің кірістілігін мінездейді. Банктің клиенттерге қызмет көрсетулері Ұлттық Банк ережелеріне сәйкес орындалады. Заңда көрсетілетін түсініктемелер:

Банк- «ҚР банктер және банк қызметі» туралы заңға сәйкес банк қызметті жүзеге асыруға құқылы коммерциялық ұйым, заңды тұлға болып табылады. Банк құрылымын 1. кестеде көре аласыздар.

1. 
   сурет
   

Банк есеп айырысу-кассалық бөлімін ашу үшін Ұлттық Банк келісімі және банктің капиталының ең төменгі мөлшері сақталуы, яғни лицензиясы бар банктер үшін 1000.000.000 теңге, бір есеп-кассалық бөлімнен көп болса 15.000.000 теңге-аудандық орталықтарда және Алматы мен Астана қалаларында орналасқан әр бір есеп айырысу-кассалық бөлім ашу үшін , басқа қалаларда ашылса10 миллион теңге, басқа елді мекендерде орналасқан есеп кассалық бөлімдерге 5 миллион теңге қосылуы тиіс.Ұлттық Банк келісім беру туралы мәселені үш ай мерзімінде қарайды.

1. 
   Банктің есеп айырысу- кассалық бөлім ашуға келісім беру жөнінде өтініш;
   
2. 
   Есеп айырысу-кассалық бөлімнің жүргізуге уәкілдігі болатын банк операцияларының тізімі, ережесі;
   
3. 
   Ереже бойынша есеп айырысу-кассалық бөлімнің атында, ашушы банктің аты да жазылып, қаншасыншы бөлім екендігі көрсетілуі тиіс; Мысалы «Банк Центр Кредит есеп айырысу-кассалық бөлім №9»
   
4. 
   Бөлімшені ашуға жергілікті өкілді және атқарушы органдардың келісімі қажет емес;
   

1. 
   Ұлттық Банк, қаржылық қадағалау агенттігінің қалыптық талаптарына сәйкес болмаса;
   
2. 
   Пруденциалдық қалыптарды және сақталуға міндетті нормалар мен лимиттерді сақтамау.
   

1. 
   Ақпараттарды тиімді өңдеуге мүмкіндік береді
   
2. 
   Есеп беру мәліметтерін жедел түрде алуға мүмкіндік береді.
   
3. 
   Нақтылықты жоғарғы дәрежеде қамтамасыз етеді
   
4. 
   Алаяқтықтың мүмкіндіктерін азайтады.
   

Барлық екінші деңгейлі банктер үшін бухгалтерлік есепті жүргізудегі құжат айналымымен, есеп беруді ұйымдастыру мен бақылаудың ортақ тәртібі белгіленген.

Есеп айырысу-кассалық бөлімде заңды және жеке тұлғалардың шоттары бойынша нақты және нақты ақшасыз түрде есеп ақша құжаттарына сай орындалатын жұмыс шеңбері-есеп операция жұмысы деп аталады. Есеп айырысу-кассалық бөлімде операцияларды жүзеге асыратын және олардың сомасын есепте бейнелейтін қызметкерлер-есеп операция аппараты деп аталады. Есеп операция жұмысы өзінің жедел сипатымен ерекшеленеді.

1. 
   Есеп-кассалық мекемесіне клиенттерден, байланыс бөлімшелері арқылы түскен құжаттар сол күні есепке бейнеленіп, өңделуі тиіс;
   
2. 
   Күнделікті жұмыс күнінің басында бухгалтер клиент шотындағы қалдықты, шотқа қойылатын талаптарды біліп отыруы тиіс;
   
3. 
   Мекемелерге күнделікті дербес шоттың көшірмесін және операцияны жүргізу кезінде қолданылған құжаттың көшірмесін беріп отыруы керек;
   
4. 
   күнделікті құжаттардың аналитикалық және синтетикалық есеп материалдарының өзара салыстырулары жүргізіледі.
   
5. 
   Есеп-кассалық бөлім операциялық күннің аяқталуына байланысты күнделікті бухгалтерлік баланс құруы керек.
   

1. 
   төлем тапсырысы
   
2. 
   төлем талап-тапсырысы
   
3. 
   есеп айыру чегі
   
4. 
   ақшалай чек
   
5. 
   хабарламаға қолма-қол жарна
   
6. 
   аккредитивке өтініш
   

1. 
   мемориалды ордер
   
2. 
   кіріс және шығыс кассалық ордер
   
3. 
   кіріс және шығыс валюталық ордер
   
4. 
   несие беру туралы, несие бөлімінің өкімі
   

Отандық тәжірибеде банктердің есеп айырысу-кассалық операциялары мынандай түрге бөлінеді:

• 
  Банктік шотар ашу;
  
• 
  Ұлттық немесе шетел валютасында аударым операциялары;
  
• 
  Алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, ұлттық валютадағы аударым операциялары;
  

• 
  Төлемнің шартын өзгерту не қайтару;
  
• 
  валюталық операцияларға бақылау жасау,
  
• 
  шоттың архивін беру;
  
• 
  шоттан қолма-қол ақша беру; ұсақ ақшаларды ірілеп беру;
  
• 
  банктен кеңсеге дейін немесе керісінше қолма-қол ақшаларды инкассациялау;
  
• 
  құндылықтарды жеткізіп беру;
  
• 
  Салымдарды қабылдау;
  
• 
  Коммуналдық төлемдерді қабылдау;
  
• 
  Басқада операциялар
  

Есеп айырысу-кассалық операциялары мынандай белгілеріне байланысты жіктеледі:

• 
  банктік емес секторлар (шаруашылық субъектілер) арасындағы банктер арқылы есеп айырысулар ;
  
• 
  жеке сектор- ұй шаруашылықтарының банктер арқылы есеп айырысулар;
  
• 
  банктік сектор- банкаралық есеп айырысулар.
  
• 
  Есеп айырысу объектілеріне қарай:
  
• 
  тауарлы операциялар бойынша есеп айырысулар;
  
• 
  бюджет және басқа бюджеттен тыс қорлармен аударымдар;
  
• 
  банк несиелері, вексельдері және басқа да міндеттемелері бойынша төлемдер.
  
• 
  Есеп айырысу аумағына қарай:
  
• 
  Мемлекет ішіндегі есеп айырысулар, оның ішінде:
  
• 
  бір қаланың ішнде;
  
• 
  қаладан тыс жерлерде, аудандарда, ауылдарда;
  

• 
  Есеп айырысу уақытына қарай:
  
• 
  сауда операциясы басталғанға дейінгі төлемдер;
  
• 
  мәміле жасалған соң, мерзімді төлемдер;
  
• 
  коммерциялық несие шартында, яғни мәміле жасалған соң белгілі бір уақыттан кейінгі төлемдер;
  
• 
  мерзімінен бұрын, яғни келіскен мерзімге дейін;
  
• 
  ашық шот бойынша, яғни тауарларды алған сайын үздіксіз төлемдер;
  
• 
  мерзімі кейінге қалдырылған, яғни бастапқы белгіленген мерзімін ұзарту жолымен;
  
• 
  мерзімі өтіп кеткен төлемдер;
  
• 
  Есеп айырысу жүйілеріне қарай:
  
• 
  пошта байланысы арқылы;
  
• 
  телеграф-телетайп байланысы арқылы;
  
• 
  телефон байланысы арқылы;
  
• 
  электрондық байланыстар арқылы;
  
• 
  СВИФТ жұйесі арқылы.
  
• 
  : Есеп айырысу формаларына қарай:
  
• 
  Қолма – қолсыз аударымдар (банктік), оның ішінде:
  
• 
  кредиттік;
  
• 
  дебеттік;
  
• 
  ашық шот арқылы;
  
• 
  аккредитив;
  
• 
  инкассо.
  
• 
  Қолма-қол ақшалар арқылы:
  
• 
  Есеп айырысу тәсіліне қарай :
  
• 
  толық есеп айырысу;
  
• 
  жартылай есеп айырысу ;
  
• 
  өзара талаптар мен міндеттемелерді есепке алу, клиринг арқылы есеп айырысу.
  
• 
  Есеп айырысу құралдарына қарай:
  
• 
  Кредиттік аударымның құралдарымен есеп айырысулар:
  
• 
  төлем тапсырмасы.
  
• 
  Дебеттік аударымның құралдарымен есеп айырысулар;
  
• 
  төлем талап-тапсырмасы;
  
• 
  чек;
  
• 
  вексель;
  
• 
  инкассалық өқімдер;
  
• 
  Аралас құралдармен есеп айырысулар, яғни бірде дебеттік, бірде кредиттік аударымдар түрінде болатын: аккредитив, пластикалық карточкалар, банктік аударымдар т.б
  
• 
  Есеп айырысушамасына қарай:
  
• 
  ірі төлемдер;
  
• 
  ұсақ төлемдер.
  

1. 
   жалақы, бюджет, сақтандыру т.с.с. төлемдер;
   
2. 
   материалдық құндылықтар үшін төлемдер;
   
3. 
   несиелер үшін төлемдер;
   
4. 
   сот шешімі бойынша төлем құжаттарымен есеп айырысу
   

1210 есеп айырысу-кассалық бөлімі бар.

1-кесте

Есеп айырысу-кассалық бөлімінің 01.01.05-01.10.05 айға берілген көрсеткіші.*

	ЕКБ жалпы саны	ЕКБ бар банктер саны	Ашылған ЕКБ	Жабылған ЕКБ	Халықбанкі	БТА
01.01.05	1111	24	7	6	379	195
01.02.05	1112	24	18	12	379	196
01.03.05	1118	24	20	7	382	195
01.04.05	1131	24	26	3	383	193
01.05.05	1154	24	24	-	388	193
01.06.05	1178	24	21	-	390	193
01.07.05	1199	24	18	-	391	194
01.08.05	1217	23		26	391	194
01.09.05	1191	23	19	-	395	199
01.10.05	1210	23	18	-	397	200

*Статистикалық көрсеткіш «Банки казахстана» журналы

Банктердің клиенттерді тартуы белгілі бір саясатқа негізделеді.

2. 
   Кесте
   

Диаграммада 2004 жыл 3-тоқсанда кәсіпорындардың банктік қызметке сұранысын көрсетеді, яғни 27,4% -да банктер көрсететін қызметтерге жоғары қажеттілік болды. 22,1%-ның бұл қызметтерді алуға мүмкіндігі жоғары болды. Тиісінше, кәсіпорындардың 65,6% . 68,8% бұл көрсеткіштердің орташа деңгейін және 8,3% төменгі деңгейін көрсетті. Банктер көрсететін қызметтерге қажеттілікті қанағаттандыру дәрежесін кәсіпорындардың қалыпты- 9,1/% және төменгі 8,2% бағалады.

Жабдықтаушы мен сатып алушы арасындағы материалдық құндылықты жеткізу бойынша есеп айырысу банк арқылы жүргізіледі. Бұл ақша айналымы заңмен реттеледі. Мына принциптерге негізделуі тиіс:

1. 
   Заңға сәйкес барлық кәсіпорындар ұйымдық-құқықтық құрылымына қарамастан, яғни заңды тұлғалар қаржы қаражаттарын банкте сақтауы тиіс.
   
2. 
   ҚР Ұлттық банк Басқармасының 2000 жылғы 25 сәуірде бекіткен №179 қаулысына сәйкес, заңды тұлғалар арасындағы 4000 айлық есептік көрсеткіштен асатын, яғни 3488000-(4000*872) теңге сомасынан жоғары мөлшерде есеп айырысулар тек қолма-қолсыз тәртіпте жүзеге асырылуы тиіс;
   
3. 
   « ҚР 29 маусым 1998 жыл №237-1 төлем және ақша аударым» туралы заңға сәйкес төлем тек төлем құжаты қабылданған кезде ғана жүргізілуі тиіс;
   
4. 
   ҚР азаматтық кодексінің 747-бабының 2 тармағы бойынша заңды тұлғалар мен азаматтар есеп-кассалық қызмет көрсету банктерін өз бетінше таңдауға, бірнеше банктің қызметін тұтынуға құқығы бар.
   

және жеке тұлғалар банкте корреспонденттік, ағымды,жинақ шотын аша алады.

Сонымен клиенттерге есеп айырысу– кассалық қызмет көрсету бойынша негізгі реттеуші заңдар мыналар:

1. 
   ҚР Азаматтық Кодексі
   
2. 
   ҚР «ҚР Ұлттық Банкі туралы» Заңы
   
3. 
   ҚР «ҚР Банктер және банктік қызмет туралы» Заңы
   
4. 
   ҚР «Ақша төлемдері мен аударулары туралы» Заңы
   
5. 
   Екінші деңгейлі банк және банк операциясының жекеленген түрін жүргізетін ұйымдардың кассалық операцияларды жүргізу бойынша ереже.