Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану-математика факультеті
Ғылыми танымныӊ эмпириялық және теориялық деңгей-
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ғылыми танымныӊ эмпириялық және теориялық деңгей-
лері. Ғылыми таным эмпириялық және теориялық деңгейлерге бөлі- неді. Жалпы ғылыми әдістердің кейбірі тек эмпириялық деңгейде (бақылау, эксперимент, өлшеу), басқалары тек теориялық деңгейде (формалау), тағы бірқатары эмпириялық және теориялық деңгейде (модельдеу) қолданылады. Модельдеу әдісі – ғылыми танымның зерттеу объектілерін олар- дың модельдерін жасап, зерделеу арқылы танып-білу әдісі. Модель- деу әдісінің пайда болуы техникалық жүйелердің күрделілігіне, мате- риалдық процестер мен құбылыстарды зерттеу қажеттілігіне орай туындайтын ой-түрткілерге, себептерге, тағы басқа байланысты. 13 Модельдеу кез келген затты мақсатты, жылдам, неғұрлым тиімді тәсілмен зерттеуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар, модель зерттеліп жатқан объектінің субъект баса көңіл қойып отырған қасиеттерін жоғары дәлдікпен бейнелей алады. Ол объектіні құбылыстарға, заттар мен процестерге тән қосалқы белгілерден айырып, ондағы жалпы, негізгі, елеулі заңды белгілерді табуға мүмкіндік береді. Сондықтан модельдеу танымның формасы, әдісі, ірі категориясы болып саналады. Модельдеу екі түрге бөлінеді: - пәндік модельдеу зерттеу объектісінің белгілі бір физикалық, геометриялық, динамикалық немесе функционалдық сипаттамаларын нақыштайтын модель жасау арқылы іске асады; - идеалды модельдеу кезінде модель ретінде сұлбалар, сызбалар, формулалар, табиғи және жасанды тілдердегі сөйлемдер, тағы басқа қолданылады. Мұндай модельдеу түріне математикалық (компьютерлік) мо- дельдеу жатады. Әлдебір құбылысты оның моделі арқылы зерделеу модельдік эксперимент деп аталады. Күрделі жүйелерді зерттеу кезін- де көбіне бірін-бірі толықтыратын бірнеше модельдер қолданылуы мүмкін. Кейде бір құбылысты зерттегенде бір-біріне қарама-қайшы келетін модельдер пайдаланып, бұл қайшылық таным дамуының аса жоғары деңгейінде шешімін табуы мүмкін. Модельдеу танымның басқа да формалары мен әдістерімен (эксперимент, абстрактілеу, гипотеза ұсыну, теория құру, түсінікте- мелеу, тағы басқа) бірлесе отырып, адам өз білімінің тереңдей түсі- нуіне зор ықпал етеді. Тарихи зерттеу әдісі. Чарльз Дарвин негізін қалаушы және осы әдістің негізгі пайдаланушы болды. Ең танымал мысал -Ч. Дарвиннің тергеу тарихи әдіс көмегімен, уақыт пен кеңістіктегі олардың құры- лымдары мен функцияларын қалыптастыру, организмдердің пайда болуы мен даму заңдарына негізделген жұмыстары болып табылады. Биологияда қазіргі тарихи әдістің басты мәселесі - жекеленген түр- лердің өміріндегі бейімделу, ерте кезеңдерінде эволюция процесінің заңдылықтарын анықтау болып табылады. Бұл жеке организмнің ұйымдастыру және өмір көріністерін зерттеумен шектелмейді. Ол нақты жағдайларды ескере отырып, жалпы нысанын құрайды және тұтастай алғанда түрлер мен популяцияның өмірлік көріністерін зерттейді. |