Оқулық Алматы, 013 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
Ғ 2 -дегі қызыл дəндер бір түсті бол- май, қызыл түстен ақшыл қызыл түс аралығында болған (13-сурет). 13-сурет
жүктеу/скачать 3.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ғ
2 -дегі қызыл дəндер бір түсті бол- май, қызыл түстен ақшыл қызыл түс аралығында болған (13-сурет). 13-сурет. Полимерия. Белгілердің 15:1 қатынасында ажырауы Нильсон-Эльдің пайымдауынша, Ғ 2 -дегі белгінің 15:1 қатынасындай ажырауында дəннің қызыл белгісін қалыптас- тыруға 2 бірдей (белгінің дамуына əсер ететін) доминантты ген (мысалы, А 1 жəне А 2 ) қатысқан. Бұл гендердің рецессивті аллельдері а 1 жəне а 2 дəннің ақ түсін білдіреді. Генотипте доминантты гендердің саны көп болған сайын, дəннің қызыл түсі де басым болады. Қарастырылған мысалда барлық бидай дəнінің 1/16-ның түсі (екі рецессивті геннің екеуі де гомозиготалы болғандықтан – а 1 а 1 а 2 а 2 ) ақ, 1/16 (генотипі – А 1 А 1 А 2 А 2 ) қызыл, ал қалған 115 14/16-ның бояуының қызыл түсі əр деңгейде (генотиптегі доми- нантты гендердің санына байланысты) болған. Құрамына екі жұп доминанты гендер енетін зиготаны – А 1 А 1 А 2 А 2 дигетерозиготаны – А 1 а 1 А 2 а 2 , ал сол гендер бойынша рецессивті форманы а 1 а 1 а 2 а 2 деп белгілейді. Полимеринның 15:1 қатынасының тағы бір мысалы ретінде жұмыршақ (тұмар шөп) жемісі (бұршаққын) пішінінің тұқым қуалауын қарастыруға болады. Бұл бұршаққындар үшбұрышты не- месе сопақша болады. Сопақша бұршаққындар аллельді емес екі рецессивті гендер гомозиготалы болса ғана (а 1 а 1 а 2 а 2 ) пайда болады. Доминанты аллельдердің (А 1 жəне А 2 ) екеуі тіпті олардың біреуінің ғана генотипте болуы бұршаққынның үшбұрышты пішінің даму- ын қамтамасыз етеді. Сондықтан үшбұрышты бұршаққынның пай- да болуын анықтайтын генотипі А 1 А 1 А 2 А 2 өсімдіктерін сопақша бұршаққынның пайда болуын анықтайтын генотипі а 1 а 1 а 2 а 2 өсімдіктерімен будандастырса, Ғ 2 -де үшбұрышты жəне сопақша бұршаққындар 15:1 қатынасында түзіледі (15/16 А 1 --- жəне --А 2 - : 1/16 а 1 а 1 а 2 а 2 ). Бұл мысалдар əр жұпқа жататын екі геннің доминантты аллельдері А 1 жəне А 2 бірдей белгінің – бұршаққынның үшбұрышты формаларының дамуын анықтайды. Осындай ұқсас фенотиптік көрініс беретін аллельді емес гендер бір мағыналы гендер деп ата- лады. 15:1 қатынасындай болып ажырау бірыңғай əсер ететін екі геннің (А 1 А 2 ) болатындығымен түсіндіріледі. Сонда барлық ге- нотиптер: А 1 -А 2 - , А 1 -а 2 а 2 , а 1 а 1 А 2 біркелкі фенотиптік сипатта – үшбұрышты бұршаққынды болады. Пололимерлі гендердің мұндай əрекетін кумулятивтік емес полимерия деп атайды. Кумулятивті емес полимерияда белгінің дамуы генотипте полимерлі доминант- ты гендердің кез келген санының болуына байланысты. Мұндай жағдайда белгінің көрінуі үшін бір доминантты полимерлі геннің болуы жеткілікті жəне Ғ 2 буданында белгілердің ажырауы 15:1, 63:1 қатынасына тең болады. Кумулятивті полимерия деп дарабастың генотипіндегі до- минантты гендердің саны белгінің көріну деңгейіне сəйкес келу жағдайындағы полимерлі гендердің өзара əрекеттесуін айтады. Кумулятивті полимерияда Ғ 2 -дегі будандардың белгілерінің бірқатар өзгеруін байқауға болады. Кумулятивті полимерияға жүгері собығы ұзындығының тұқым қуалауын жатқызуға болады. Кумулятивті по- лимерияда трансгрессия байқалады, яғни ата-ана формаларының 116 немесе Ғ 1 буданының белгілеріне қарағанда Ғ 2 буданында белгілердің өте күшті немесе өте əлсіз көрінуі. Өсімдікте бағалы белгілердің пайда болуы оң деп саналады, ал жағымсыз белгілердің пайда болуы трансгрессия деп аталады. Қорыта айтқанда, тұқым қуалаушылықтың моногибридтік жəне дигибридтік будандастыруында белгілердің ажырауын төмендегі 15-кестеден байқауға болады. жүктеу/скачать 3.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|