Педагогикалық институты аманжол күзембайұлы еркін әбіл тарихнам а



бет2/124
Дата19.03.2023
өлшемі0.67 Mb.
#470947
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   124
Kuzembayuly-A-Abil-E-Tarikhnama

ТАРИХНАМАҒА КІРІСПЕ


Термин түсінігінің қалыптасуы. Ғылымда тарихнама терминінің бір­­­­­­­­­­­не­­­ше түсінігі бар. Тарихнама термині екі сөздің қосындысынан пайда бо­лған. Біріншісі – тарих көне араб тілінен аударғанда «уақыт» ұғы­мын білдіре­­­­­­­­­ді. Екін­шісі – наме көне парсы тілінде «кітап», «сөз» де­ген­ді білді­реді. Орысша «историография» сөзі де екі бөлшектен тұрады. «Ис­­­­то­рия» – өткен заман жөніндегі зерттеу, «графос» – жазамын.
«Тарихнама» сөзін әр заманда, әр уақытта әртүрлі мағынада пайда­лан­­­ған. Кейде бұл термин тарихтың синонимі ретіндеде пайдаланы­ла­ды. Ресей елінде ХҮІІІ ғасырдың басында тарих ғылым болып қалыпта­су ке­зін­де алғашқы тарихшыларды «тарихнамашылар» деп атады. Мы­­­­­­­са­лы Г.Ф. Миллер (1748 ж.),1767 ж. – М.М. Щербатов, 1803ж. Н.М.Ка­­­ра­м­зин осындай атаққа ие болды.
Кәсіби тарих ғылымының дамуына байланысты аталған терминнің ау­қы­мы тарыла бастады. Тарихшылардың зерттеу тәжрибесін жинақтау, ғылыми библиография жасау, тарихшылардың өмірбаянын жазу, олар­ды насихаттау қа­жет­тілігі туындайды. Оқу орындарында тарих ғылы­мы­ның тарихы жөнінде лекция курстарын оқу да кезек күттірмейтін мә­се­леге айналды. ХХ ғасырдың 40–жылдарында Қазан университетінде проф. Ива­­нов, Киев университетінде проф. Лошняков тарихнама кур­с­ы­­­нан лек­ция оқи бастады.
Алғашқы уақытта тарихнамашылар тарихшылардың өмірбаяны және олардың жазған еңбектерін тізіп шығумен қанағаттанды. Мұндай жағ­дай кітап­тардың атынан-ақ көрініс тапты. Орыстың белгілі тарихшысы С.М. Со­­­­­ловье­­ва өз кітабын «Писатели русской истории XVIII в.» деп ата­са, К.Н. Бестужев–Рюмин «Биографии и характеристики» деп ата­ла­тын кітабын жариялады.
Бірте–бірте 1884 жылы М.О. Коялович деген орыс тарихшысының «Ист­о­рия русского самосознания по историческим памятникам и научным сочи­нениям» атты кітабы жарық көрді. Мұнда автор алғаш рет тарихи ой–пікірдің қалыптасуына көңіл аударады. Ол тарихи сана ұлттық сананың негізі екендігін дәлелдеді. В.С. Иконников деген екінші бір тарихшы өзінің «Опыт русской историографии» деп аталатын ең­бе­гінде әртүрлі деректердің ғылыми айналымға кіруін, архив мекеме­ле­рі­не шолу жасап, археография ғылымының қалыптасуына және униве­р­си­тет қызметіне тоқталды. Автордың пікірінше тарихнама ғылымының не­гізгі мақсаты деректану, тарихтың теориясы және археография мәсе­ле­­лерімен айналысуымен шектелуі тиіс. Оның бұл пікірін П.Н. Ми­лю­ков, В.О. Клю­чев­ский, А.С. Лаппо-Данилевский сияқты сол замандағы Ре­сей­дің беделді тарихшылары қолдады. П.Н. Милюков өзінің 1913 жы­лы жазған белгілі шығармасы «Главные течения русской истори­чес­кой мысли» тарих­на­маны деректер корпусын жасау, ғылыми жұмыс­тар­ды ұйым­дас­тыру сияқты бөгде әрекеттермен айналыспауы қажет екен­ді­гін дәлелдеді. Ал А.С. Лаппо-Данилевский тарихнама мен тарих тео­рия­сы­ның арасында ай­ыр­машылық жоқ деді. Сонымен төңкеріске дейінгі орыс тарих ғылы­мын­да тарих­на­­маның негізгі мақсаты жөнінде ортақ пі­кір болмады.
Кеңес үкіметінің алғашқы жылдары төңкеріске дейінгі тарих ғылы­мы­­­ның жетістіктері ескерілмеді. ХХ ғасырдың 40–жылдарына дейін тар­и­­х­­­намалық зерт­­теулерге көңіл аударылмады. Кеңес ғалымы М.Н. По­­кров­ский тарих саясат­тың негізі деген идея бойынша тарихи процесс тап күре­сі­нің пәрменді құра­лына айналды. 1941 жылы жарық көрген Н.Л. Рубин­штейннің «Русская исто­риография» атты еңбегі кеңестік та­­рих­­­­намалық шығармалардың бастауы бол­ды. Автор тарихнама ғы­лы­мы­ның негізгі мақ­саты тарих ғылымының тарих­ын жан-жақты баяндау деп көрсетті.
1955 жылы «Очерки истории исторической науки в СССР» деп ата­­латын академиялық басылым жарық көрді. Мұнда «...исто­рио­гра­фия это наука, изучающая историю накопления знаний о развитии че­­ло­ве­че­ского об­щес­тва, историю совершенствования методов ист­о­­ри­ческого ис­сле­до­вания, историю борьбы различных течений в об­ла­сти истолкования общес­твенных явлений» деп тарихнама ғылы­мы­­ның пәнін осылайша ай­қын­дайды. Ғылыми концепцияларды тал­қы­лау­дың орнына авторлардың қоғамдық–тарихи көзқарастарына көбі­рек кө­ңіл аударды. «Очерктің» ав­торлары революция қай­рат­керлері­нің та­ри­­­­хи пікірлеріне баса тоқталды. Яғни тарихнама қоғамдық ой–пікір та­ри­хы­ның ықпалынан шыға алмай қалды.
1961 және 1971 жылдары «Историография истории СССР с древ­ней­­­ших времен до Великой Октябрьской социалистической револю­ции» атты оқу­­­лық жарық көрді. Редакциясын басқарған белгілі тарих­шы­­лар В.Е. Ил­лер­иц­к­ий және И.А. Кудрявцева. Онда тарихнама пәні бы­­­­­лай­­­ша көрсетіледі: «уста­но­вление классовой сущности исто­ри­чес­ких тео­рий». Оның кем­ші­лігі тарих бағыттардың күресі марксистік–ле­нин­­дік методоло­гия­­ның жеңі­сі­не әкелді деген тезис. Оқулықта негізгі ак­цент тарих­нама ғылымының ревлю­циялық бағытын насихаттауға бағыт­талды.
ХХ ғасырдың 60–жылдарында «Истори СССР» журналы беттерінде тарих­нама ғылымының пәні жөнінде пікірталас басталды. Журнал бе­тінде бел­гілі тарихшылар өз пікірлерін білдірді. 1962–1963 жылдары «Во­п­­росы исто­рии» журналы да осы тақырыпқа пікірталас ұйым­дас­тыр­ды. А.Л. Ша­­­пи­ро, С.О. Шмидт, А.М. Сахаров, М.В. Нечкина, Е.Н. Го­ро­децкий, Л.В. Череп­нин сияқты ғалым­дар өз пікірін білдірді. Осы­ның нәтижесінде ХХ ғасырдың 50–60 жыл­дарында тарихнама ғы­лы­мы­ның пәні туралы бірнеше пікір айтылды. Оларды шамамен үш топқа бө­луге болады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   124




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет