ПӘнді оқУҒА Әдістемелік нұСҚаулар

Жылқы шаруашылығы, жылқы сүтінжәне етін өндіру технологиясы

пәні бойынша

050802 «Зоотехния» мамандығының студенттеріне арналған

Құрастырушы:

ЗГжС кафедрасының

доцент

Павлодар
Кіріспе

Жылқы шаруашылығы ауыл шаруашылығының бір қатар ерекшелігімен сипатталатын саласы. Осы ерекшеліктердің ішінде маңыздысы болып оның өннімділігі – адамға пайдалы механикалық еңбек көрсетуіболып табылады. Екінші маңызды сипаты – оның асыл тұқымды өсіру, немесе ат зауыты деп аталады, және жылқы шаруашылығы, ол жұмыстық және өнімділік деп екі бағытқа бөлінеді.

Осындай бөліну жылқыны ет–сүт дегендей өнім алуда, пайдалы жұмыс істеуде және спорттық мақсаттарда бір мезгілді пайдаланғанда асыл тұқымды пайдалану мүмкін еместігінен.

Адамзат тарихы жылқыны пайдаланумен өте тығыз байланысты. Тіпті жылқысыз адам өмірін елестетіп көруге де болмайды. Көптеген ғасырлар бойы жылөы адамның көмекшісі және адал досы, серігі болып келеді.

Ал бүгінгі таңда адам өмірінде бірталай салада жылқының көмегін әр түрлі машиналар алмастырған, бірақ жылқы адам үшін бәрібір де керекті әрә жақын үй жануары болып табылады.

Жылқыны пайдалану сферасы кемімей тіпті өсіп келеді деуге де болады. Бүгінгі таңда жылқы тек тарту күші емес, сонымен қатар көлік те болып табылады. Спорт саласында да жылқыны пайдалану өте кең тарлып келеді. Ипподромдардағы әртүрлі кәсіби спорт түрлері, бәйгелер, ат шабыстар көптеген әуесқойларды, жанкүйерлерді және қызығушыларды еліктіріп тартып тұрады.

Ұлттыө ат спорт түрлері қауымның кең тарапына тиімді әрі қазіргі кезде тамалдылығы артып ккеледі.

1. 
   Жылқының морфологиясы, анатомиясы, физиологиясы.
   
2. 
   Жылқының дене мүшелерін ата.
   
3. 
   Жылқының түсі мен меңдері. Жылқының негізгі түс атауларын айт. Жылқының меңі деген не және қандай түрлерін білесің?
   
4. 
   Жылқы меңдерін реттеу тіртібі.
   
5. 
   Жылқының жабынды қылы және қорғаныс қылына не жатады?
   
6. 
   Жылқының қандай түстері тұрақты тұқым қуалайды?
   
7. 
   Жылқының қандай түсінде таңба өмірлік болып қалады?
   
8. 
   Альбинос жылқы басқаларынан қалай ерекшеленеді?
   
9. 
   Көк аттардың қандай ерекше ауру түрі болады?
   
10. 
    Көк және басқа да түсті жылқылардың терісінде «алмалардың» пайда болуы қалай түсіндіріледі?
    
11. 
    Қандай түсті жылқылардың аяғында ақ меңдері болады?
    
12. 
    Жылқы экстерьеріндегі пішін мен қызымет арасындаңы қатыныасқа мысал келтір.
    
13. 
    Жылқы басының ірілігі мен үйірдің мөлшері арасында қандай байланыс бар?
    
14. 
    Жылқының ауыртпалық орталығы қайда орналасқан, басының және мойнының қозғалысына қарай қалай аысады?
    
15. 
    Жылқы жалының дамуы басқа а\ш малдарына қарағанда жақсы дамуы қандай мағынаға ие?
    
16. 
    Жүктасушы жылқы мен салт мінетін жылқының кеуде торы қалай ерекшеленеді?
    
17. 
    неліктен жүктасушы жылқылардың жаясы босаңқы болып келеді?
    
18. 
    Жылқы алға қарай жылжуды қай аяғынан бастайды?
    

1. 
   Орман және дала жылқы тұқымдары қалай сипатталады?
   
2. 
   Жемдендіру және күту жағдайларын жақсартусыз жергілікті жылқыларды зауыт жылқыларымен будандастыру тәжірибесі неге әкеліп соғуы мүмкін?
   
3. 
   Әлемдік жылқы шаруашылығында ахалтек және араб жылөы тұқымдарының маңызы қандай?
   
4. 
   Орел рысагын шығару әдістері қандай болған және асыл тұқымдық қандай маңызы бар?
   
5. 
   Еуропалық жүк тасушы жылқылардың көмегімен ТМД қандай жылқы тұқымдары шығарылды?
   
6. 
   Тазақанды салт тұқымды жылқылыр көмегімен ТМД қандай жылқы тұқымдары шығарылды?
   

1. Жылқылардың жұптасу жасы қандай.

2. Жұптастыруды жүргізу мерзімі.

3. Жұптастыру тәсілдері және жасанды ұрықтандыру. Үйірлік жұптастыру. Варковая жұптастыру. қолдан жұптастыру. Жасанды ұрықтандыру.

4. Биелердің биологиялық ерекшеліктері.

5. Биелермен айғырлардың жұптасуға дайындық белгілері.

6. Жылқының жұптасуға дайындығының ұзақтығы, ол неге байланысты?
Тақырып 5. Жылқыны ұдайы өсіру технологиясы

1. 
   Төлді бағытты бағып өсіру деген не?
   
2. 
   Жануардың өсіп жетілуі деген не? Төлдің жасын қалай анықтайды?
   
3. 
   Абсолютты және тиесілі өсім деген не?
   
4. 
   Эмбрионализм деген не және ол қандай жағдайларда байқалады?
   
5. 
   Инфантелизм және неотония.
   
6. 
   Құлынның 1 кг өсіміне қанша литр сүт қажет?
   

1. Жылқынық қалыпты және максималды тарту күшін қалай анықтайды?

2. Жылқының тыныштық, жұмыстық жіне шекті кермектілік күйіндегі көрсеткіштері.

3. Жылқының қандай жұмысы жеңіл, қалыпты және ауыр болып саналады, және қайсысы кіші, орташа, үлкен болып саналады?

4. Салт және жүк тасымалдаушы жылқылардың жұмысы қалай ерекшеленеді?

5. Жылқы үшін жүктің максималды салмағы қандай?

1. 
   Қымыздың азықтық маңызы және медицинада қолданылуы.
   
2. 
   Бие сүтінің химиялық құрамы және ерекшелігі.
   
3. 
   Жылқы желінінің пішіндері. Сүттік жылқы шаруашылығындағы қаланатын желін пішіндері.
   
4. 
   Биелердің сүт түзілу энергиясы және ол неге байланысты.
   
5. 
   Биелерді сауу арасындағы уақыт және сауу санына әсер ететін жағдайлар.
   
6. 
   Биелердің сүттік өнімділігін есепке алу әдістері.
   
7. 
   Биелерді қандай белгілері бойынша сауынға таңдайды?
   
8. 
   Қымызға ашытқы даярлай әдістемесі.
   
9. 
   Сүттік жылқы шаруашылығында қандай жылқы тұқымдары пайдаланылады?
   

1. Табындардың құрылуы.

2. Жылқыларды мәдени – табындық өсіру әдісі.

3. Жылқыларды таңбалау.

4. Үйірдегі айғырлардың тәжірибелік пайдалы маңызы бар мінез құлқының биологиялық ерекшеліктерін атап өт.

5. Табындағы биелердің мінез құлқының ерекшеліктері, олардың тәжірибелік маңызы неде?

6. Табынның мөлшері қандай жағдайларға байланысты?

7. Мәдени – табындық әдіс арқылы қандай жылқы тұқымдары шығарылды, ал қандай тұқымдар жақсартылды?

1. Арнауы бойынша ипподромдардың қандай түрлері болады?

2. Жылқылардыі ипподромдағы сынағын не үшін өткізеді?

3. Ипподром жолдарының қандай маңызы бар?

4. Наиболее желательная длина круга для скаковых и беговых лошадей?

Тақырып 10. Ат спорты мен ат туризмы

1. Шабыс және бәйге жолдарын ұйымдастыру.

2. салт мінуге үйрету.

3. Кедергілерден өту (конкур).

4. Үштік бәйге.

5. Стипль – чездер.

6. Ат шабыстар.

7. арбаларда және үштіктерде сайыс.

1. 
   Жылқы шаруашылығында сұрыптаудың маңызы. Негізгі сұрыптау белгілер.
   
2. 
   Гомогенді жиынтық деген не және оның мақсаты
   
3. 
   Гетерогенді жиынтық, оның мақсаттары мен міндеттері.
   
4. 
   Жылқыны бағалаудағы генотип және фенотип ұғымдары.
   
5. 
   Бонитировка, оның мақсаттары мен міндеттері.
   
6. 
   Атқора жағдайларында қандай жылқы тұқымдарын өсіреді?
   
7. 
   Табын жағдайларында қандай жылқы тұқымдарын өсіреді?
   
8. 
   Жылқы шаруашылығында өсірудің қандай әдістерін пайдаланады?
   

1 Козлов С.А., Парфенов В. Коневодство- С.Петербург- Лань,2004

2 Барминцев Ю.И. и др. Продуктивное коневодство.- М.: Колос, 1980.

3 Гладенко В.Н. Книга о лошади. М.1999

4 Гуревич Д.Я., Рогалев Г.Т. Словарь – справочник по коневодству и конному спорту.- М.,1988

5 Дуйсембаев К.И., Бегимбетова Г.С.,Джунисов А.М. т.б. Жылкы шаруашылыгы. Алматы, АЗМИ, 1995

6 Дуйсембаев К.И.,и др. Кумыс и шубат. – Алматы: Кайнар, 1983

7 Красильников А.С. Практикум по коневодству – М. Колос, 1977.

8 Камбегов Б. Коневодство и коннозаводство России. – М.1988

9 Красильников А.С., Хотов В.Х. Коневодство. М., МСХА,1995

10 Ю.Карслен Г.Г.. Тренинг и испытание рысаков. Л., «Колос», 1978