Пәні: «Квалиметрия» Мамандығы: 5В073200-«Стандарттау, сертификаттау және метрология» Атырау, 2017 Жасақтаушы(лар)

2.Статистикалық әдіспен өлшеу

Сапа көрсеткіштерін анықтау негізінде 3 топқа бөлінеді:

• 
  Инструментальный /құрал жабдықтар әдісі/
  
• 
  Экспериментальный /Жабалау/
  
• 
  Салыстыру әдісі.
  

-аргонолептикалық әдіс

- социологиялық /Әлеуметтік әдіс/

Осы әдістердің қай-қайсысы болмасын өнімнің сапасын арттыру үшін қолданылатын әдістер болып табылады

Мысалы: жобалау әдісі бойынша өнім сапасын өндіріс орындары қандай жағдайда арттыруға болатындығымен шұғылданады.

Осы мақсатта эксперт жобалау2 әдісті бөліп қарастыруға болады:

1/ Себебін тергеу зерттеу әдісі /Исикова диаг/

2/ Әлеуметтік әдіс

Өнімнің сапасын анықтауда бұл Исикова әдісін шұғылданған жапония елінде бастап шұғылданған бұл әдіс кезінде өнімнің техникалық процессін зерттеу,өнімдегі ақауды, ақауы көзге көрінбей тұрғанда зерттеу.Бұндай жағдайда, әдейі өндіріс орындарында,әдейі топтар құрылады.Ол топ эксперименттік топ болады және осы топқа кіреді, осы Исикова кіреді.Топ құрылыполар алдын ала диаграммалар құрады.

1. 
   Бұл топқа мекеме әкімшілігіне кірмейтін адамдар кіреді.
   
2. 
   Әрбір адамныңпікірі құпия сақталады
   
3. 
   Мекемедегі жас кадрлар бірінші сөйлейді.
   
4. 
   Эксперт жасау уақыты шектеулі
   
5. 
   Егер жоба кезінде табылған шешім оңды болса, оны айтқан адамды мадақтап отыру керек.
   

Паретто диаграммасы А,В,С тобынан құрылады.Бұл диагрмманың құрылуының өзі анализді қадағалайды.

А тобына барлық шығынның 70-80%құрайды, С тобы5-10% құрайды, В тобы 10-20 % құрайды

Осындай 3 топтан шығатын шығын 3 түрлі болады А тобына қатты қадағалауды қажет етеді. С тобы одан гөрі аз қажет етеді.

Мысалы: мекеме темірден жасалатын қаңылтыр үйдің шатырын жабатын жұмыспен айналысады.Бір ай бойы бақылаудың нәтижесінде осы шығарған өнімнің ақауы бар қаңылтыр (шығ) (лист) бар екендігі белгіленген. Сөйтіп сапаны азайту үшін Паретто диограммасы құрылған

• 
  Бір ай бойы(ақауының көбейген жағдайдағы) көрсеткіштерін алады
  
• 
  Ақауларының барлық түрлері анықталады
  
• 
  Тік бұрышты үшбұрыш тәрізді графика құрылады
  
• 
  Абцисса өсіне, ал ордината өсіне ақаудың кесірінен құны салынады.
  
• 
  Барлық сапаны есептеп , барлық құнына 100 %-ке шағады.
  

Өнімнің сапасы дәрежесімен сәйкесті жиынтық қасиетімен оның қажеттілігімен анықталады.

Өнімнің қасиеті – оның қолдануын немесе нұсқау құбылысында білуін қолдану құбылысында білуін қолдану қасиеті деп аталады.

Өнім сапасының өлшемдері өнімнің өндірістегі және қолданықа шығуға дейінгі сапасының деңгейін анықтау мақсатында анықталады. Әрбір технологиялық процестің үлкен бөліндісі өндірістік фактордың сапалығына әсер етеді. Материалдың ішкі және сыртқы берілгендері; шикі заттың физика - химиялық көрсеткіші; дұрыс сақталуын бақылау; сапасы шамалы материалмен шикізат; бірте-біре құрал саймандардың, машинаның төзуі; орнытқан технологиядан ауытқуы; еңбек ұйымдастыру; индивидуалды жұмысшылар ерекшелігі; еңбек шартының нашарлығы және т.б. Өнімнің статистикалық қадағалауы, өндірістік процестерді зерттеу және орнықтыру, қай жерде, қандай кезде ақау болатынын.

(сурет 1) негізгі статистикалық характеристигін бөлу нормасы (δ)

Орташа арифметикалық формула негізгі берілгендердің жилігін бөлу.

Х=Х_d +I ( ∑ f d / n),

мында Х_d - алдын ала алатын орташа интервалдың ортасы;

f - берілген интервалдағы бақыланатын жиліг;

d - орташа интервалдан ауытқу;

I - интервал биіктігі;

Әкелген мәліметтер бойынша орташа арифметикалық құру:

Х = 32+5(55/100)=34,75

Бірнеше характиристикалық бөлімдері бар соның ішінде көп кездесетін

а) размах

б) орташа ауытқу

в) ортша квадраттық ауытқу.

Размах - бұл екі үлкендеу және кішігірім мәннің каралатын R=(Хмах - Хміn)

Орташа ауытқу орташа арифметикалық абсалюттік ауытқуды білдіреді және барлық қаралатын мағына белгісі мынаған тең болады:

AD=∑[Х - Х]/n

Келесі формула орташа квадраттық ауытқуын (d) анықтау

δ=∑ (Х-Х)²/n

Егер барлық диапазон гистограмманы алты тең бөлікке бөліп, сол берілген санның әрбірін интервалға (43 - суретте) көрсетілгендей етіп бөлу.

Тұрақты характеристикалық гистограмма, Гаустың нормальді бағыну заңына бөлу:

1. Нүкте көпшілігі центральды сызығына жақын не ортасына бөлінеді;

2. Центральды сызықты, қисық екі симметриалық бөлікке бөлінеді;

3. Сандардың аз ғана нүктелері минимальды немесе максимальді мәнінен алшақ орналасса;

4. Тұрақты гистограмма қоңырау тәріздес көрсетілсе;

5. Қоңырау тәріздес сызықтың ар жағында жатқан нүктелер болмау керек;

43 - суретте көрсетілген біршама жиі қолданылған заң, қисық нормальді бөлуге жататындар, ал соның ішінде:

1. Интервал Х±δ нормальды бөлінділер 68,28% аумақ жатады, осы шексізділген аумақта;

2. Интервал Х±2δ нормальды бөлінділер 95,46% аумақ жатады, осы шексізділген аумақта;

3. Интервал Х±3δ нормальды бөлінділер 99,73% аумақ жатады, осы шексізділген аумақта;

Өнімнің параметрдің өзгерісі арнайы шекке дейін. Яғни, параметрдің бөліндісі және технологиялық процестердің заңдылығының көрінісі, ендеше технологиялық процесті бегілі бір стандарттар бойынша сапасын дұрыстау.

Өнімнің бұзылуын бақылау үшін өлшенетін параметрдің практикалық шегін көрсету керек Х±3δ (3- суретте) мына параметрде аумақ допускасы.

Мысал қарастырайық чертежде бөлшектің сыртқы диаметр допускасы (0,3884±0,002)см. 1- кесте берілгені бойынша мынандай көрініс алады. 40±20 шекара допускасы, төменгісі - 20. Аумағы жоғары не төмен көрсетілген шекарадан асса, ақау өнім болады. Сену дәрежесі бағасына Х кейбір жиындықтан өзгеру, барлық орташа квадраттық ауытқу жиынтығы (δ) және көлем сұрыпталуынан. Сұрыптау көлемі көп болса қисық жоғары болады, ал жайылуы аз болады(44 - сурет).

Реттеуші статистикалық сипаттама мәні технологиялық үрдіске дұрысталатын деп саналады, тиімді бағытпен алып берілген технологиялық операцианы жақсы көрсеткіші, басқа берілген факторлар үшін. Осы мәнге кантрольдық картаға орташа сызық салынады. Регулируемой характиристика мәні, технологиялық процестің бұзылуы, ақаудың бөлігінен анықталады. Өнімнің ақауынан қай жерде қате кеткенін көрсетуге болады. Заңа сәйкес бөлу сапа көрсеткіші центральдық положениемен характерелезеніленеді және шашу дәрежесімен бөлек центр айналысы көрсеткішімен. Ықтимал теориасында математикалык статистика шашу характиристикасы орташа квадраттың ауытқуы алады δ , биіктігі қисық болу формасына әсер етеді (сурет 43). Егер үкен болса δ, шашу күштірек, жойылу сызығы ашыңқы және технологиялық процестің дәлділігі көбиеді. Технологиялық допуск берілген нормативтік және конструкциялык құжат допускасымен бірдей болуы керек.

Бінеше рет өнім парметірі және жасалатын технологиялық процесс көрсеткіші былай бағалануы мүмкін, өлшем көлемінен (мысалы вал диаметірі, рычаг ұзындығы, конденсатор сыйымдылығы, ұстау мықтылығы). Әрбір көрсеткіш өлшенімдер кездейсоқ себептер бойынша сай келмейді операция және өлшеу құралдарының дәлділігінің шектелуінен. Бірақ ол көрсеткіштер орнатылған шек аралығында болады.

Практика көрсеткендей, технологиялық процестердің көпшілігі Гаустың нормальды болу заңына бағынады (мысалы көлемі, температура, массаы және басқа да өнімнің параметірі). Гаустың қисық болу жаңа айқындағандай жоғары, қоңырау көрнісі алады, симметриалыққа жататын центральды мән. Гаусс заңы тұрақты технологиялық процестерге жатқызылады, яғни бұзылыссыз өтетін. Мысалға, егер процесте валды тазалау токардық станокта жасалса, кесу режимі қатаң ұсталса, станок техникалық жағынан дұрыс физика - химиялық дәрежесі стандартқа сай, жаңа жасалған валдың диаметірі нормальды және нормаға сай келеді. Бірақ егер өндіріс процесі, станок кескіші бұзылса валдың диаметірі нормаға сай келмейді (4 - сурет).

Бөлу заңы рұқсат етеді процеске мінездеме беру көру нүктесі сапасы мен бірқалыптылығына. Кейбір шет елдік фирма тұтынушыға өнімін апарғанда құжат пен сапа сертификатын көрсетеді онда өнімнің маңызды параметірі көрсетіледі.

Тағы бір оқу әдістемесімен танысайық бақыланатын бөлу кездесоқ биіктікте - диаграмма коррелации. Диаграмма корреляции онда жайылу графикалық көрніс жатады, айнымалы биіктік қатынасы екеуінің арасында өзара байланыс табу мақсатында. Сонда анық болады бағыну айнымалысы Y өзгереді, айнымалының Х тәуелсіз түрлендіруі мысалы, әртүрлі автомобилдердің бинзин шығынының өзгеруі, дөңгелектегі қысымына және бөлшек бетіндегі көлемнің өзгеруі тістердің берілу жылдамдығына байланысты.

Мысалы жағымды корреляции жайылу диаграммасында көрсетілген. Онда электронды схема жасағанда екі айнымалы биіктік көрсетілген

(сурет - 6).
Берілген диаграмма жайылу электронды схеманы жасағанда күшті жағымды корреляции екі айнымалы биіктік арасында көрсетеді. Яғни, арақашықтық проводниктер арасында жоғары дәлдікпен басқару керек, статистикалық басқару процесс құрылғыларын пайдаланады.

Статистикалық қабылдау контролі - әкелінген өнім партиясын ақау дәрежесінің тексерісі нормативтік құжатқа сәйкес болуы шарт.

Өнім партиясын тексерген кезде жақсы партияны ақау деп қате көзқарас пайда болуы мүмкін, өнімнің барлығын қатаң қараған кезде осы қателіктерден құтылуға болады. Бірақ ондай қателіктерді өндірушілер аз кетіруге тырысады. Осыған статистикалық қабылдау контролінде мынандай түсінік бар «өндірушілер рискі» (α) , ол максимальді процент партия ақауын білдіреді дефектінің дәрежесі AQL ден аспауы керектігі. Өнім дайындау болжамдау рискі, (10% - аспауы керек) өндіру жоспар контролі еске алынады.

Басқа жақтан қарағанда тұтынушы алған өніміне сақтанғысы келеді, яғни, өнім AQL - ден аспауы керек. Ол үшін дефектінің брак дәрежесі (QL) қондырыланады. Дефект дәрежесі қайсы бір партиясына бракқа кепілдік беру керек. Кепілдікке тұтынушы рискі (β) қатенің максимальді проценті қате қабылдау қорытындысы алынған партияның берілген бағасы дәреже дефектісі QL-дан аспауы керек. Дефект дәрежесінің бракы тұтынушының рискі және өндіру жоспар кантрольі еске алынады.

Былайша айтқанда іріктеу көлемін таңдап, қорытынды алу шартын орнату басты жағдайын жасау. Жақсы партияның бүліну рискі (α) аспайтындай, жаман партияны алу (β) аспауы керек. Мысалы өндіруші және тұтынушы өнімге бірлесіп мынандай талаптар қояды:

AQL=0,4%, α=10% , QL=1,5%, β=5% бұл мынаны білдіреді:

• 
  өнім партиясының дефект дәрежесі 0,4% аспауы керек жақсы өнім және тұтынуға болатын өнім болса да 0,4% - тен асса жарамсыз деп саналады;
  
• 
  Таңдалған бақылау процедурасы партиясын қабылдауын дефект дәрежесі AQL ден аспауы керек сондада партияның ішінде 10% брак кетіп қалуы мүмкін;
  
• 
  Таңдалған бақылау процедурасы бүлінген партия дәреже дефектісі 1,5% - тен аспауы керек сонда да партияның ішінде брак 5% болуы мүмкін;