Механикалық ажыратудың келесі түрлері бар

_с = d²·(₁ - ₂)·g/18·, м/с

Сұйық әртекті жүйелерді гравитациялық күш өрісінде бөлуге арналған аппараттарға:

• 
  түндырғыштар,
  
• 
  майсүзгіштер,
  
• 
  бөлгіштер,
  
• 
  сүзгіштер
  
• 
  құмтұтқыштар (песколовки) жатады.
  

Тұну процесi негiзiнен ауырлық, ортадан тепкiш, электростатикалық және акустикалық күштердiң әсерiнен өткiзiледi.

Майға арналған тұндырғыштың төмендегідей ерекшеліктері бар:

• 
  тұндырғыш – бұл тік екісатылы цилиндрлік резервуар;
  
• 
  тұндырғыштың биіктігі мен (H) диаметрі (D) бір –біріне жақын 1-1,2 яғни диаметрі мен ұзындығы бір-біріне тең;
  
• 
  резарвуардың конусты түбі бар және бу немесе ыстық сумен қыздыруға арналған жылулық жейдесі бар;
  
• 
  тұндырғыштың сиымдылығы 0,85; 1,5 и 2,3 м³ құрайды;
  
• 
  тұндырғыштар бу, су беруге арналған түтікшемен жабдықталады.
  

• 
  сорпаны қабылдауға,
  
• 
  оны тұндыруға және майын бөліп алуға,
  
• 
  сорпа мен майын жеке бөліп алуға арналған.
  

А) Майды цилиндрлік бөлгіш тұндырғыш;

Б) Майды конусты бөлгіш тұндырғыш.

Суспензия және эмульсияларда ортадан тепкiш күш әсерiмен ажырату процесiн центрифугалау деп атайды. Бұл процесте тұнба және сұйық фаза /фугат/ пайда болады.

Центрифугалар жұмыс істеу принципіне байланысты төмендегі түрлерге бөлінеді:

1. 
   Мерзімді әрекетті;
   
2. 
   Жартылай үздіксіз әрекетті;
   
3. 
   Үздіксіз әрекетті.
   

1. 
   Егер К_а<3500 қалыпты центрифуга;
   
2. 
   Егер К_а>3500 аса жоғары центрифуга.
   

1. 
   Горизонтальды; көлбеулі; тік.
   

1. 
   Тік тұрушы;
   
2. 
   Аспалы.
   

1. Сүзу процесінің мәні қандай?

2. Сүзуге арналған аппараттардың жұмысшы органдары.

3. Сүзу кезінде туатын кедергіні жеңуге кеткен қысым неден пайда болад?

4. Сүзу процесінің қарқындылығын сипаттайтын шама және сүзу аппараттарының өнімділігін анықтау формулалары қандай?

5. Сүзу процесі жүретін режимдер қандай?

6. Процестің жылдамдығын қандай формуламен анықтауға болады.

7. Сүзу кезінде құрылымдық кеергіні қалай анықтауға болады?

Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971

- қатты денеден сұйықты ажырату;

- пластикалық материалдарды қалыптау (формалау);

- сусымалы материалды нығыздау;

- материалдарды тесiктерден сығып шығарып, қажеттi пiшiндi өнiм алу (экструзия);

Қатты денелерден сұйықты сығып шығару екi мақсатты көздейдi: бiрiншiден, сұйық бағалы компонент ретiнде (шырын, өсiмдiк майлары, және т.б.) қатты денеден ажыратылып алынады; екiншiден, сұйық бағасыз компонент ретiнде (iрiмшiктен) ажыратылады. Бұл кезде бiртектi сұйық және бiртектi нығыздалған қалдық (брикет пiшiндi) алынады. Ол өнiмнiң көлемiн кiшiрейтiп, жеңiл тасымалдануына және көп сақталуына мүмкiндiк бередi. Бұл жағдайда материалдың процестi жетiлдiруде берiлген параметрлерi немесе алға қойған мақсаты өлшемдерi мен формасына және қажеттi технологиялық талаптарының қанағаттануымен анықталады.

Шыжықты престеу кезінде екі түрлі процесс жүреді: қатты фазадан (шыжықтан) сұйық фазаның (майдың) бөлінуі және қатты бөлшектердің бірігіп, күнжараның брикет тәрізді (гидравликалық престерде) немесе әртүрлі формаларға айналуы

Шыжықты престеу кезінде процестің жақсы жүруі негiзгi мынандай факторларға тәуелді: шыжық құрамындағы шикізаттардың түріне, вакуумды-горизанталды қазанда пісірілу режиміне, құрылымына, шыжықтың температурасына, престеу уаќытына, қысым шамасына, шыжықтың майлылығы мен ылғалдылғына және ең соңында престің жасалу құрылымына байланысты.

Шыжықтан сұйық фракцияларды бөлiп алуда центрифугалар және экстракциялауға қарағанда, эксплутациялық және экономикалық артықшылығы мен меншiктi энергия шығыны жағынан престеу тиiмдi. Бірақта өнiмнiң технологиялық құрылымы мен ерекшелiгiн ескере отырып, престеу процесi шыжықтағы майдың мөлшерi 25-6 % аралығында болған кезде қолданылған тиiмдi деп саналады.


2-сурет. Шыжықтан майды сығуға арналған пресс сұлбасы:

1 – шанақ; 2 – тұрқы; 3 – тасымалдаушы шнек; 4 – қабылдағыш тор; 5 – пышақ; 6 – сақина; 7 – тор; 8 – престеушi шнек; 9 – зеерлi цилиндр; 10 – сомы; 11 – торлы конус; 12 – түп; 13 – мойынтiрек торабы; 14 – шынжырлы берiлiс; 15 – тұғыр; 16 – бәсеңдеткiш; 17 – электрқозғалтқыш; 18 – сына-қайысты берiлiс.

Шыжық шанаққа 1 тиеліп, шанақтан цилиндрлі тұрқының 2 ішінде орналасқан бойлық ойықтар арқылы жетекпен айналмалы қозғалысқа келетiн тасымалдаушы шнекпен 3 бір мезгілде тасымалданып, ұсақтау механизiмiнде ұсақталады. Ұсақталған шыжық престеуші бөлмешiкке өтiп, престеушi шнектiң 8 iшкi диаметрлерiнiң жүрiс бойынша үлкеюiне байланысты престеледі, зеерлі цилиндрдің 9 iшкi бетiндегi бойлық тесiктер мен тұрқыдағы 2 тесіктер арқылы шыжықтан бөлiнген сұйық фракция престiң астында орналасқан түпке 12 ағып, одан ары қарай келесi өңдеулерге жiберiледi. Престелген шикiзат тұрқының 2 шығар аузындағы конусты тор 11 арқылы сыртқа шығады.

Олай болса престің кескіш механизімінің өнімділігінің кесу мүмкiншiлiгiн, кез-келген ет кескiш машиналар сияқты, профессор А.И. Пелеевтiң әдiстемесi бойынша былай табуға болады:

мұндағы: F- кескiш механизмнiң кесу мүмкiншiлiгi, м²/сағ;

F₁- бiр бiрлiк массадағы шикiзаттың ұсақталуынан алынған өнiмнiң меншiктi ауданының бөлiгi, м²/ кг;

- механизмнiң кескiш мүмкiншiлiгiн пайдаланатын коэффициент.

Кескiш мүмкiншiлiгi дегенiмiз - бiрлiк уақытта пышақтармен кесiлген бетi (ауданы).

мұндағы п-пышақтың айналу саны, айн/мин;

к-пышақтың қырлар саны (к=4)

f -бiр айналымдағы пышақпен кесiлген аудан, м;

i -кесiлген жазықтықтар ауданы, м²

Ет және сүт өнеркәсiбiнде дозалап толтыратын машиналар көп қолданылады. Қысым әсерiмен қабықшаны механикалы жолмен толтыратын машиналар тобына шприцтердi жатқызады. Шприцтер шұжық қабықшасын тартылған етпен, сонымен қатар сүт өнеркәсiбiнде балқытылған сырды жасанды қабықшамен толтыруда қолданылады.

Өндiрiсте пневматикалық, гидравликалықжәне механикалықжетектi, тiк және көлденең ығыстырғыш құралы бар поршендi шприцтер қолданылады.

Поршендi шприцтiң жұмысшы цилиндрiнде фарш аздап деформацияланады, сондықтан шприцтеу сапасы жоғары.

Поршендi шприцтер құрылғыдан шығарда жоғары қысым жасайды, сондықтан оларды көбiнесе жартылай қақталған және шикiдей қақталған шұжықтарды қалыптау үшiн қолданылады.

Поршендi шприцтердiң кемшiлiктерi:

• 
  өнiмдiлiктерi төмен;
  
• 
  жұмысшы цилиндрдiң жүктелуi және вакуумды өңдеудiң күрделiлiгi;
  

Шприцтiң секундықөнiмдiлiгi:

f – ығыстырыш арқылы өнiмнiң еркiн өту ауданы;

х₀ – массаның өстiк жылжуының нақты жылдамдығы;

Шприц ығыстырғыштарының электрқозғалтқыштарының қуаты:

 - ығыстырғыш тудыратын тегеурiннiң қысымы, Па;

_а - қуаттың қор коэффициентi,

₁ - ығыстырғыштың механикалықП°К-i.

Вакуумдi-сорапқа арналған электрқозғалтқыштың қуаты:

А - вакуумдi-сораппен айдалатын 1 м³ ауаны сығуға жұмсалатын энергия шығыны; максималды мәнi А=45000 Дж/м³;

₂ – сораптың механикалықПӘК-i, ₂=0,8
Бақылау сұрақтары:

1. Престудің негізгі мақсаты қандай?

2. Қысыммен өңдейтін жабдықтар қалай жіктеледі?

3. Кесу мүмкіншілігі қалай анықталады?

4. Шыжықтан майды сығып алуға арналған престің жұмыс істеу принципі қандай?

5. Шприцтердің жұмыс істеу принципі қандай?

6. Неігізгі есептеулері?
Ұсынылатын әдебиет:

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Ш. Тілегенов, Күзембаев, Н. Өсеров «Тамақтану кәсіпорынының жабдықтары» Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999 ж., 253 бет.

4.1.3. Сурков В.Д., Липатов Н.Н., Золотин Ю.П. «Технологическое оборудование молочной промышленности». М. «Легкая и пищевая промышленность», 1983. – 431с.

4.1.4. Ивашов В.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности» Часть 1. М. Колос 2001 – 552 с.

Дәріс 9. Тамақ өндірісінде қолданылатын сүзгілер.

Дәріс жоспары.

1. Сүзу негіздері.

2. Сүзгі-престер.
Сүзгілер сүзу бөгеттері арқылы екі бөлікке бөлініп, оның бір бөлігіне суспензия құйылады. Осы екі бөліктің екі жағындағы қысымдар айырмасының әсерінен сұйық сүзу бөгеттерінің кеуктерінен өтіп, олардың бетінде қатты бөлшектер ұсталынып қалады. Сонымен суспензия таза с ү з і н д і және ылғалды т ұ н б а ғ а ажыратылады. Кейбір кезде қатты бөлшектер сүзу бөгетінің кеуектерінде ұсталынып, тұнба пайда болмайды. Осындай қасиеттерге байланысты сүзу процесі екі түрге бөлінеді:

1) Тұнба пайда болу жолымен түсу;

2) Сүзу бөгетінің кеуектерін толтыру (бітеу) арқылы сүзу.

3) Аралық.

Тамақ өнеркәсібінде тұнба пайда болу тәсілі қант заводтарында қанағаттарылған шырынды, сыра заводтарында ірікпені, ашықты зауыттарында ашытқы массаларын сүзуде қолданылады.

Сүзу процесінің қозғаушы күші - қысымдар айырмасы болып табылады. Іс жузінде сүзу процесі үш түрлі режимде өткізіледі:

1) тұрақты қысымдар айырмасында

2) тұрақты жылдамдықта

3) процес жылдамдығының және қысымдар айырмасының өзгеруінде .

Өндірісте сүзу процесін төмендегі қысымдар айырмасында өткізеді:

1) Суспензияның гидростатикалық қысымы әсерінен МПа

2) Вакуум әсерінен МПа

3) Қысылған газ (ауа) әсерінен МПа

4) Суспензия поршенді немесе ортадан тепкіш насос жәрдемімен берілсе МПа

Сүзу процесінің өнімділігі және алынатын сүзіндінің тазалығы, көбінесе, сүзу бөгеттерінің қасиеттеріне және олардың дұрыс таңдауына байланысты, Олар мынадай қасиеттерге ие болу керек:

1) кеуектерінің өлшемі тұнбаның бөлшектерін ұстап қалатындай;

2) гидравликалық кедергісі аз;

3) сүзілетін ортаның әсеріне химиялық берікті;

4) механикалық және жылулық беріктіктері жеткілікті болу керек.

Тұнба және сүзі бөгетінің кеуектерінде сүзінді ағынның қозғалысы Рейнольдстің саның өте төмен мәндерімен сипатталады (Re  35), яғни сүзінді ағыны ламинарлық қозғалыс режимінде өтеді. Сондықтан ол Пуазейль теңдеуімен анықталады:

Сүзгілер жұмыс істеу әрекетіне байланысты мерзімді және үздіксіз әрекетті болады. Тұнба пайда болатын процестерге мерзімді және үздіксіз әрекетті, ал сүзгі бөгеттерінің кеуектерін толтыру процесінде тек мерзімді әрекетті сүзгілер пайдаланылады.

Қысымдар айырмасын қамтамасыз ету тәсіліне байланысты сүзгілер вакуумда / МПа/және қысым астында / МПа/ жұмыс істейтін болып бөлінеді. Қысым астынды жұмыс істейтін сүзгілердің құрылымының механикалық беріктігі жоғары болуы қажет болғандықтан вакуумды сүзгілерді пайдалану тиімділеу. Дегенмен, тұнбаның гидравликалық кедергісі үлкен болса және көп сығылмайтын тұнба болса, онда қысымдар астында жұмыс істейтін сүзгілерді пайдалану тиімді болады.

Технологиялық мақсатқа байланысты сүзгілер: супензияларды ажырататын және өндірістік газдарды тазалайтын болып бөлінеді.

2. Сүзгі-престер өндірістік және зертханалық жағдайда онімдерді тазарту үшін қолданылады. Олар белгілі бір уақыт аралығындағы сүзінділердің мөлшерін өлшеуге мүмкіндік береді. Сүзу процесінде қысым тұрақты болуы керек.

Рамалы сүзгі-престер келесі түрде жұмыс істейді: Оған араластырғышы бар резервуардан суспензия беріледі. Бастапқыда суспензия резерварға толытылады және бертекті масса алу үшін араластырғышпен араластырылады. Одан кейін Компрессорлы қондырғыдан берілетін сығылған ауамен резервардан сорылады да сүзу камерасына беріледі. Резервуардағы қысым ауалық кран көмегімен реттеліп отырады және манометрмен бақыланып отырады.

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Ш. Тілегенов, Күзембаев, Н. Өсеров «Тамақтану кәсіпорынының жабдықтары» Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999 ж., 253 бет.

4.1.3. Сурков В.Д., Липатов Н.Н., Золотин Ю.П. «Технологическое оборудование молочной промышленности». М. «Легкая и пищевая промышленность», 1983. – 431с.

4.1.4. Ивашов В.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности» Часть 1. М. Колос 2001 – 552 с.

Дәріс 10. Эмульсорлар, гомогенизаторлар және пластификаторлар.

Дәріс жоспары.

1. Гомогендеу процесі. Гомогенизатор-пластификаторлар және олардың жұмыс істеуі.

2. Клапанды гомогенизаторлардың конструкциясы.

3. Эмульсорлардың тағайындалуы және конструкциясы.
Гомогенизаторлар сүйық сүт өнiмдерi үшiн сүттегi майды бөлшектеу үшiн қолданылады. Бүл кезде майдың тек физикалық қасиетi өзегедi.

Гомогенизатор-пластификаторлар сүзбе мен сары май өнiмдерінің консистенциясын (қоймалжыңдығы) жақсарту үшiн қолданылады.

Сүт өндiрiсiнде сүйық сүт өнiмдерiн гомогенизациялау үшiн әдетте клапанды түрлері қолданылады. Онда бiр, екi, үш сатылы гомогенизациялау болады.

Клапанды гомогенизаторлар жоғары дәрежеде бөлу қасиеттермен ерекшеленедi. Іаймағы айырылмаған сүттiң май түйiршiгiнiң орташа мөлшерi 3,5-4 мкм- ден гомогенизация кезiнде 0,7-0,8 мкм-ге дейiн кiшiрейедi.

Клапанды гомогенизатордағы өнiм ағыны келесi механикалық әсерге үшырайды.

Сүйық (350-450)10² кПа қысымымен каналға, одан 150-200 м/с жылдамдықпен клапан мен ершiк арасындағы тар саңылаудан өтедi Гомогенизатор жүмыс атқарғанда клапан саңылауының биiктiгi 0,1 мкм –ден аспайды.

Клапан бетiнiң жүмыс формасы әдетте тегiс немесе конусты болады. Кейбiр гомогенизатордың ершiк бетiнде концентрлiк кедiр-бүдырлы тесiктерi бар тегiс клапандары кездеседi. Сол себептi сүт үшiн өту формасы айналмалы радиальдi бағытта өтуi гомогенизациялануды жақсартуды қамтамасыз етедi.

Гомогенизирленген клапанға сүйық өнiм көп плунжерлi сораппен беріледі. Ол жоғары қысым мен бiрқалыпты берiлiстi қамтамасыз етедi. Көбнесе 3,5,7 плунжерлi сораптар қолданылады.

Сүйық үлкен жылдамдықпен қозғалғанда клапан мен ершiкке қатты механикалық әсер етеді. Сондықтан олар тез тозады. Клапан мен ершiк бiрiктiлiгi жоғары болаттан жасалынады. Олар әдетте симетриялық формалы және екi жағы да жүмыс бетi болып келедi. Бүл жүмыс бетiнiң бiр жағы тозғанда, екiншi жағын пайдалануына, яғни гомогенизерленген клапанның жүмыс iстеу мерзiмi 2 есе үлғаюына мүмкiндiк бередi.

Екі сатылы гомогенизатор қондырғысында сүйық екi гомогендеу клапан арқылы өтедi. Әр клапандағы қысым бүрандамен реттеледi. Бүндай клапандарда гомогендеу екі сатымен өтедi.

Гомогенизатор тiстi берiлiстен және электроқозғалтқыштан, қосиінді-шатунды механизмнен, гомогендеу клапанынан, дроссельдi қондырғысынан, бөлгiштерi бар монометрден түрады. Гомогенизаторлардың өнiмдiлiгi 1000 л/сағ.

Өнiмге микроорганизмдердiң түсiрмеуi үшiн, асептикалық арнайы гомогенизаторлар пайдалынады. Қазiргi кезде өнiмдiлiгi үлкен және 600*10⁵Па қысымнан жоғары жұмыс істейтін гомогенизаторлар кең таралған (5000 л/сағ) олардың пайдалынатын қуаты 200 кВт –тан үлкен болады.

Гомогенизаторлар-пластификаторлардiң қондырғысының қүрылысы мен жүмыс iстеу принципi клапанды гомогенизаторға үқсас.

Гомогенизаторлар-пластификаторлар жоғары қысымды гомогенизатор қондырғысы бар үш плунжерлi сорғыш түрiнде болады. Ол қосиінді- шатунды механизмдi мен бункерлi түсiру конструкциясы болған. Плунжерлардың бiлiк арқылы әрi-берi қозғалыс қосиінді- шатунды механизмге келедi. Плунжердегi қозғалыс бiр жағына сүзбе массасын қорғасын төлкеге ығыстырып, қайта қарсы бағытпен гомогенизирленген клапанға тығыздалады.

Корпус табанынада электроқозғалтқыш, вариатор реттегiш, редуктор, шкивi бар бiлiк электромагниттi муфта мен белдiктерден түрады. Корпустағы роторға берiлетiн май және оны өңдеуге арналған жабдықтар, ротор арасындағы майдың қысымын реттейтiн диафрагммасы бар кран және май үшiн бункер арналған.

Гомогенизаторлардың өнімділігі ағынның үзіліссіздік теңдеуі негізінде былай анықталады:

• 
  көп плунжерлі сораптарда,
  
• 
  гомогенизатордың шеңберлік қақпақша саңылауында.
  

M_н= 60 ·ρ·n·z·φ·V = 60·ρ·n·z·φ·S·πd²/4 кг/сағ

Гомогенизатордың қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін келесі шарт орындалуы керек: сораптың өткізу қабілеті саңылаудың өткізу қабілетіне тең болуы керек (М_н = М_щ).

Екінші жағдайда, клапан саңылауының бастапқы бөлімінде υ₁ жылдамдықпен ағатын сүт өнімділігі келесі теңдеумен анықталады:

М_щ = υ₁·f·ρ = υ₁·πdh·ρ кг/сағ

Жылдамдық υ₁ Торричелли формуласымен анықталады:

υ₁ = μ√2gΔΡ/ρg = μ√2ΔΡ/ρ

Эмульсорлар деп ортадан тепкіш сораппен жұмыс істейтін гомогенизаторларды айтамыз. Гомогендеу процесінің мақсаты сүт түйіршіктерін бір қалыпқа келтіру болса, ал эмульсорлау дегініміз сүтке жақын келетін май дәрежесіндегі дисперсті эмульсия компонеттерін алу.

Көп сатылы ортадан тепкiш-шашыратқыш эмульсорлардың өнiмдiлiгi 1000-1200 л/сағ. Тұрықта ортадан тепкiш сорғыдан алынған келте түтiкшесi бар, ал iшкі бетiнде үш концентрлi шығыршық орнатылған. Осы шығыршықтағы саңылауы арқылы эмульсорларда шашырату процессi жүзеге асады.

Алдын-ала қыздырған өнiм келте түтiкшеден кiреді, кейiн эмульсор орталық бөлiмiне жёне шашыратқыш шығыршық iшiне жетедi де, өнiм бөлiнiп, шығыршықты сұйық қабат түзейдi. Ортадан тепкiш күшпен қысым арқылы қоспаны бiрiншi шығыршыққа итерiлiп, үлкен жылдамдықпен (5сек^-1; 22м/сек) оның бетiне лақтырылады да, қалқаға соғылады, жылдамдығы жоғалып, қайта қосылады. Бұдан осы күйде екiншi айналатын шығыршыққа 29 м/сек жылдамдықпен ағылып айналады жёне 36 м/сек жылдамдықпен үшiншi сатыға өтедi. Сұйық роторы мен корпус арасындағы кеңiстiкте жиналып, аппараттан шығарылады.

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Ш. Тілегенов, Күзембаев, Н. Өсеров «Тамақтану кәсіпорынының жабдықтары» Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999 ж., 253 бет.

4.1.3. Сурков В.Д., Липатов Н.Н., Золотин Ю.П. «Технологическое оборудование молочной промышленности». М. «Легкая и пищевая промышленность», 1983. – 431с.

4.1.4. Ивашов В.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности» Часть 1. М. Колос 2001 – 552 с.

Дәріс 11. Сепараторлар.

Дәріс жоспары.

1. Сепаратордырдың жіктелуі.

2. Сепарациялаудың негізгі теориясы.

3. Сепаратордың негізгі тораптары.

4. Жоғары майлылықтағы кілегей алуға арналған сепараторлар.
1 Сүт өндірісінде қолданылатын сепараторлар, өндірістегі жұмысына байланысты келесі түрде жіктеледі:

- кілегей бөлетіндер (концентраттар);

- тазалайтын немесе сүт тазалайтын (кларификсаторлар);

- сепараторлар-нормализаторлар (бұл сепараторлар-стандартизаторлар сүт майлығының түрін стандартқа келтіреді, мысалы 1,6-2,5%);

- сепараторлар-гомогенизаторлар (бұл сепараторлар-кларификсаторлар сүттен ең ұсақ диаметрлі май шариктерін бөледі);

- сепараторлар-бактофугалар (бұл сепараторлар сүттегі бактерияларды бөледі немесе сүтке механикалық түрде суық пастеризация жасайтын сепаратор;

- ақуыз, ұйытқы бөлетін сепараторлар (жұмсақ диетикалық ірімшік шығарғанда қолданылады).

Әдетте, өндірісте сепараторлардың жіктелуі осымен шектеледі, бірақта майлылығы жоғары кілегейді алатын сепараторларды кей авторлар жеке бөліп көрсетеді, себебі сүт өнеркәсiп саласында ең маңызды май шайқау өндірісі ерекше маңыздылықпен атап көрсетілген.

Барабанның конструкциясы бойынша келесі түрде ажыратады:

- ашық сепараторлар;

- жартылай жабық сепараторлар;

- жабық сепараторлар.

Тұнбаны түсіруіне сепараторлар келесі түрге жіктеленеді:

- тұнбаны қолмен түсіретін сепараторлар;

- тұнбаны ортадан тепкіш күш арқылы түсіретін сепараторлар немесе өздігінен түсіретін сепараторлар.

Өз кезекте, өздігінен түсіретін сепараторлар келесі түрде жіктеледі:

- тұнбаны үздіксіз түсіретін сепараторлар;

- тұнбаны пульсті түсіретін сепараторлар.

Тұнбаны үздіксіз өздігінен түсіретін сепараторларына:

- бактофугалар және сүзбе сепараторлар.

Тұнбаны пульсті өздігінен түсіретін сепараторларына:

- кілегей бөлетін және сүт тазалайтын сепараторлар.

Сүт өндірісі зауыттарында сүтті тазалау қажетті операциялардың бірі. Ондағы мақсат сүтті механикалық қоспалардан тазарту. Мұндай өнімдер тағамдық өнімдерді бұзғанымен қоса микроорганизмнің өсуіне қолайлы жағдай жасайды.

Сепаратор- кларификсатор сүт құрамындағы май түйіршіктерін ұнтақтайды, сонымен қатар механикалық қосылыстардан тазартады. Бұл сепараторлар герметикалы, тұнбаны қолмен түсіретін болып орындалады. Кілегей ажыратқыш сепараторлардан айырмашылығы, бұндамай түйіршіктерін ұнтақтауға арналған арнайы құрылғы орнатылады. Сепаратор – класификсатор ОКВ герметикалы, комбинирленген конструкция болып орындалған. Сепаратор класификсатордың негізгі жұмысшы бөліктері: барабан, станина, беріліс механизмі, қабылдап ажыратқыш құрылғы,бақылау құрылғылары және арматура.

Барабан – барабан негізге орнатылған тарелке ұстағыш. Бұнда конусты тарелкалар жиынтығы, бөлгіш тарелке, гомогенизаторлық тарелке, өңделген сүтті шығаратын камерадан тұрады. Сыртынан барабан қақпақпен жабылады. Бұл қақпақ барабан негізіне сақинамен тартылып бекітіледі. Резеңкелі төсем барабан жұмысы кезінде қажетті герметикалығын қамтамасыз етеді. Центрдегі конусты саңылау барабанының тік орналасқан ұршық білікке орналасуына қызмет етеді. Шойыннан құйылған станинаға сепаратор – кларификсатордың түйіндері орналасады. Оның конструкциясы майлы ваннаның пайда болуына әсер етеді. Пайда болған майды шашырату арқылы винттер, ұштіректер майланады. Май деңгейі бақыланатын терезеден бақыланып отырады. Майды ағызу үшін ағызатын тесікте тығын орнатылады. Дербес фланецті электроқозғалтқыш станинаға бекітілген. Ол барабанға білік арқылы фрикционды ортадан тепкіш жалғастырғыштан жылдам айналатын винттерге беріледі.Барабанның айналуы тахометрмен реттелінеді.

Сүт өндірісінде пайдаланылатын сепараторлардың негізгі бөліктері: сепараттау қондырғысы – барабан, бұнда эмульсиялардың фракцияларға бөлінуі жүреді; шикізатты қабылдау және фракцияларға бөлінген өнімді шығару қондырғысы; беріліс механизмі. Бұл барлық бөліктер станинада орналасады.

Сепараттау қондырғысына өнімді жоғар және төмен енгізіледі. Осы кезде өнім сепараттау қондырғысының төменгі бөлігіне түсіп тарелкелер арасын таралады. Бұл кезде екі таралу болады: 1-ші тарелка арасында өнім таралуы тарелке саңылауларынан пайда болған каналдан өтеді, 2-ші өнім тарелке арасындағы сыртқы бөлігінен өтеді. Сүт тазартқыш сепараторлардың сепараттау қондырғысының кілегей ажыратқыш сепараторлардың сепараттау қондырғысынан айырмашылығы: сүт тазартқыш сепараттау қондырғысындағы тарелке аралық кеңстікте сұйықтық тарелке сыртымен қозғаладіы. Ал, кілегей ажыратқыш сепараторда сұйықтық тарелкедегі саңылаулардан өтеді. Өңделген сұйықтық сүт тазартқыш сепараторда тек бір түтікке бағытталады, ал кілегей ажыратқыш сепараторда кілегей және майсызданған сүт түтіктеріне бағытталады. Сол себептен, кілегей ажыратқышта жұмысшы бөлігі тарелке аралық кеңістік, ал сүт тазартқышта сыртқы бөлік және тарелке аралық кеңістік.

Қабылдап – бөлу құрылғысы ашық, жартылай жабық және герметикалық болады. Ашық типті қабылдап бұру құрылғысында өнім ашық ағыспен сепараттау бөлікке енгізіледі. Сұйық фракциялар ашық ағынмен шығарылады. Жартылай жабық типтілерде ашық ағыспен енгізіледі, ал шығарда жабық каналдан шығарылады. Герметикалы типте өнім процесс кезінде ауамен жанаспайды.

Бөлгіш тарелка және жоғарғы тарелкалардан пайда болған камерада арынды диск орналасады. Арын дискісі камерада орналасқаннан кейін жоғарғы тарелка кигізіледі. Сепараттау қондырғысының қылтасында майсызданған сүтке арналған горизонтальді бөлгіші бар. Түтік арқылы тарелке ұстағышқа сүт түседі. Бұл жүйе арқылы шоғырлана орналасқан 3 трубканы құрайды: ішкісіне сүт беріледі, ортаңғысында кілегей ажыратылады, ал сыртқысында майсызданған сүт. Барлық жүйе қозғалмайтын негізге бекітіледі.

Сепаратордың беріліс механизмі екі, үш, төрт, бес айналу жүйесінен тұруы мүмкін. Ең жиі тараған беріліс ол үш жәнетөрт айналу жүйесі бар сепараторлар.

Үш айналу жүйесі бар беріліс: бірінші білік электроқозғалқыш, оған ротор отырғызылады. Екінші горизонталь білік жалғастырғыш, ұршық білік және сепаратордың барабаны кіреді.

Ажыратқыш сепараторлардың тәрелкелерінде тесіктер болады, соңылаулары кішкентай радиус жағына қарай орналасады

Тәрелке ұстағыш тесіктері жоғары жағында орналасады

Тұнба жинайтын кеңістігі кішкентай болады

Қабылдағыш ыдысының екі өнім шығаратын соңылаулары болады, бірі кілегей, екіншісі көк сүт

тәрелкелерінде соңылаулар болмайды

екі тәрелкенің аралығында пленка арқылы істелінеді, 2мм аспау керек

тәрелке ұстағыштың соңылаулары төменгі жағында орналасады

тұнба жинайтын кеңістік өте үлкен болады, ажыратқыш сепараторға қарағанда 2-3 есе артық.

Үздіксіз жұмыс істейтін сепараторларда алдымен тиеуші түтік жабылады. Одан кейін сепараттау жүреді. Жүк түсіру бір немесе екі кезеңде жүргізіледі. Сүт тазартқыш сепараторда беріліс механизмі орналасқан. Станинадан қабылдап бөлгіш құрылғысынан гидротүйінен тұнба қабылдағыш станинадан және басқару жүйесінен құралады.

Сүт құбырға қабылдап-бөлгіш құрылғысынан орталық трубкамен сепаратордың айналу бөлігіне түседі. Егер кілегей ажыратқыш сепараторда сүт тарелкелердегі саңылаулардан өтсе сүт тазалайтын сепараторда сүт тәрелеке сыртымен өтеді. Тазартылған сүт айналу өсіне бағытталып бір арында дисктен шығады

Өнiмдiлiктi табу үшiн бөлу тиімділігінің мәнiн анықтайды. Практикалық есептерiнде майсыз көк сүттегi май бөлшiгiнiң массасы былай анықталады:

 май=m=0,04 (d-0,5)

Сепаратордың көлемдік теориялық өнімділігі Н.Я. Лукьяновтың формуласы бойынша анықталады:

М _{т о} = 2 ²z g (R³_б- R_м³) d² (₁ - ₂) / 54  ,м³/с (11)

 - сепаратор барабаның бұрыштық жылдамдығы, рад /с;

z - тәрелкелер саны, дана;

 - тәрелкелердің көлбеулік бұрышы, 50⁰ - 55⁰ (g50⁰ = 1,192: g55⁰ =1,428)

(R_б- R_м) – үлкен және кіші тәрелкелер айырмашылығы, м;

d – май шарларының диаметрі, м; (1,0 - 1,5 мкм, яғни 1.0 - 1,5 * 10^-6м)

(₁ - ₂) – фазалар тығыздықтарының айырмасы, кг/м³ ;

- ортаның динамикалық тұтқырлығы, Па*с .

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Ш. Тілегенов, Күзембаев, Н. Өсеров «Тамақтану кәсіпорынының жабдықтары» Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999 ж., 253 бет.

4.1.3. Сурков В.Д., Липатов Н.Н., Золотин Ю.П. «Технологическое оборудование молочной промышленности». М. «Легкая и пищевая промышленность», 1983. – 431с.

4.1.4. Ивашов В.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности» Часть 1. М. Колос 2001 – 552 с.

Дәріс 12. Сары май өндіруге арналған жабдықтар.

Дәріс жоспары.

1. Майдайындау процесі.

2. Мерзімді әрекетті майдайындағыш

4. Сары май өндіру желілері және майтүзгіштер.
Технологиялық желілерде май өндіретін негізгі жабдықтар май дайындағыштар және майтүзгіштер деп екіге бөлінеді. Май дайындағыштарда майлылығы қалыпты болатын кілегейді (30-40%) шайқау арқылы май алу процесі жүреді, майтүзгіштерде жоғары майлылықтағы кілегейден (80-82%) май алу процесі жүреді.

Жұмыс істеу принципі бойынша

• 
  үздікті;
  
• 
  үздіксіз әрекетті болады.
  

Ал майтүзгіште майдың құрамын реттеу жүргізілмейді. Май түзгішке май құрамымен толықтай сәйкес май келіп түседі. Майтүзгіште майлылығы жоғары кілегейтің құрылымына өзгеріс енгізіледі. Ол үшін майлылығы жоғары, кілегей бірінші кезеңде қарқынды түрде салқындатылады және екіншісінде бір уақытта тереңірек салқындатқышта және механикалық әсерге түседі. Соның нәтижесінде майлылығы жоғары кілегейге механикалық және жылулық әсер етуіне сәйкес май пайда болады.

Қазіргі кезде мерзімді және үздіксіз әрекетті майдайындағыштар кеңінен қолданылады. Мерзімді әрекетті майдайындағышқа қарағанда үздіксіз әрекетті майдайындағыштың артықшылығы мынада: олар өңдеу мен шайқауда жлғары көрсеткіштерді көрсетеді.

Үздіксіз майдайындағыштар тізбектей орналасқан құрылғылардан тұрады май дәндерін алу үшін кілегей шайқау құрылғымен, өңдеу құрылғысынан, май дәндерінен берілген құрылымдағы қою өсім алу құрылғысынан. Май дәндерін өңдеу жылдам шайқау негізінде орындалады. Текстурадорда алдымен май дәндері өңделеді, одан кейін май қабаттарын ылғалдықты престеу арқылы алынады. Текстураторда екі камерадан тұрады, ондағы шнектер бірдей және әртүрлі жиілікпен айналады. Қажет болған жағдайда текстураторда майды жуу, тұздау, вакууумдау жүргізілееді. Үздікті әрекетті майдайындағыштар білікшелі және білікшесіз болады. Қазіргі кезде білікшелі майдайындағыштар кеңінен қолданылады. Үздікті әрекеттегі майдаындағыштарда кілегейді шайқау гравитациялық араластыру нәтижесінде жүргізіледі. 30-50 пайыз толтырылған жұмысшы органның айналу кезінде, ыдыс ішіндегі кілегей белгілі бір биіктікке көтеріледі, одан ауырлық күші әсерінен төмен түседі. Осы кезде механикалық әсерге түседі. Кілегейді биікке көтеру кезінде пайда болған қысым, сұық бетінің сипаттамасы ыдыс өлшеміне және оның айналу жылдамдығынв байланысты болады. Майдайындағыштар цилиндрлі ыдысты, конусты ыдысты, алмурт тәрізді ыдысты, куб тәрізді ыдысты болып жасалынады.

Ең көп тараған майтүзгіштер цилиндрлі және пластмассалы май түзгіштер жатады. Сонымен қатар вакууумды – май түзгіштер қолданаылады. Үш цилиндрлі май тосатын бірдей конструкциялы бірдей цилиндрден тұрады.

Төмен цилиндрде малылығы жоғары кілегей 22-23 температурадға дейін салқындатылады. Тұздықтың температурасы төменгі цилиндрде -1-3⁰С, ал ортаңғы -3-5⁰С. Ортаңғы цилиндрде май құрылымымының жасалу процесі жүреді, май сұйық түрден жабыспақ түрге келеді, 5-20 секунд ішінде қатаяды. Ортаңғы цилиндрде өнім 11-13⁰С дейін салқындатылады. Жоғары цилиндрден механикалық әсер болғандықтан 150-250 секундта өнім ұсақ кристалл құрылымына және жабысқақ консистенцияға ауысады. Жоғары цилиндрдегі температурада -7-9⁰С сумен салқындату салдарынан 1-2⁰С –ға дейін көтеріледі. Үздікті жұмыс істейтін майтүзгішінің өнімділігі

1. 
   Май өндіру жабдықтары нешеге бөлінеді?
   

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Сурков В.Д., Липатов Н.Н., Золотин Ю.П. «Технологическое оборудование молочной промышленности». М. «Легкая и пищевая промышленность», 1983. – 431с.

Дәріс13. Ірімшік және ірімшік бұйымдарын өндіретін жабдықтар

Дәріс жоспары:

Iрiмшiк екi әдiспен өңдiрiледi:

• 
  бiрiншiсi дәстүрлi, қалыптасқан немесе классикалық, ол майлығы кәдiмгi нормаға келтiрiлген сүттен жасалады;
  
• 
  - екiншiсi бөлiп жасау әдiсi, ол майлығы кәдiмгi сүттi кiлегей бөлгiш сепараторларында сепарациялау, майсыздандырылған сүттен жасайды.
  

а) үздiктi жұмыс iстейтiн аппараттарда – iрiмшiк ванналарда және iрiмшiк дайындағыштарда;

б) үздiксiз жұмыс iстейтiн аппараттарда – көп секциялы iрiмшiк дайындағыштарда және коагуляторларда.

Iрiмшiктi бөлiп жасау әдiсiмен өңдiргенде сүттi ұйыту үшiн сыйымдылықтар қолданылады, ал сарысуды ұйытындыдан бөлiп алу үшiн арнайы iрiмшiк бөлгiш сепараторлар қолданылады.

Қалыптасқан әдiспен сарысуды бөлу, сүт ұйытқыш жабдықтардын конструкциясына байланысты. Iрiмшiк науаларын қолданғанда сарысуды пресс – арбамен немесе ұйытқыны престейтiн арнайы науа көмегiмен бөледi. Iрiмшiк жасағышты қолданғанда сарысу престiк науа арқылы бөлiнедi.

Келесi операция ол iрiмшiктi суыту. Онда суытқыштар қолданылады.

Iрiмшiктi бөлу әдiсiмен майсыздандырғанда, суытқышта суытылған iрiмшiк аралыстырғышқа түседi, онда кiлегеймен белгiлi пропорцияда араласады.

Iрiмшiктi бөлшектеп өлшеу, орау өңдiрудiң соңғы оперрациясы болып табылады. Оны автоматтармен салмағы 250 және 125гр. бөлшектеп пергамент қағазына төрт бұрышты брикет тәрiздi орайды.

Сүт зауттарында iрiмшiктiн бiр бөлiгiн басқа әртүрлi бұйымдар шығаруға қолданылады.

Iрiмшiктi жасау кезiнде сүттi ұйыту үшiн ВК-1,0 және ВК-2,5 (1 сурет) iрiмшiк науаларын қолданады. Осы науалар цилиндрлi тұрықтан, ыстық су беретiн немесе суық су шығаратын қысқа құбыр мен жылу алмастырғыш жейдеден, өнiмдi шығаратын шиберлi краннан және төрт тiректен тұрады.

Бiрiншi науа пресс-арбамен, ал екiншiсi сиымдылығы 700 л. iрiмшiк престегiш науамен жабдықталған.

1 сурет. Iрiмшiк науасы.

1 – кран; 2 – тiрегiш аяқтары; 3 – воронкасы; 4 – штуцер;

5 – бу шығаратын кран; 6 – ағызатын штуцер; 7 – тұрық.

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Ш. Тілегенов, Күзембаев, Н. Өсеров «Тамақтану кәсіпорынының жабдықтары» Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999 ж., 253 бет.

4.1.3. Сурков В.Д., Липатов Н.Н., Золотин Ю.П. «Технологическое оборудование молочной промышленности». М. «Легкая и пищевая промышленность», 1983. – 431с.

4.1.4. Ивашов В.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности» Часть 1. М. Колос 2001 – 552 с

Дәріс14. Тамақ өнімдерін құйып жабатын және буып-түйетін машиналар мен автоматтар.

Дәріс жоспары:

1. Мөлшерлеу жабдықтары.

2. Үздіксіз және порциялы жұмыс істейтін дозаторлар

3. Шприцтер.
Мөлшерлегіштің негізгі міндеті - берілген материалдарды массасына қарай белгілі бір дәлдікпен бөлу. Мөлшерлегіштер мына талаптарға сай болу керек: материалды белгілі бір дәлдікпен мөлшерлеу, өнімділігі жоғары болу, мөлшерлегіштің жұмыс жүйесінің және басқару жүйесінің сенімді болуы.

Мөлшерлегіштер циклінің құрылымына байланысты үздіксіз және порциялы болады.

Мөлшерлеу әдісіне байланысты көлемдік немесе салмақтық болып бөлінеді.

Салмақ бойынша мөлшерлеу үлкен дәлдікті қамтамасыз ететіндіктен негізгі компонент қамырды мөлшерлеу үшін жиі қолданылады.

Көлем бойынша мөлшерлеудің құрылымы қарапайым, сондықтан осы жүйеге негізделген мөлшерлегіштер сенімдірек. Көлем бойынша мөлшерлеу сүйық компоненттерді мөлшерлеуді жеңілдетеді.

Құрылымына және жұмыс істеу цикліне байланысты мөлшерлегіштер келесідей жіктеледі.

Сусымалы және сұйық компоненттерді мөлшерлегіштер: үздіксіз мөлшерлегіштер және кезеңді мөлшерлеу болып бөлінеді.

Сусымалы компоненттерді үздіксіз мөлшерлегіштер:

а) барабанды;

ә) табақшалы;

б) шнекті;

в) таспалы;

г) вибрациялы

Сусымалы компоненттерді кезеңді мөлшерлеу:

а) шанақты

Сұйық компоненттерді үздіксіз мөлшерлегіштер:

а) дроссельді;

ә) барабанды;

б) ожаулы;

в) станканды;

г) шестернялы;

д) поршенді

Сұйық компоненттерді кезеңді мөлшерлеу:

а) қалтқылы;

ә) мембраналы;

б) электродты

Ет және сүт өнеркәсiбiнде дозалап толтыратын машиналар көп қолданылады. Қысым әсерiмен қабықшаны механикалық жолмен толтыратын машиналар тобына шприцтердi жатқызады. Шприцтер шұжық қабықшасын тартылған етпен, сонымен қатар сүт өнеркәсiбiнде балқытылған сырды жасанды қабықшамен толтыруда қолданылады.

Сусымалы компоненттерге арналған. Сұйық компоненттерге арналған.

• 
  Өнiмнiң сапасы мен бастапқы қасиеттерi сақталуы;
  
• 
  Шпиг бөлiктерiнiң пiшiнi сақталып, олар фарштың барлық көлемiнде таралуы;
  
• 
  Өнiм құрамына ауаның кiрмеуi, машинаны майлайтын және бөтен бөлшектердiң түсiп кетпеуi;
  
• 
  Фаршты әперу үшiн өстiк қысымның қолданылуы;
  
• 
  Фарштың жүктеу орнынан цевкаға дейiнгi ең қысқа жолы қамтамасыз етiлуi;
  
• 
  Өнiм ағынының жылдамдығын реттеу мүмкiндiгi;
  

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Ш. Тілегенов, Күзембаев, Н. Өсеров «Тамақтану кәсіпорынының жабдықтары» Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999 ж., 253 бет.

Дәріс 15. Тамақ өнімдерін өлшеуге арналған жабдықтар.

Дәріс жоспары

1. Таразылардың жіктелуі.

2. Электронды таразылар.

3. Бақылау-кассалық машиналар.
Тамақтану саласында көп тараған жабдықтардың бірі - таразылар. Кез-келген кәсіпорындарында таразының көптеген түрі кездеседі. Өндірісті ұйымдастыру кезінде шикізаттардың жалпы шығынын ғана емес олардың жылдам өлшемденуі қажет.

Тамақтану орындарында шикізаттарды өлшеу үшін өлшеу шектері грамнан бірнеше таразылар пайдаланылады. Таразылар деп заттардың салмағын анықтауға арналған өлшеу құралдарын айтады. Таразылар келесі белгілеріне байланысты төмендегідей жіктелінеді:

- теңестіру тәсіліне қарай (иінді, электромеханикалық серіппелі);

- орналастыруына қарай (стол үстіне орнатылатын, жылжымалы, тұрақты);

- көрсеткіш құрылғысының тұріне қарай (өлшегіш касса, циферблатты, қалтқы тасты, шкалалы);

- ең жоғары салмақ өлшеу дәрежесіне қарай (тұрмыста қолдануға арналған таразылар, дүкенге арналған, автокөлік өлшеуге арналған, вакуумдапрды өлшеуге арналған).

Электронды таразылар алдын-ала орап қойылған немесе жеке дара сатылатын алықтүлік заттарын өлшеуге арналады. Мұндай таразымен затты өлшеудің барысында сол заттың белгіленген 1 кг бағасына сәйкестендіріп құны көрсетіледі. Бұл таразының циферблаттық таблосында заттың өлшенген салмағы бағасы көрініп, таразыдағы мәліметтер шегіне жазылады.

Таразыларға қойылатын талаптар:

• 
  Дәлдеп өлшеу және заттың өлшенген салмағын нақты көрсету.
  
• 
  Таразылардың сезгіштігі.
  
• 
  Өлшенген заттың салмағын тұрақты көрсетуі.
  
• 
  Заттың салмағының тез арада өлшенуі.
  
• 
  Заттың салмағына байланысты сәйкес келуі.
  
• 
  Таразылардың төзімділігі.
  
• 
  Таразылардың материалдарының бейтараптығы.
  
• 
  Таразыларды ыңғайлылықпен күту.
  
• 
  Бұл талаптар стандарт-метрологиялық құжаттарында сақталып, орындалуы тиіс.
  

1-ші топқа шек және бақылау лентаны басатын машиналар кіреді.

2-ші топқа бланк пен бақылау лентаны басатын машина кіреді

3-ші топқа бланк, шек және бақылау лентаны басатын машиналар кіреді.

4.1.1. Пелеев А.И. «Технологическое оборудование мясной промышленности». М.: Пищевая промышленность, 1971.

4.1.2. Ш. Тілегенов, Күзембаев, Н. Өсеров «Тамақтану кәсіпорынының жабдықтары» Ы. Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999 ж., 253 бет.

4.1.3. Қ. Күзембаев, Ш.Тілегенов., Еркебаев М. Нан зауыттары мен наубайханалардың технологиялық жабдықтары. /оқулық/ - Алматы. Ы.Алтынсарин атындағы қазақ білім академиясының Республикалық баспа кабинеті, 1999 ж., 217 б. (61-76 беттер)

14. Зертханалық сабақтар тақырыптары және олардың қысқыша мазмұны

Әр лабораториялық сабақтың дайындалуын тақырыптың негізгі ережелерінің қайталауынан бастау қажет және бақылау сұрақтарына жауап беру керек.

Оқулықпен жұмыс істеу кезінде қарастырыл отырған тақырып бойынша есептерді шешу қажет. Есептерді өз бетімен шешу керек, себебі осы кезде алған теориялық білімдері жақсы меңгеріледі және бекітіледі.

Барлық талап етілген есептерді өз бетімен шығару, одан кейін оқулықтарда және оқу әдістемелік нұсқауларында шығарылып көрсетілген есептерге талдау жасау өте пайдалы

Типтік есептерді біз аудиториялық лабораториялық сабақтарда шешеміз. Үй тапсырмаларын орындау кезінде туындаған сұрақтарға студенттердің оқытушы қол астындағы өздік жұмысы (ОСӨЖ) кезінде жауап беремін.

Қарастырылатын материалдарды толық меңгеру үшін әр тақырып бойынша қысқаша конспект жасау керек, оған негізгі анықтамаларды, барлық формулаларды және олардың ішіндегі шамалардың физикалық мәнін талдау жасай отырып жазу керек.

Әр тақырыптар бойынша есептердің шешімдерін және барлық жазбаларды лабораториялық сабақтарға арналған жеке дәптерге жазу керек.

Өздеріңіздің өз бетімен дайындалған материалдарыңыз одан әрі емтихан алдындағы пәнді қайталау кезінде үлкен көмекші құрал болып табылады, сонымен қатар іс жүзінде анықтама ретінде пайдаланылуы мүмкін.

15. Студенттердің өзіндік жұмысы үшін тапсырмалар

Әдістемелік ұсыныстар

Әрбір студентке пәнді оқу барысында жеке үй тапсырмалары беріледі. Үй тапсырмалары пәннің негізгі бөлімдерінің барлығын қамтиды және теориялық білімдері қандай деңгейде меңгерілгенін және сол теориялық білімдері практикалық есептерді шешуге қолдана алатындығын көрсетеді.

Әрбір тапсырма А4 формат беттерде орындалу және есептеу жұмыстарына қойылатын талаптарға сай рәсімделіп жазылуы қажет. Өздік жұмыс анық жазуымен жазылу керек. Есептеу - графикалық жұмыстың сыртқы бетінде студенттің аты-жөні, мамандығы, курсы, тобы, вариант номері және тапсыру уақыты көрсетулі керек.

Есептерді шешу кезінде оларға қысқаша түсініктемелер беріледі, есептерде қолданатын барлық формулар міндетті түрде көрсетіледі және қажетті сызбалады масштабын ескеріп орындалады. Үй жұмысының соңында пайдаланылған әдибеттерге сілтеме жасау қажет.

Тапсырмаларды орындауды оны тапсырудың соңғы күніне қалдырмаңыз. Өкінішке орай кебір студенттер солай жасайды. Сізге бұл жағдайда күрделірек есептерді шешу кезінде қиыншылықтар туындайды.

Егер сіз тапсырма жұмыстарын орындағанда белгіленген графикті ұстансаңыз, есептерді шешу кезінде туындаған сұрақтарға ОСӨЖ өткізу кезінде жауап бере аламын.

Бақылау есептерінің номерін студенттің сынақ кітапшасының соңғы саны бойынша (кесте 1), ал есепте көрсетілген шамалардың сандық мәндерін студенттің сынақ кітапшасының соңғы санының алдындағы сан бойынша алады (кесте 2).

Есептерді шығаруға қажетті жетіспейтін параметрлерді берілген оқулықтың қосымша кестелерінен немесе басқа анықтамалық оқулықтардын алуға болады.

Зертханалық сабақ №1

Тақырыбы: Технологиялық жабдықтардың жұмысшы органдарының конструкциясын оқу: аспалы жолдар және еткомбинатының конвейерлерi
Жұмыстың мақсаты:

Аспалы жолдар мен конвейерлердiң негiзгi жұмысшы органдарының конструкциясын оқып-үйрену, негiзгi технологиялық есептердiң орындалу әдiстерiмен танысу.

Жалпы мағлұматтар.

Аспалы жолдар технологиялық ағынның топтасу тәсiлi болып табылады. Ол өнiмдi есептеу процесiндегi сияқты өнiмнiң берiлiсiне және ауыр жүктердi цехаралық тасымалдауға негiзделген.

негiзгi қасиеттерi мыналар:

-қайта өңдеу процесi кезiнде өнiмнiң ластануы болмайды;

-қосымша қозғалмалы оперциясыз жан-жақтан өнiм өңдеу жағдайы пайда болады;

-цехтарда талап етiлетiн санитарлы-гигиеналық жағдайларын қолдану мұмкiншiлiктерi қамтамасыз етiледi;

-ветеринарлы-санитарлық бақылау талабына сәйкес аспалы жолдардағы өнiмдер ағыннан шғарылады немесе қосылады.

Аспалы жолдар классификациясы. Классификацияны маңызды белгiлер қатарымен жұргiзу қабылданған.

1. 
   Салмақ тұсу бойынша. Аспалы жолдар механикалық салмақпен конвейерлi немесе механикалық салмақсыз – конвейерсiз болады.
   
2. 
   Орналасуы бойынша. Аспалы жолдар жазықтықты (тiк, көлденең, көлбеу) және кеңiстiктi болады.
   
3. 
   Салмақ органының тұрi бойынша. Аспалы жолдар шынжырлы, арқанды шнектi және штангiлi болуы мұмкiн.
   
4. 
   Іозғалыс тұрi бойынша. Аспалы жолдар толассыз және ұздiксiз қозғалыста болады.
   
5. 
   Жұк көтеретiн органының конструкциясы бойынша:
   

-троллея және iлгект; -бекiтiлген iлгектi;

6. 
   Жұкке конвейерлi шынжырдан қозғалыс беру тұрi бойынша: итергiш және жұк тасымалдағыш.
   
7. 
   Жетек тұрi бойынша. Аспалы жолдар электрлi гидравликалы жiне пневматикалық болады.
   
8. 
   Жетек саны бойынша: бiр жетектi, көп жетектi және топты жетектi болып келедi.
   
9. 
   Орналасуы бойынша:
   

-малдың бiр тұрiн қайта өңдеуге арналған қарапайым аспалы жолдар.

-малдың бiрнеше тұрiн қайта өңдеуге арналған универсалды аспалы жолдар. (Захаров конвейерi)

Аспалы жолдардың негiзгi техникалық параметрлерiн анықтау.

1. 
   Тарту коэффициентерiн анықтау.
   

Тарту коэффициентi (k) деп жұктi тұсiруiне қажеттi салмақтың (S,H) тасымалданатын жұктiң ауырлық кұшiне (G,H) қатынасын айтамыз.

k=S/G

жүктеу/скачать 4.9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: