П.ғ. к. Абуова Н. А., оқытушылар Тәуекел Б. А., Нұрғалиев Н. Ш

Мұның барлығы инженерлік-техникалық мамандар даярлайтын жоғары оқу орындарындағы оқу процесінің дұрыс ұйымдастырылуымен, арнайы пән-дер үшін материалдық-техникалық базаны нығайтумен және болашақ маманды ғылыми тұрғыда даярлаумен тікелей байланысты. Қазіргі заманғы ғылыми-тех-никалық білім жүйесіне негізделген инженерлік іс-әрекеттер техникалық білім-нің негізгі мақсатын да нақтылап береді. Инженер еңбегінің заманауи форма-сын қалыптастыру үшін оларға берілетін ғылыми білімді күшейту қажет деп са-наймыз. Ол үшін болашақ маманның шығармашылық, ізденімпаздық және бел-сенділік іс-әрекеттерін оқу-зерттеу жұмыстарымен тығыз байланыстыратындай дәрежеде ұйымдастыру қажет. Бұл мақсатқа болашақ инженерді зерттеу қабі-леттілігіне бейімдеу арқылы жетуге болады.

Ғылыми білім беруді ұйымдастырудың ғылыми негізделген қағидаларын қолдану бакалавриат жүйесіндегі арнайы пәндердің мазмұнын ғылыми тұрғыда қайта құруға және инженердің ғылыми-зерттеушілік білімін, қабілетін қалып-тастыратын ғылыми білімнің белгілі бір структурасын жасауға мүмкіндік бере-ді. Дегенмен, зерттеу іс-әрекеттері арнайы пәндерді оқытудың сипатына байла-нысты емес. Мұндағы негізгі мәселе – арнайы пәндерді оқытуда инженерді өн-діріс пен жаңа құрылымдағы ауыл шаруашылығын басқаратын ғылыми қабілет-пен қамтамасыз ету міндетіне келіп тіреледі.

Осыған сәйкес 050806 – «Агроинженерия» мамандығының «Машина пай-далану» арнайы пәніндегі ауыл шаруашылығы дақылдарын жинау операция-лары жаппай қызмет көрсету теориясымен байланыстырылады және оның не-гізгі есептеу-графикалық нәтижелерін ғылыми тұрғыда талқалана отырып, оқу процесіне қолданылады. Жаппай қызмет көрсету теориясы егін жинауды толас-сыз әдіспен ұйымдастыруға қажет техника санын анықтау үшін өте тиімді тео-рия болып есептеледі [3, б 6]. Қазір Республикамыздағы барлық шаруашы-лықтардың – фермерлік шаруашылық, шаруа қожалықтары, жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің және т.б. өз құрылымдары жаңаша құрылған. Осы шаруашылықтардағы техника тапшылығы әлі де болса жоғары. Ал егін жинауда толассыз әдісті меңгерген инженер қолда бар техниканы алдын-ала есептеулер арқылы басқа шаруашылыққа жалға бере алады. Өз шаруашылы-ғына агромерзім бойынша техниканы ұтымды пайдалану критерийлері арқылы егістік аудандарына қажетті техника, жанар-жағар май, еңбек және қаржы шығындары анықталып, оның мол пайда әкелетіні анықталды.

Мысал үшін, 800 га күріштік жері, 17 дана жаткасы, 11 дана бастыру ком-байны және 14 тасымал көлігі бар шаруашылыққа астық жинау кезінде жоғары өнімділікте жұмыс жасап, шығынды мейлінше аз жұмсайтын техника санын есептеу жолын ұсынамыз. Жаппай қызмет көрсетудің негізгі параметрлерін есептеуде мына формулалар қолданылады.

1. 
   Параметр
   

мұндағы, F - егістік ауданы, га; Д_к – жұмыс күн саны; _к – дестеге салу агромерзімінің ауытқуын ескеретін коэффициент, _к = 1...1,2;  - бір атыздың ауданы,  = 2,4 га; В – жатканың алым ені,м; V_ж – жатканың жүріс жылдамдығы, м/с; Т_см – ауысым уақыты, сағ;  - ауысым уақытын пайдалану коэффициенті; к_см – ауысым саны.

2. 
   Барлық жатка бос болғанда
   

мұндағы, n – жүйедегі жатка саны

3) Жүйеге R талап түсіп, R жатка дәнді дестеге салу ықтималдығы

1Rn болғанда

4 )Барлық жаткалар бос болмағанда

5) Орташа күту уақыты болғанда

мұндағы, t_обс= 1/ - жүйедегі орташа қызмет көрсету уақыты.

6) Кезектің орташа ұзындығы

7) Бос тұрған жаткалардың орташа саны

8) Жаткалардың бос тұру коэффициенті

Осы көрсеткіштер есептелгеннен кейін, күрішті дестеге салатын жатка-ның тиімді санын анықтайды. Бұл экономикалық көрсеткіш төмендегі фор-муламен есептеледі.

мұндағы, U – егіннің түсімділігі, т/га; Ц_р - 1тонна күріштің бағасы тг/т; С_R – жаткалардың күтіп бос тұруынан келетін шығын, тг.

1. 
     27,7/8,75  3,15 3
   

  3 болғанда n = 4 деп қабылдап, есептеу жүргіземіз

2) Р₀ =

3)

4) t_обс=1/8,75 = 0,114 күн

5) t_ож= (0,1140,509)/1 = 0,058 күн

6) М_ож = атыз

7) N₀ = 0,037

8)

9) С = 6,1 2,4 5  2500 + 0,98  5000 = 187900 тг

3)

8)

9) С = 0,87 2,4 5  2500 + 1,696  5000 = 34580 тг

3) 4)

9) С = 0,158 2,4 5  2500 + 2,4  5000 = 16740 тг

3) 4)

9) С = 0,073 2,4 5  2500 + 3,023  5000 = 17305 тг

Кпр 0,5 0,4 0,3 0,2		Мож			Мож 1,5 1,0 0,75 0,5
			Кпр
			С

100000

50000

20000

1-сурет – Есептеу нәтижелерінің тәуелділігі

Параметр-лер	 = 2 болғандағы астық бастыру комбайнының саны
	3	4	5	6	7
Р0	0,11	0,13	0,14	0,135	0,138
	0,44	0,17	0,062	0,018	0,005
tож	0,057	0,011	0,0024	0,0006	0,00015
Mож	2,67	0,34	0,068	0,0135	0,003
N0	0,99	1,98	3,12	3,99	5,8
Kпр	0,33	0,49	0,624	0,66	0,86
C	81750	12650	5160	3705	4394

Есептеулер нәтижесі арқылы біз, бір маусымға қажет егін жинау агрегат-тарының санын анықтай аламыз. Жалпы, ЖҚК жүйесі арқылы астықты толас-сыз әдіспен жинаған шаруашылықтар мол экономикалық тиімділікке қол жеткі-зе алады деп болжам жасауға болады және басқа өндірістік және технология-лық процестерді аталған әдіс бойынша меңгерген болашақ агроинженер мама-ны Қазақстанның ауыл шаруашылығын дамытуға, өнім сапасын арттыруға, ең-бек өнімділігін жоғарылатып, әр жыл сайынғы жұмсалатын шығын мөлшерін кемітуге өзіндік үлесін қоса алады.

1. 
   Қазақстан Рспубликасының Білім туралы Заңы. Астана, Ақорда, 2007 жылғы шілденің 27-сі. № 320-ІІІ ҚРЗ // ЕҚ, № 160 15.08. 2007
   
2. 
   Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты //2008 жылғы Қазақстан халқына арналған Елбасы Жолдауы. Ана тілі № 7. – 2008
   
3. 
   Новиков О.А., Петухов С.И. Прикладные вопросы теории массового обслуживания. – М., Изд-во «Советское радио», 1969. – 400 с.
   
4. 
   Рахатов С.З. Научные основы проектирования производственных процессов уборки риса по критериям ресурсосбережения. Монография. – Кызылорда, 2002. – 168 с.