ПОӘК 042-18-12 5/03-2013 №1 басылым 18. 09. 2013ж

Дәрістің қысқаша тезисі

• 
  Студенттерге алгоритм жайлы жалпы мағлұмат беру арқылы оның мүмкіншіліктерін атап өту.
  
• 
  Алгоритмдерді жазу әдістерін үйрету.
  
• 
  Алгоритмдердің сызықтық, тармақталған және циклдік құрылымын атап өту.
  

• 
  Студенттердің алгоритм құра алатынын қадағалау және өздігінен тапсырмаларды орындауы
  
• 
  Ақпаратты өңдеудің әрбір сатысын блок-схема арқылы өрнектеу, сонымен қатар алгоритмдерді бейнелеу блоктарын білу.
  
• 
  Студенттердің қабілетін дамыту.
  

Алгоритм – арнайы іс-әрекеттің белгілі бір кезекпен орналасқан тәртібі. Ол алгоритмді атқарушы ЭЕМ-ге жұмыс тәртібін түсіндіретін ережелер мен нұсқаулар тізбегінен тұрады. Сонымен, алға қойылған мақсатқа жету үшін немесе берілген есепті шешу барысында орындаушыға біртіндеп қандай әрекеттер жасау керектігін түсінікті әрі дәл көрсететін нұсқау алгоритм деп аталады. Алгоритмнің орындалу кезінде оны орындаушыға келесі жолы қандай нұсқау бойынша орындалатыны белгілі болуы қажет. Ал орындаушының жүзеге асыра алатын командалар жиыны – командалар жүйесін құрайды.

Алгоритмді машинаға енгізу үшін оны белгілі бір заңдылықпен текст түрінде жазып, ЭЕМ-нің жадына кіргізу қажет.

Алгоритм мен программаға байланысты ЭЕМ-нің мынадай жұмыс ерекшеліктері болады:

1. 
   есепті шығару жолы алгоритм түрінде өрнектелуі қажет;
   
2. 
   алгоритм программаға айналдырылуы тиіс;
   
3. 
   программа машина жадына енгізіліп, ретімен орындалуы керек.
   

Алгоритм информатика мен есептеу техникасының іргелі ұғымдарының бірі. Квадрат теңдеудің түбірін табу ережесі, үшбұрыштың ауданын есептеу жолдары алгоритмдердің мысалдары болып табылады. Сонымен, алгоритм есептерді шығару тәсілі, яғни белгілі бір нәтижеге жету үшін қолданылатын амалдардың реттелген жиыны.

Алгоритмдерді ЭЕМ-де орындау үшін оларды алдын ала жазып алу керек, яғни ол белгілі бір заңдылықпен өрнектелуі тиіс. Жалпы алгоритмді өрнектеу түрлеріне:

1. 
   табиғи тіл арқылы жазу;
   
2. 
   белгілі бір терминдер – псевдокодтар арқылы жазу;
   
3. 
   графика жолымен жазу;
   
4. 
   алгоритмдік тілдермен ажуз жолдарын жатқызуға болады.
   

1. 
   Берілген есепті математикалық түрде өрнектеу, яғни есепті мәселе ретінде қоя білу.
   
2. 
   Есепті шығарудың ЭЕМ-ге ыңғайлы сандық тәсілдерін анықтау.
   
3. 
   Есепті шығару жолын алгоритм түрінде бейнелеу.
   
4. 
   Есепті ЭЕМ-де шығару программасын жасау және оның қателерін түзету.
   
5. 
   Есепке керекті мәліметтер дайындау.
   
6. 
   ЭЕМ-де есепті шығару және шыққан нәтижені іс жүзінде қолдану.
   

a=10.3, b=5.4 және h=6 мәндерін пайдаланып, ЭЕМ-де трапеция ауданын есептеу керек болсын (a, b – табандары, h – биіктігі).

Мұндағы өңделетін ақпарат үлгісі – трапеция ауданы. Өңдеу алгоритмі: оны есептеу формуласы – B=(a+b)*h/2. Алгоритмдік тілді пайдаланатын символдар: * - көбейту таңбасы, / - бөлу таңбасы, ** - не “ – дәрежелеу таңбасы, := - меншіктеу белгісі, . – нүкте. Бұл нақты санның бөлшек бөлігін бүтін бөлігінен ажырату үшін пайдаланылады. Осы формула бойынша трапецияның ауданын есептеуге арналған қарапайым нұсқаулар тізбегін мынандай түрде жазуға болады:

1. 
   10.3-ті а деп, 5.4-ті b деп, 6-ны h деп белгілеу (a:=10.3; b:=5.4; h:=6);
   
2. 
   a-ны b-ға қосып, r1 деп белгілеу (r1:=a+b);
   
3. 
   r1-ді h-қа көбейтіп, r2 деп белгілеу (r2:=r1*h);
   
4. 
   r2-ні 2-ге бөліп, B деп белгілеу (B:=r2/2).
   

Құрылған алгоритмде 3 түрлі берілгендер кездеседі:

1. 
   бастапқы берілгендер (10.3, 5.4, 6)
   
2. 
   аралық берілгендер. Жоғары алгоритмдерде олар 2-ші және 3-ші нұсқауларды орындаудан соң шыққан нәтижелер.
   
3. 
   ол – 4-ші (қорытынды) нұсқауды орындаудан шыққан мән.
   

Алгоритмдерді өрнектеудің көп тараған түрі – оны график арқылы бейнелеу. Графикалық жолмен алгоритмдерді жазу үшін мемлкеттік стандарт белгіленген, онда кез келген амал белгілі бір геометриялық фигурамен өрнектеледі. Ол фигуралар немесе блоктар амалдар символы деп те аталады. Жиі қолданылатын амалдар, яғни мәліметтерді ЭЕМ-ге енгізу, формуламен есептеу, шарттардың орындалуын тексеру, нәтижені қағазға басу символдары 1.1-суретте көрсетілген. Осы суреттегі көрсетілген блоктардан алгоритм схемалары құрастырылады. Кейде алгоритмдер схемасын оның блок-схемасы деп те атайды.