Разноцветная 3d космическая Обучающая Видео Презентация

Реимберген Падиша
Дол
ғандар

Долғандар (өз атауы — долган, һака (саха), сах.
тыа киһи) — Краснояр өлкесіндегі Таймыр
автономды округында тұратын халық.[1] 2010
жылғы санақ бойынша Ресей
Федерациясындағы долғандар саны 7885 адам.[2]
Сонымен қатар Саха Республикасы мен
Эвенкияда өмір сүреді.

Долған тілі түркі тілдерінің якут
тобына кіреді. Ол эвенкилердің
ықпалында болған якут тілінің
негізінде жасалған. Е.И.Убрятованың
пікірінше, долған тілі якут тілінің 16
ғасырдың аяғында дулған руының
эвенктер арасында, кейінірек
эвенктердің басқа топтары арасында
таралуы нәтижесінде дамыған.
Долған тілінде норильск, пясинский,
авамский, хатангалық және попигай
диалектілері ажыратылады.[3]

Долғандар православие дініне сенеді.
Ортақ сенім долғандардың біртұтас
этникалық қауымдастыққа бірігуінің бір
факторы болды. Дәстүрлі табынушылықты
(шаманизм, табиғат күштерін
құдайландыру, анимизм) ұстанушылар бар.
Анимизм, атап айтқанда, аңшылық пен
балық аулаудың меценаттары саналған
сайтандарға (ерекше пішінді тастар,
ағаштар және басқа заттар) табынуынан
көрінеді.[5]

Долғандар дербес халық ретінде XVIII-XIX ғғ.
жекеленген. Якут және эвенкілік тайпалардың,
сонымен бірге Таймырдағы орыс тайпаларының
бірігуі нәтижесінде қалыптасты.[6] Долғандардың
ата-бабалары қазіргі қонысына Вилюй, Муна,
Оленек өзендері жағалауынан қоныс аударған. 18
ғасырда долғандар Норильск көлі мен Боганида
өзенін бойлап, көшіп-қонып тіршілік еткен. Лена
өзенінің жағалауына қоныс тепкен долғандар көп
ұзамай-ақ өздерінің этникалық дербестігін
жоғалтып сахалармен араласып кеткен. 17 ғасырдың
2-жартысынан бастап Таймыр өлкесіне сахалар да
келіп қоныстана бастады. Сөйтіп, әлеуметтік-
экономикалық жағынан басқалардан жоғары
деңгейде тұрған сахалардың тілі көп тілді
тайпалардың ортақ тіліне айналған.

Долғандар бұғы өсірумен
шұғылданады, бағалы аң терісін
өндіреді, балық аулаумен
айналысады.[7] Басты көліктері -
бұғы. Негізгі тағамы да - бұғы еті
Сондай-ақ балықтан түрлі тағамдар
дайындайды. Шөп тамырын жинап,
асқа пайдаланады. Бұрын
бөренеден, ағаштан чум тұрғызып,
төбсін бұғы терісімен жапқан. Кейін
ұзын табан шанаға ағаштан терезесі,
ішінде темір пеші, жиҺазы бар нарта
тұрғызатын болған. 

Долған халқының фольклоры якут, эвенк
және орыс халық өнерінің қосындысы.
Якуттардан долғандар пластинкалы
варган – металл тіл түріндегі музыкалық
аспапты да қабылдаған. Эвенктерден
"Хейро" дөңгелек биін және кейбір
ертегілік мотивтерді мұра етті. Дегенмен,
Долған ертегілерінде орыс Иван
Царевичті де кездестіруге болады.
Долғандардың материалдық мәдениеті
негізінен солтүстік халқының тұрмыс-
тіршілігіне негізделген

Долғандардың сырт киімі, мата кафтан, оның астында
матадан тігіп, тар жиегімен және көптеген түймелермен
безендірілген орыс жейделері, шалбарлары мен
көйлектерін киді. Қыста долғандар бұғы жүнінен
жасалған күртеше немесе сокуи киді – сыртқы жағынан
қалпақшасы бар бекіткішсіз киім киетін. Қыста
долғандар бұғы камусынан қысқы аяқ киім тіккен, ал
жазда моншақтармен безендірілген ровдуга киген.