бӛлім  Дүниежүзілік діндер: тарихы, негізгі түсініктері мен

 
58 
ережелері 
бойынша 
ӛмір 
сҥрген 
монахтық 
қауымдастықтар 
ҧйымдастырылған.  
Бҧл  ҧлы  дана  80  жасында  ӛмірден  ӛтті.  Сол  кезеңдегі  Ҥндістан 
(қазіргі  заманда  да)  дәстҥрі  бойынша  денесі  отқа  тапсырылды,  ал  кҥлінің 
бір бӛлігі шәкірттері арасында бӛлінді, қалғаны желмен ҧшып кетті.  
Оның  ӛмірбаянында  кӛптеген  мифологиялық  ӛзгешеліктер  бар, 
олардың  «ақиқаттығы»  ортодоксальды  буддистер  ҥшін  ешбір  кҥдік 
тудырмайды.  Осылайша,  әр  тҥрлі  пікірлердің  бірінің  пайымдауынша, 
Шакьямуни Гаутама  Будда  болғаннан бҧрын,   жер  бетінде  ӛмір  сҥргеннен 
бастап  кӛптеген  дҥниеге  келу  шақтарын  бастан  кешірді.  Ол  83  рет  әулие,  
58-патша, 24 – монах, 18 – маймыл, 12 – тауық, 13 – саудагер, 8-қаз, 6 – піл 
атанды,  сонымен  қатар,    балықтың,  егеуқҧйрықтың,  бақаның,  қоянның 
бейнесінде болған және ондай қайта туулар саны 550 жетеді.  
Буддизмнің  негізін  салушылар  туралы  мазмҧндауды  аяқтай  отырып, 
бҧл  дінде  жеке  есімдері  бар  бірнеше  Буддалардың    болғаны  жӛнінде  айта 
кету  қажет.  Олардың  ішінен  тек  біреуі  ғана  жоғары  Ҧстаз  алдыңғы 
буддалардың  синтезі  болып  табылады.  Сондықтан  да,  Гаутама  эпитеті  - 
Будда («жарқын») әрқашан да бас әріппен жазылады.  
Е.Рерих  буддизмнің  негізін  салушыға  керемет  сипаттама  берді: 
«Будда  Қҧдай  тҧлғасының  бар  болуын  жоққа  шығарды.  Будда  мәңгі  және 
ӛзгермейтін жанның болуын жоққа шығарды. Будда әрбір кҥннің ӛмір сҥру 
туралы заңдылықтарын кӛрсетті.  Будда меншікке қарсы әрекет етті.  Будда 
ӛз  еркінше  касталардың  жауыздығы  мен  таптардың  басымшылықтарына 
қарсы  кҥресті.  Будда  іс  жҥзіндегі,  шынайы  білім  мен  еңбек  қҧндылығы 
туралы  баса  айтты.  Будда  әлем  ӛмірін  оның  толық  шынайылылығымен 
зерттеуді  ӛсиет  етіп  тапсырған...  Жҥздеген  миллион  Будданы 
қҧрметтеушілер    бҥкіл  дҥние  жҥзіне  тараған  және  былайша  пайымдаған: 
«Буддаға, оның іліміне, Қауымдастыққа сҥйенемін» 

1

. 
 Будданың  догматикасы  (ілімі).  Будданың  ілімі  қасиетті  кітаптарда 
жалпы «Трипитака» (үш себет) атауымен мазмҧндалған. «Трипитака» - бҧл 
17  кітап  пен  жинақ  тҥрінде  берілген,  онда  дін  оқуының  ӛзі,  оның 
тҥсіндірмесі,  адамгершілік  ӛсиеттері,  монахтық  қауымдастықтардағы  ӛмір 
сҥру тәртібі, аман қалу жолдары және т.б. баяндалады. 
Буддистік  әдебиетте  Будданың  нҧрлану  фактісі  маңызды  орынға  ие, 
соның  нәтижесінде  ол  арқылы  «Себептер  тізбектері»,  ең  соңында 
жамандықтың қайнар кӛзі табылды: 12) Ӛмірдің ӛзі қайғы-қасірет, ӛйткені 
онда  кәрілік,  ауру,  ӛлім  мен  адамгершілік  тҧрғыдан  азап  шегулер  болады; 
11) Мен қайғырамын, ӛйткені мен дҥниеге келдім; 10) Мен дҥниеге келдім, 
себебі,  болмыс  әлеміне  бағынамын;  9)  Мен  туамын,  себебі,  мен  ӛзімнің 
ӛмірге  келгеніме  ризамын;  8)  Мен  ризамын,  ӛйткені,  менің  ӛз  тілектерім 
бар; 7) Менің тілектерім бар, себебі, менде сезім мен сезімталдық мҥшелері 
бар;  6)  Мен  сезінемін,  себебі,  қоршаған  ортамен  жақындасамын;  5)  Бҧл 
жақындастықтар  менің  алты  сезімім  арқылы  жҥзеге  асады;  4)  Менің 
сезімдерім  айқындалады,  себебі,  болашақ  тҧлға  ретінде  мен  ӛзімді  ӛзіндік 
қасиеті жоқ адам қасиеттерінен қарсы қоямын; 3) Мен – тҧлғамын, себебі, 

 
59 
менде  сана  мен  сол  сананы  тҥйсіну  қасиеттері  бар;  2)  Бҧл  сана  менің 
бҧрынғы ӛмірімнің нәтижелері болып табылады; 1) Бҧл ӛмір менің санамды 
кҥңгірттеді, себебі, мен мҧны білмегенмін.  
Себептіліктің  бҧл  тізбегі  кері  тәртіппен  мазмҧндалады:  1)  Авидья 
(қараңғылық,  надандық,  кҥңгірттік);  2)  Сансара  (карма,  жаза);  3)  Вижнана 
(сана,  тҥйсіну);  4)  Кама  (форма,  сезімталдық  немесе  сезімі  жоқтық);  5) 
Шадаятана  (алты  сезім);   6)  Спарша  (жанасу,  ӛзара байланысу);  7)  Ведана 
(сезіну); 8) Тришна (аңсау, қҧмарлық); 9) Упадана (әуестік, жақындасу; 10) 
Бхгава (болмыс); 11) Джати (дҥниеге келу); 12) Джара (қарттық шақ, ӛлім). 
Будда  ілімі  тӛрт  постулатқа  негізделеді,  олар  әдебиеттерде  «тӛрт 

жүктеу/скачать 1.13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: