Сабақ үстіндегі оқушылардың

Тақырып 5.
Зерттеу əдістері жəне олардың жалпы сипаттамасы. Тапсырма:
1. Бақылау əдісінің ерекшеліктерін сипаттаңыз.
2. Ззерттеулерде қолданатын диагностикалық əдістерді сипаттаңыз.
Бақылау — зерттеу не тексеру əдісі. Бақылау арнайы
жоспар
бойынша
жүргізіледі. Жоспарда Бақылаудың
мақсаты
мен
міндеттері
, объектісі (
сабақ
,
саяхат
,
лабораториядағы
,
шеберханадағы
, оқу-тəжірибе учаскесіндегі
оқушылардың жұмыстары), жүргізу əдісі мен жолдары дұрыс көрсетілуі тиіс.
Ғылыми негізде шығармашылықпен жасалған жоспар зерттеу жұмысының
нəтижелі болуына игі əсер етеді. Ғылыми Бақылау зерттелетін педагогикалық
құбылысты дұрыс əрі дəл жазып алуды талап етеді. Сондықтан Бақылаудың
нəтижесі зерттеушінің педагогикалық іскерлігіне, қабілетіне жəне
сауаттылығына байланысты. Зерттелетін тақырыптың мақсаты мен мазмұнына
қарап, Бақылауды жаппай жəне ішінара жүргізуге болады.
Оқу
-
тəрбие
барысында жалпы мəселелерді (
сабақ
үстіндегі оқушылардың
танымдық іс-əрекеті, оқушылар зейінін жандандыру, балалардың ұжымдық
іс-əрекеті, т.б.) зерттеу үшін жаппай Бақылау əдісі пайдаланылады. Жеке
оқушының іс-əрекеті мен
мінез-құлқын
зерттеу үшін ішінара Бақылау əдісі
қолданылады. Бақылау нəтижелері дұрыс шығу үшін түрлі
формулалар
,
кестелер
,
фотосуреттер
,
сұлбалар
, əсіресе, техника құралдарды (
киноға
түсіру,
магнитофонға
жазу, т.б.) кеңінен пайдаланады. Бақылау материалдары арнайы
күнделікке, хаттамаға жазылады. Зерттеуші педагогикалық Бақылау
материалдарын анкета мəліметтерімен де толықтырады. Бақылау — сондай-ақ,
педагогикалық құбылыстың ішкі процесі (оқушы санасында болатын психикалық
процесс) жайлы толық мəлімет алу үшін қолданылатын əдістердің бірі. Оқыту
процесіндегі Бақылаудың психологиялық, педагогикалық мəні — оқушыларға
дер кезінде көмек көрсету; олардың шығармашылық күшіне, қабілетіне
сенім
білдіру, оқушылардың оқу тапсырмасын нəтижелі етіп орындау үшін
ынталандыру, іске жұмылдыру. Бақылаудың бірнеше түрлері бар: тақырыптық
Бақылау, тараулар бойынша жүргізілетін Бақылау, қорытынды Бақылау
Тақырыптық
Бақылау
оқу
бағдарламасындағы белгілі тақырыптар бойынша
өткізіледі. Сабақтың тақырыбы жəне əрбір кезеңдері негізінде оқушылардың
білімді, іскерлікті, дағдыны игеруі тексеріледі. Тараулар бойынша жүргізілетін
Бақылау əрбір тоқсанның аяғында оқу бағдарламасының белгілі тарауын оқып
болғаннан кейін өткізіледі. Бұл Бақылаудың мақсаты — оқу бағдарламасы
негізіндегі Бақылау жұмыстары мен түрлі техника құралдар (оқыту машинасы,
компьютер
, электронды-есептеуші
машина
, т.б.) арқылы əрбір тоқсанның
аяғында оқушы білімінің көлемі мен сапасын, іскерлігін, дағдысын анықтау.
Қорытынды Бақылау жыл аяғында өткізіледі. Мұнда тақырыптық жəне тараулар
бойынша жүргізілетін Бақылау нəтижелері есепке алынады.
Оқушылардың
жыл
бойына алған теориялық жəне практикалық білім деңгейі анықталады.
Қорытынды Бақылаудың негізі емтихан жəне оқушылардың жылдық үлгерім
бағалары болып есептеледі. Бақылау əдісінің ішінде бағдарламалап Бақылау
əдістерінің өзіндік ерекшелігі бар.
Машинасыз
бағдарламалап Бақылау əдістері

бойынша перфокарталар жəне Бақылау карталары қолданылып, оқушылардың
теориялық жəне практикалық білімдері анықталады. Бақылау карталарын
пайдалану оқушылардың білімін аз уақыттың ішінде анықтауға мүмкіндік береді.
Машиналы бағдарламалап Бақылау əдістері мектептерде, арнайы орта жəне
жоғары оқу орындарында қолданылады.
Техника
құралдар оқушылардың
білімін тексеру, Бақылау жəне өзін-өзі Бақылауда қолданылады. Оқыту
процесінде оқушылардың өзін-өзі Бақылауы өте қажет. Өзін-өзі Бақылау
олардың игерген оқу бағдарламасы, материалы мен дағды, іскерлігінің беріктігін
қамтамасыз етеді. Өзін-өзі Бақылау арқылы оқушылардың өз біліміне сенімі
артып, орындаған жұмыстарының нəтижесін бағалайды. Оқыту процесінде
Бақылаудың жаппай, топтық жəне дербес формалары бар. Жаппай Бақылауда
барлық оқушыларға мазмұны бірдей сұрақтар немесе тапсырмалар беріледі,
орындалған жұмыстарды олар тексеріп, іске асырады. Топтық Бақылауда
зерттелетін оқушылардың белгілі бір тобы тапсырмалар орындайды.
Бақылаудың дербес формасы əрбір оқушының білімін, іскерлігін жəне дағдысын
анықтайды. Дербес Бақылау бағдарламалап жəне дифференциялап оқыту
барысында жақсы нəтиже береді.
Психодиагностика
–
нақты
міндеттерді
шешуге
арналған
практикалық немесе теориялық
меңгеру операцияларының біртекті
амалдарының жиынтық əдісі. Практикалық психологияның өзіне тəн
ерекше əдістері бар. Ол диагностикалық əдістер, кеңес беру, терапевттік
түзету əдістері жəне ұйымдастыру мəселелерін шешуде қолданылатын
əдістер. Бұлар психологтың клиентке ықпал ету қарқындылығының ,
шешілетін міндет күрделігінің негізінде құрылған. Психодиагностика
клиенттің психологиялық проблемасын шешу үшін оған өзін едəуір
тереңірек түсінуге жəне хал - жағдайы мен мінез құлқын өзгертуге,
адамның
ішкі мүмкіндіктерін
табуға жəрдемдеседі. Практикалық
психологияның əдістері психодиагностикалық, кеңес беруші, түзетуші -
терапевттік əдістерге жіктеледі.
Практикалық психологтың іс-əрекетіндегі психодиагностикалық
əдістер клиенттің проблемаларын зерттеуге бағытталады. Осы мақсатта
стандартталған жəне тереңдетілген сұхбаттасу, бақылау (ең алдымен
клиенттің вербалды емес мінез-құлқы), өзіндік бақылау (клиенттің
күйзелістері, ойлары мен қиыншылықтары жайлы əңгімелесуі), тестер
проективті əдістемелер, рөлдік жəне басқа да ойындар қолданылады.
Диагностикалық əдістер психокоррекция мен психотерапияның
аралық жəне ақырғы нəтижелерін бағалауда да қолданылады.

Диагностикалық процедуралар практикалық психологияның əртүрлі
мектептерінде жəне бағыттарында əртүрлі қолданылады. Əрбір мектеп
клиенттің
проблемаларын,
оларды
шешудің
мақсаттары
мен
мүмкіндіктерін өз бетінше ерекше көреді.
Сұхбаттасу практикалық психологияның барлық мектептерінде
əртүрлі вариацияларда қолданылатын негізгі диагностикалық міндетті
құрал болып табылады
Психолог клиентпен оның мақсаттарын талқылайды, олардың
тепе теңдігінің дəрежесін бағалайды жəне ақиқатқа сай келмейтін үміттерін
түзетудің шараларын қабылдайды. Мұндай əңгіме нақты да қол жетерлік
нəтижеге саналы бадарлануға ықпал етеді.
Сұхбаттасуда психолог клиенттердің шынайы проблемаларынан
алыс əртүрлі шағымдарына кездеседі. Шағымдардың неғұрлым жиі
кездесетін түрлерін жалпылап, топтастыру əрекеттері жасалынған.
Психологтың диагностикалық жұмысындағы сұрақтар маңызды
орынға ие. Ашық жəне жабық сұрақтар бар. Ашық сұрақтар «не», «қалай»,
«неге», «егер» деген сөздерден басталады. Ондай сұрақтар клиенттің
таңдауын аз дəрежеде шектеп, оның «иə» немесе «жоқ» түріндегі бір
мағыналы жауаптарды қолдануына мүмкіндік бермейді. Ашық сұрақ
əңгімелесуге шақырады. Əрине, кейбір жағдайлардағы ашық сұрақтар
клиентті ыңғайсыз жағдайға душар етеді. Онда ол: «Сізді дəл не нəрсе
қызықтыруда?» деген қарсы сұрақты қоюы мүмкін. «Неге» деп
басталатын сұрақтар мазасыздандырып, қорғану тілегін тудырады.
Сұрақтар тым көбейгенде де қорғаныс белсендіріледі.