Сабақтың мақсаттары

1. 
   Ұйымдастыру кезеңі
   
2. 
   Өтілген тақырыпты қайталау
   
3. 
   Жаңа тақырыпты түсіндіру
   
4. 
   Өткен материалды бекіту
   
5. 
   Оқушыларды бағалау
   
6. 
   Үйге тапсырма беру.
   

1. 
   Электромагниттік толқындардың қандай қасиеттері бар?(Электромагниттік толқындардың қасиеттері басқа да толқындардың қасиеттерімен бірдей болады. Яғни толқындар шағылады, жұтылады және сынады).
   
2. 
   Қандай толқындар поляризацияланған толқындар деп аталалы? (Тербелістері белгілі бағытта жүретін толқындар-поляризацияланған толқындар деп аталады).
   
3. 
   Ионосфера жер бетінен қандай қашықтықта орналасқан? (100-300 км).
   
4. 
   Толқындар-толқын ұзындықтары бойынша қалай бөлінеді? (Ұзын толқындар, қысқа толқындар және ультра қысқа толқындар).
   
5. 
   Қандай электромагниттік толқындар жерді орағытып өтеді? (Ұзын толқындар).
   
6. 
   Қандай толқындар жер мен ионосферадан жақсы шағылады? (Қысқа толқындар).
   
7. 
   Қандай толқындар ионосфераны тесіп өту қабілетіне ие болады?(Ультро қысқа толқындар).
   
8. 
   Жердің жасанды серіктерімен байланыс үшін қандай толқындар қолданылады? (Ультро қысқа толқындар).
   

Радиолокация.

Раиотолқындар арқылы объектіні тауып, оның тұрған орнын дәл анықтау -Радиолокация деп аталады.

Радиолокациялық қондырғы - радиолокатор (немесе радар): хабарлаушы және қабылдаушы бөліктерден тұрады.

Радиолокацияда аса жоғары жиілікті (10⁸ -10¹¹ Гц) тербелістер пайдаланылады. Қуатты аса жоғары жиілікті генератор, сүйірлене бағытталған толқын шығаратын параболалақ антеннамен байланысқан. Онда толқын ұзындығы 10 м-ден кіші ультроқысқа толқындар қолданылады.

Бұл антенналар шығарған толқындар бір-бірін тек бір бағытта таралғанда ғана қүшейтеді де, басқа бағыттарда бір-бірін өшіреді.

Шығарылған толқын дәл сондай сүйірлене бағытталған параболалық антеннамен тұтылады. Бұл толқындардың ойқын бағыты болғандықтан оларды сәуле ретінде қарастыруға болады.

Нысанаға дейінгі ара-қашықтықты анықтауда сәуле шығарудың импульстік тәртібі қолданылады. Хабарлағыш толқындарды қысқа мерзімді импульстермен шығарады. Әрбір импульс ұзақтығы секундтың 1/1000000 үлесіндей. Ал импульс аралақтары шамамен 1000 еседей үлкен. Шағылған толқындар тыныс кезінде қабылданады.

R-ара-қашықтықты- радиотолқынның нысанаға дейінгі және қайтқандағы жолды жүріп өтуіне кеткен, жалпы t-уақытты өлшеу арқылы анықтайды. Радиотолқын жылдамдығы жарық жылдамдығына тең, яғни c=3*10⁸ м/с.

Радиотолқындар шашырауы салдарынан, хабарлағыш тарататын энергияның болымсыз аз бөлігі ғана қабылдағышқа жетеді.

Тұтылған сигналдарды радиолокатордың қабылдағыштары милион-миллион есе (10¹²) күшейтеді.

Жіберілген және шағылған сигналдарды тіркеу үшін электронды сәулелі түтік қолданылады. Түтік экранында бірқалыпты қозғалған жарық нүкте, импулс жіберу мезетінде ауытқиды. Экранда қашықтық шкаласының нөлінші бөлігінің маңында шарпу болады. Экран бетіндегі жарқырауық дақ шкала бетімен бірқалыпты жүріп отырады. Да, бәсең сигналды қабылдау мезетінде тағы да ауытқиды. Экрандағы шарпудың ара-қашықтығы -сигналдың нысанаға дейінгі ара-қашықтықты 2 рет жүріп өту уақытына пропорционал. Бұл шаманы тікелей километрлермен градуйрлеуге мүмкіндік береді. Радиолокатор бірнеше жүз киллометрге дейінгі ара-қашықтықтағы кемелер мен ұшақтарды байқай алады.

Радиолокация көптеген салаларда қолданылады. Мысалы: аэропорттарда, кемелер мен ұшақтарда, метерологияда, ғарыштық кемелерде, тіпті қазіргі кездегі аспан денелеріндегі өзгерістерді бақылауға.
Телевизия жөнінде түсінік.

Радиотолқынедар-алыс қашықтыққа, дыбыспен қатар кескіндерді де жеткізуге пайдаланылады. Кескінді алыс қашықтыққа жеткізу принципі мынадай: Хабарлағыш станцияларда кескін тізбекті электр сигналдарына түрлендіріледі. Содан соң, ол сигналдар жиілігі доғары генератор өндіріп шығаратын тербелістерді модуляциялайды. Модуляцияланған электромагниттік толқындар хабарды алысқа жеткізіп, оны керек жердегі қабылдағыш антенна қабылдап алады. Бұл жоғары жиілікті тербелістер детектрленеді де жеткізілген сигнал - көрінетін синалдарға түрлендіріледі. Ал кескіннің қозғалысын жеткізу үшін Кино принципі қолданылады: бір бірінен сәл ғана өзгене қозғалыстағы объектінің кескіндерін (кадрлерді) бір секундта сандаған рет береді. Біздің аймақтың телевизиясында 1 секундта 50 кадр көрсетіледі.

Кадр кескінін электр сигналдарының сериясына түрлендіру-Иконоскоп ден аталатын жеткізуші вакуумдық түтіктің көмегімен жүзеге асырылады. Иконоскоп ішіне мазайкалы экран орнатылған. Оған объективтен кескін түсіп тұрады. Экранның мазайкасының әрбір ұясы, осы түскенкескіннің әсерінен зарядталады. Ол заряд ұяға түскен жарық интенсивтілігіне тәуелді. Электрондық зеңбірек тудыратын электрон шоғы ұяға түскенде әлгі заряд өзгеріске ұшырайды. Электрондық шоқ мазайканың бір жолының, одан соң келесі жолдарының элементтеріне ретімен сыпыра түсіп шығады. Жолдардың барлық саны 625 –ке тең. R резисторындағы ток күші - ұя зарядының қаншалықты өзгеретініне тәуелді. Сондықтан резистордың кернеуі кадр жолының бойындағы жарықталынудың өзгеруіне пропорционал өзгереді.

Телевизиялық детектрлегіште қабылданып, детектрленгеннен кейін әлгіндегідей сигналдар шығады. Бұл - бейнесигнал. Ол вакуумдық электрондық қабылдағыш түтіктің-кинескоптың экранында көрінетін сигналға түрлнеді. Осындай түтіктің электродық зеңбірегі шоқтағы электрондар санын (яғни, сәуле түскен жердегі электрондар жарқылын) басқаратын электродпен жабдықталған.

Телевизиялық радиосигналдар тек ултра қысқа (метрлік) толқын диапозонында ғана жіберіледі. Ондай толқындар әдетте антеннаның тікелей көру шегіне ғана тарайды. Осы себептен антенналарды неғұрлым биігірек және бір-біріне неғұрлым жиірек орналастырады. Мысалы Останкино Телемұнарасының биіктігі 540 метр де, ол радиусы 120 км-ге жететін аймаққа радиосигналдар таратады.

Телевизиялық қабылдағыштың сенімді аймағы, әсіресе ретрансляциялық серіктерді пайдалану аәтижесінде, үздіксіз арта түседі.

Қазіргі кезде түсті телевизия барған сайын кең өріс алып баруда. Түрлі-нүсті кескін алу үшін негізгі түстерге кескіннің (қызыл, жасыл, көк) сәйкес компоненттері тасымалданатын үш көру сигналының берілісі жүзеге асырылады.

IV. Өтілген материалды бекіту

I-нұсқа

a) 10^-2 м

b) 20 м

c) 20м

2. Тізбектегі ток күшінің уақыт бойынша өзгеруі . Электр тербелісінің жиілігі қандай?

a) 3 с^-1

b) 50 с^-1

c) 100 с^-1

d) с^-1

3. Контурдағы резоненс шарты орындалуы үшін тербелістерінің циклдік жиілігін анықтайтын өрнекті көрсетіңдер.

a)

b)

c)

d)

4. Егер конденсатор сиымдылығын 4 есе арттырса, ал катушканың индуктиатілігін 4 есе кемітсе, тербелмелі контурдың электр тербелісінің периоды қалай өзгереді?

a) 2 есе кемиді

b) 4 есе кемиді

c) 2 есе артады

d) өзгермейді

5. Айнымалы электр тогының жиілігін 4 есе арттарса, конденсатордың сиымдылықты кедергісі қалай өзгереді

a) 2 есе кемиді

b) 4 есе кемиді

c) 2 есе артады

d) 4 есе артады

6. Толқын ұзыгдығы 21 см болатын электромағниттік толқынның тербеліс жиілігі қандай?

a) 7*10¹⁰ Гц

b) 7*10⁸ Гц

c) 63*10⁶ Гц

d) дұрыс жауабы жоқ

7. Электромагниттік толқындардағы электр өрісінің кернеулігі векторы мен магнит индукциясы векторлары бір біріне қалай орналасқан?

a) параллель

b) перпендикуляр

c) параллель, перпендикуляр

d) Дұрыс жауабы жоқ

8. Толқын ұзыпдығы 270 м радиотолқынның периоды қандай?

a) 9*10¹⁰ с

b) 9 мкс

d) 1*10^-6 с

9. Электромагниттік толқын жылдамдығы неге тең?

a) 300*10³ км/с

b) 300*10⁸ м/с

c) 0,3*10⁶ м/с

d) 30*10⁸ м/с

10. Жиілігі 2,5 МГц болатын электромагниттік толқынның ұзындығы қандай?

a) 120 м

b) 7*10¹⁴ м

c) 700 м

d) Дұрыс жауабы жоқ

11. Тербелмелі контурдағы конденсатордың сыйымдылығы 0,8 нФ, Ал катушка индуктивтілігі 5 мГн болса, резонанс кезіндегі тербелістің пероды қандай?

a) 4*10^-12 с

b) 8*10^-6 с

c) 12,56*10^-6 с

d) 12,56*10^-12 с

12. Радиолокатордан жіберілген сигналдар ұшақтан шағылғаннан кейін 10^-4 с-тан соң жауабы қабылданады. Ұшақ радиотолқындардан қандай қашықтықта болады?

a) 5*10¹² м

b) 3*10⁴ м

c) 3*10¹¹ м

d) 1,5*10⁴ м

13. Телевизиялы радиосигналдар қандай толқындар диапозонында жіберіледі?

a) ұзын

c) ультрақысқа

d) дұрыс жауабы жоқ

14. А.С. Попов радионы қашан ашты?

a) 1888 ж.

b) 1895 ж.

c) 1985 ж.

d) 1898 ж.

15. Толқын жиілігі 3 есе артса, толқын интенсивтігі қалай өзгереді?

a) 9 есе кемиді

b) 81 есе артады

c) 9 есе кемиді

d) 81 есе кемиді

1. Тербелмелі контурдағы конденсаторға жинақталған электр зарядының өзгеруі . Заряд тербелісінің амплетудасы қандай?

a) 10^-2 с

b) 20 с

c) 20с

d) 10^-1 с

2. Тізбектегі ток күшінің уақыт бойынша өзгеруі . Электр тербелісінің жиілігі қандай?

a) 3 с^-1

b) 30 с^-1

c) 15 с^-1

d) с^-1

3. Контурдағы эектр тербелістерінің жиілігін анықтайтын өрнекті көрсетіңдер.

a)

b)

c)

d)

4. Егер конденсатор сиымдылығын 4 есе арттырса, тербелмелі контурдың электр тербелісінің периоды қалай өзгереді?

a) 2 есе кемиді

b) 4 есе кемиді

c) 2 есе артады

d) 4 есе артады

5. Айнымалы электр тогының жиілігін 2 есе арттарса, конденсатордың сиымдылықты кедергісі қалай өзгереді

a) 2 есе кемиді

b) 4 есе кемиді

c) 2 есе артады

d) 4 есе артады

6. Толқын ұзыгдығы 2 см болатын электромағниттік толқынның тербеліс жиілігі қандай?

a) 1,5*10¹⁰ Гц

b) 1,5*10⁸ Гц

c) 6*10⁶ Гц

d) 6*10⁸ Гц

7. Электромагниттік толқындардағы электр өрісінің кернеулігі векторы мен магнит индукциясы векторлары бір біріне қалай орналасқан?

a) параллель

b) перпендикуляр

c) параллель, перпендикуляр

d) Дұрыс жауабы жоқ

8. Толқын ұзындығы 300 м радиотолқынның периоды қандай?

a) 3*10¹⁰ с

b) 3*10⁸ с

c) 1*10^-6 с

d) 1*10⁶ с

9. Электромагниттік толқын жылдамдығы неге тең?

a) 3*10⁸ м/с

b) 300*10⁸ м/с

c) 0,3*10⁶ м/с

d) 30*10⁸ м/с

10. Жиілігі 1,5 МГц болатын электромагниттік толқынның ұзындығы қандай?

a) 4,5 м

b) 2*10¹⁴ м

c) 200 м

d) 0,5*10⁸ м

11. Тербелмелі контурдағы конденсатордың сыйымдылығы 0,8 нФ, ал катушка индуктивтілігі 5 мГн болса, резонанс кезіндегі тербелістің жиілігі қандай?

a) 8*10⁴ Гц

b) 4*10⁸ Гц

c) 4*10¹² Гц

d) 8*10⁸ Гц

12. Радиолокатордан жіберілген сигналдар ұшақтан шағылғаннан кейін 10^-3 с-тан кейін жауабы қабылданады. Ұшақ радиотолқындардан қандай қашықтықта болады?

a) 1,5*10⁵ м

b) 3*10⁵ м

c) 3*10¹¹ Г м

d) 1,5*10¹¹ м

13. Телевизиялы радиосигналдар қандай толқындар диапозонында жіберіледі?

a) ұзын

b) қысқа

c) ультрақысқа

d) дұрыс жауабы жоқ

14. А.С. Попов радионы қашан ашты

a) 1888 ж.

b) 1895 ж.

c) 1985 ж.

d) 1898 ж.

15. Толқын жиілігі 2 есе артса, толқын интенсивтігі қалай өзгереді?

a) 2 есе кемиді

b) 4 есе артады

c) 8 есе артады

d) 16 есе артады

III-нұсқа

1. Тербелмелі контурдағы конденсаторға жинақталған электр зарядының өзгеруі . Заряд тербелісінің амплетудасы қандай?

a) 5*10^-2 с

b) 40 с

c) 40с

d) 10^-1 с

2. Тізбектегі ток күшінің уақыт бойынша өзгеруі . Электр тербелісінің жиілігі қандай?

a) 5 с^-1

b) 60 с^-1

c) 30 с^-1

d) с^-1

3. Контурдағы электр тербелістерінің периодын анықтайтын өрнекті көрсетіңдер.

a)

b)

c)

d)

4. Егер конденсатор сиымдылығын 4 есе арттырса тербелмелі контурдың электр тербелісінің периоды қалай өзгереді?

a) 2 есе кемиді

b) 4 есе кемиді

c) 2 есе артады

d) 4 есе артады

5. Айнымалы электр тогының жиілігін 2 есе арттарса, индуктивті кедергі қалай өзгереді?

a) 2 есе кемиді

b) 4 есе кемиді

c) 2 есе артады

d) 4 есе артады

6. Толқын ұзыгдығы 3 см болатын электромағниттік толқынның тербеліс жиілігі қандай?

a) 1,5*10¹⁰ Гц

b) 1*10¹⁰ Гц

c) 6*10⁶ Гц

d) 6*10⁸ Гц

7. Электромагниттік толқындардағы электр өрісінің кернеулігі векторы мен магнит индукциясы векторлары бір-біріне қалай орналасқан?

a) параллель

b) перпендикуляр

c) параллель, перпендикуляр

d) Дұрыс жауабы жоқ

8. Толқын ұзыпдығы 900 м радиотолқынның периоды қандай?

a) 2*10^-6 с

b) 3*10⁸ с

c) 1*10^-6 с

d) 1*10⁶ с

9. Электромагниттік толқын жылдамдығы неге тең?

a) 3*10⁸ м/с

b) 300*10⁸ м/с

c) 0,3*10⁶ м/с

d) 30*10⁸ м/с

10. Жиілігі 3 МГц болатын электромагниттік толқынның ұзындығы қандай?

a) 100 м

b) 9*10¹⁴ м

c) 300 м

d) 0,5*10⁸ м

11. Тербелмелі контурдағы конденсатордың сыйымдылығы 0,5 нФ, Ал катушка индуктивтілігі 0,5 мГн болса, резонанс кезіндегі тербелістің циклдік жиілігі қандай қандай?

a) 8*10⁴ рад/с

b) 2*10⁶ рад/с

c) 4*10¹² рад/с

d) дұрыс жауабы жоқ

12. Радиолокатордан жіберілген сигналдар ұшақтан шағылғаннан кейін 10^-2 с-тан соң жауабы қабылданады. Ұшақ радиотолқындардан қандай қашықтықта болады?

a) 1,5*10⁶ м

b) 3*10⁵ м

c) 3*10¹¹ Г м

d) 1,5*10¹¹ м

13. Телевизиялы радиосигналдар қандай толқындар диапозонында жіберіледі?

a) ұзын

b) қысқа

c) ультрақысқа

d) дұрыс жауабы жоқ

14. А.С. Попов радионы қашан ашты

a) 1888 ж.

b) 1895 ж.

c) 1985 ж.

d) 1898 ж.

15. Толқын жиілігі 2 есе азайтылса, толқын интенсивтігі қалай өзгереді?

a) 2 есе кемиді

b) 16 есе кемиді

c) 8 есе артады

d) 16 есе артады

Тест сұрақтарының кілттері:

I-нұсқа	II-нұсқа	III-нұсқа
1- а	1- d	1- a
2- b	2- d	2- d
3- b	3- c	3- d
4- d	4- c	4- c
5- b	5- a	5- c
6- d	6- a	6- b
7- b	7- b	7- b
8- d	8- c	8- c
9- a	9- a	9- a
10- a	10- c	10- a
11- c	11- a	11- a
12- d	12- a	12- b
13- c	13- c	13- a
14- b	14- b	14- b
15- b	15- d	15- b

V. Оқушыларды бағалау.

Сабақты қорытындылап, оқушыларға баға қою.

VI. Үй тапсырмасын беру.

Балалар үйде §37-38 –ды оқып келесіңдер.

Сау болыңдар!

жүктеу/скачать 162.5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: