Сабақтың тақырыбы: ХХ ғасыр бас кезіндегі әдебиет Сабақтың мақсаты

2. Өзі қатыспайтын,еске алу ретінде ғана көрінетін кейіпкер

3. «Сары бала»

4.Басты кейіпкер

5.Әлизаның күйеуі

6.Оқыған азамат

7.Құдайменденің халық қойған аты

8.Қиқар шал

9.Бөбектің сүйгені.

3. «Харизматикалық лидер» жаттығуы

Егер оқушы өзіне өз ортасын, айналасындағылардың көңілін аудара білсе, ол харизма немесе харизматикалық лидер деген көзқарасты білдіреді. Ол үшін оқушы жан-жақты білімді, өзіне сенімді болуы шарт. Еркі бойынша ортаға шыққан оқушы «мен харизматикалық лидермін, себебі...» деп ойын дәлелдейді. Мұнда ойының біліктілігіне, келтірген пікірлеріне аса көңіл бөлу керек.Қалған оқушылар сұрақ қойып, жауапты бағалап отырады.

1. Сүйеу қарт кімнің әкесі?

а) Кенжекей ә) Ақбала б) Айғанша в) Балкүміс г) Бөбек

2.Әлібидің қызы кім?

а) Кенжекей ә) Ақбала б) Айғанша в) Балкүміс г) Бөбек

3. «Халық» қоймасын... бұйырса, болыстықты ақтылы ала қойым...» кімнің сөзі?

а) Тәңірберген ә) Жасағанберген б) Құдайменде в) Алдаберген г) Кәлен

4.балықшылардың соңынан іздеп қазаға ұшыраған кім?

а) Андрей ә) Мюлгаузен б) Селиванов в Курнос Иван г) Чернов

5. «Сен оларға күйеуге шығатыныңды айтпа! Жас бала мойнымды бұрғызбайды де» деп Ақбаланы азғыртушы кім?

а) Қара қатын ә) Судыр Ахмет б) Тәңірберген в) Балкүміс г) Бөбек

6. Ә.Нұрпейісов 196-64 жылдары қай жуналдың бас редакторы болды?

а) «Жалын» ә) «Мәдениет және тұрмыс» б) «Жұлдыз» в) «Қазақстан әйелдері» г) «Қазақстан мектебі»

7. Ә.Нұрпейісовтың «Соңғы парыз» романын аударған кім?

а) Анатоли Ким ә) Юрий Казаков б) Леонид Леонов в) Расул Гамзатов г) Ш.Айтыматов

8. Ә.Нұрпейісовтың туған жері.

а) Балқаш өңірі ә) Арал ауданы б) Жезқазған в) Қарағанды г) Ақтоғай ауданы

9. Ә.Нұрпейісовтың оқыған оқу орны.

а) Ленинград университеті

ә) Мәскеу университеті

б) М.Горький атындағы әдебиет институты

в) Қазақ мемлекеттік университеті

г) Абай атындағы институт.

10.Ә.Нұрпейісов қандай ордендермен марапатталды?

а) «Қызыл Жұлдыз»

ә) «Құрмет белгісі»

б) «Еңбек Қызыл Ту»

в) Дұрыс жауабы жоқ

г) Бәрі дұрыс

IV. Қорытынды.
V.Бағалау.

Күні: 2.02.16ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

а)жазушының өмірінен мәлімет бере отырып ерлікке, адамгершілікке баулу;

ә) логикалық ойлау қабілеттерін, өмірге деген көзқарастарын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау, көркем мәтінмен жұмыс істеу дағдыларын дамыту.

б) туған жердің табиғатын сүйе білетін, оған құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.

Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру. Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген З.Шашкиннің шығармаларын, өмірбаянын сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

З.Шашкиннің «Доктор Дарханов» романының қысқаша мазмұнын сұраймын.

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

Ә.Нұршайықов Шығыс Қазақстан облысының Жарма ауданындағы Келінсүйегі деген жерде дүниеге келген. Ауылдағы орталау мектепті бітірген.Алматыдағы Тау-кен институтының жұмысшы факультетінде, Семейдегі Абай атындағы педагогикалық училищеде, педагогикалық институтта оқиды. Он төрт жасында алғашқы очеркі Жарма аудандық «Социалистік еңбек» газетінде басылды. Жазған өлеңдері аудандық, облыстық, республикалық «Октябрь балалары» газеті мен «Пионер» журналында жариялана бастайды.Он тоғыз жас пен жиырма үш жасқа дейін 1941-1945 жылдары Ұлы Отан соғысына қатысты. Екі рет жау танкісімен жекпе-жек шығып, екі ретте де жау танкісін зеңбірекпен атып қиратады. «Атамыз Жамбыл ақынға» деген ұзақ өлеңі мен «Өсиет» деген шағын поэмасы «Социалистік Қазақстан» газетінде жарияланып, бүкіл елге тарайды. Соғыстан кейін Қазақ университетінің (қазіргі әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің) филология факультетін бітіреді.Облыстық, республикалық газеттерде әдеби қызметкер, бөлім меңгерушісі, бас редактордың орынбасары, бас редактор болып еңбек етті.

Көркем очерктері кітап болып жарық көрді: «Алыстағы ауылда», «Тың астығы», «Ертіс жағасында», «Жомарт өлке», «Алтын соқпақ», «Жер туралы жыр».

ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарынан бастап қаламгер журналистік қызметті қойып, бірыңғай жазушылық еңбекпен айналысады. «Махаббат қызық мол жылдар», «Ақиқат пен аңыз», «Махаббат жырлары», «Қаламгер және оның достары»»Мен және менің замандастарым» секілді романдар , бірнеше повестер, естелік-эсселер жазды.Қаламгердің таңдамалы шығармалары он том болып жарық көрді (2005).

Күні: 09.03.17ж Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

а)жазушының роман-эссесі туралы мәлімет бере отырып, адамгершілікке баулу;

ә) логикалық ойлау қабілеттерін, өмірге деген көзқарастарын дамыту. Шығармашылық белсенділіктерін шыңдау, көркем мәтінмен жұмыс істеу дағдыларын дамыту.

б) сүйікті ұстаздарына құрметпен қарай алатын көзқарасқа тәрбиелеу.

Оқушылармен амандасу, түгелдеу, оқу құралдарын тексеру. Сыныптың тазалығына көңіл бөлу. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген З.Қабдоловтың шығармаларын, өмірбаянын «Қауырсын» әдісімен сұраймын. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

М.Әуезовтің өмірі туралы жазылған бірқатар шығармалар бар. З.Қабдолов М.Әуезов туралы өзінше, тек қана өзінше жазды: жаңа сыр ашты, соны түр тапты.

Роман –эссеге арқау болған шындық құбылыстар автордың атынан баяндалады. М.Әуезовтің өмірлік мақсат-мүддесі анық, айқын: а) ел мүддесін қорғау; ә) ұлттың рухани құндылықтарын сақтау, байыту, уағыздау; б) ұлттық әдебиет мамандарын даярлау. М.Әуезовтің өмірі көпқырлы:а) қилы кезеңдерді бастан өткерді; ә) қуғын көрді; б) азап шекті; в) мұратына жетті

М.Әуезовтің қызметі көпсалалы: а) жазушы; ә) ұстаз; б) ғалым; в) қоғам қайраткері.

З.Қабдоловтың роман-эссесі - өмірдің шындық құбылыстарын суреттеудің үш амалының (эпикалық, лирикалы, драмалық), көркем әдебиеттің үш тегінің (эпос, лирика, драма) тоғысында жазылған шығарма.

Роман Алматыдағы Қазақ мемлекеттік университетін, университеттің ғұлама ұстазы М.Әуезов бейнесін көрсетуден басталады.Көше бойлап екі кісі келеді.

Роман –эсседе көше бойлап келе жатқан екі кісінің бірі – ұстаз, екіншісі – шәкірт. Ұстаз- М.Әуезов, шәкірт – З.Қабдолов.Бұл М.Әуезовтің лекциясынан кейінгі сәттің бір көрінісі еді.

Қаламгер М.Әуезовтің ұстаздық қызметін, ұстаздық келбетін нақты шындық оқиғалар арқылы көрсетіп алған соң, ұстаз, ұстаздық туралы монолог түрінде берілетін ойлары мен толғаныстарынан сыр шертеді. Роман-эссе авторы: «Ұстаз! Ұстаздық – ұлы нәрсе! Ұстаздық ету - өзіңнің уақытыңды аямау, өзгенің бақытын аялау.

Жарық дүниеде бұдан асқан қиын, бұдан асқан қиямет-қайым қызмет жоқ, - деп толғанады. – Мен жоғарғы мектепке түсісімен ұстаз іздедім. Шарқ ұрдым. Өйткені, менің үлгі көргім келді, өнеге алғым келді. Жоғары оқөу орнын ғана емес, ұстаздық мектебін, яғни даналық оқуын бітіргім келді. Ол үшін, әрине, Ұстаз керек, шын мәніндегі ұлағатты ұстаз іздеп табу керек...Мен ұстаз іздедім...және таптым мен соны: арманыма жеттім солай!» деп толғайды.

Білімді бекіту, бағалау: «Менің сүйікті ұстазым» шағын эссе жаздыртып, сабақты бекітемін. Оқушылардың жауаптарына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма: З.Қабдоловтың «Менің Әуезовім» роман-эссесін оқып келуге беремін

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

Поэзия әлемінде өз ойын көркемдікпен,асқан шеберлікпен бере білу екінің бірінің қолынан келе бермейді.Бұл тек шабыты өте жоғары,өлең шығару дарыны бр үлкен талант иесінің қолынан ғана келеді.Сондай таланттардың бірі,поэзия әлемінің асқар шыңы – Мұқағали Мақатаев.

Мұқағали аға - өмірінің соңына дейін қолынан жүйрік қаламы түспеген,қазақтың қара өлеңінің құдіретіне,терең сырына қаныққан ақын.Сөз құдіретінің мән-мағынасын терең түсініп,сөз маржанын бейнелі өрнекпен кестелейтін Мұқағалидай ақын кемде-кем.

Балалар,сендерге сабақтың тақырыбын қалай деп ойластырып алсақ жөн болады деген едім.қане,сол туралы айтып,онан соң дайындаған леңдерді талдаңдар.

Бір өлең жоқ қайығы қалтылдаған,

Төрт тұяғы тайпалған жорға кілең,

Астарына тысы сай алтынданған.

«Поэзия» атты өлңі оқылып,поэзия - өмірдің көркем бейнесі екені,поэзияның өзі адамның өмірімен тұтасып жатқандығын айтып,мұнда ақынның сөз қолданысында эпифоралар басым екендігі талданады.

3-топ жетекшісі: Сабақтың тақырыбын «Мұқағали – қайта туған ақын» деуді ұйғарып отырмыз.Мұқағали поэзиясы – тірі поэзия.Оның өлеңдерін білмейтіндер,әнмен орындамайтындар кемде-кем шығар.Бұл туралы Роза Қунақова «Жыр басы Қарасаздан басталған М.Мақатаев бүгінде ән болып,аспанда қалықтап,жыр болып жұлдыздармен сырласып,сонау аспан әлемінде шырқап барады» дейді.

Мұғалім: 3-топтың да тақырып таңдағндарына риза болып,дұрыс деп бағаладым.

Ары қарай топ-топтағы оқушылар өлеңдерін оқыды.

1-топ: Мұқағалидың атаанаға,туған жерге,Отанына деген сүйіспеншілігі шексіз еді,сондықтан «Көзің нұрсыз дейсің сен», «Оңай сөз ғой Отанды сүйем деген», Сағынып аңсап барғанда» өлеңдері оқылып,оның айрықша сүйіспеншіліктерін жыр өрнегінде әсем кестелей білгендігі талданады ...

2-топтың оқушылары сөз алып,лоар махаббат,достық тақырыбындағы жазған өлеңдерін оқып,талдады.

«Ғашықпын! Шын ғашықпын,сол адамға», «О, махаббат, сен әлі тірі ме едің», «Дариға,домбырамды берші маған», «Бала едік, ә», «Сәби болғым келеді», «Арулар», «Армысыңдар,адамдар» өлеңдерінің қалай өмірге келгендері айтылады.

1-топ оқушыларды 2-топ оқушыларына сұрақтар қойды.

Махаббат – мәңгілік,ешқашан өлмейтін сезім деп ұғатындарын айтты.

Әсет дұрыс айтады.Аққулар бір-бірінен айырылмайды.Біреуі өлсе,екіншісіде өледі.Жастардың махаббатын осы аққулардың махаббатына теңеген ғой.

Поэзияның асқар шыңы

Кітаптар көрмесіне тоқталып,оның «Аманат» атты өлеңдер жинағы жарық көргендігі,ғасыр ауысқан кезде «Ғасыр ақыны» атағы берілгендігі айтылды.

Күні: Пәні: қазақ әдебиеті Сыныбы: 11

(Абайдың өлеңдер жинағы); Светқали Нұржанов «Таң қауызын жарғанда» өлеңдер жинағы. «Қазақтың би-шешендері» жинағы.

Светқали ақынның жаңа жыр жинағындағы Абай ұлылығын паш ететін тұстарын атап көрсетемін.

Бұл тақырып ұлтымыздың әр заман талқысынан өтіп,қазір әйел-аналарымыз қоғамдық дамуда өз биік орын алып отырғанын естеріне сала кетемін.Ауыз әдебиетінің де небір үлгілері бұған соқпай өтпейді.

Бірде Орта жүздегі аржас Шорман төренің баласы Мұса бір топ кісімен атақты Саққұлақ бимен амандасқалы келе жатып,жанындағыларды сынау үшін мынадай бір сұрақ қойыпты:

Ағат деген немене?

Сағат деген немене?

Қанат деген немене?

Жанат деген немене?

Ханым деген немене?

Қасындағылар ананы айтып,мынаны айтып,бидің көңілін таба алмапты.Олардың жауаптарына көңілі толмай келе жатқан Мұса осының мәнісін өздері амандаса келген атақты би Саққұлақтан сұрапты Сонда «Арғынның ағасы» атанған қарт би былай деген екен:

Екі кісі ұрысса –

Ағат емей немене?! Тоқтышақтың терісі

Екі жақсы сөйлессе – Тоңдырмаса суыққа -

Сағат емей немене?! Жанат емей немене?!

Мінген атың болдырмай, Адал болса алған жар -

Мәре жерге жеткізсе – Ханым емей немене?!

Қанат емей немене?! Жайлы болса мінезі -

Жаның емей немене?!

Жесір дауында Ақтайлақ би қорлық көрген қыз баланың тағдырына ара түсіп,оның бас бостандығын былай қорғаған екен:

Жақсы туған қыз бала

Батыр туған ұлмен тең ...

Сатылса малға қарындас –

Есікте жүрген күңмен тең.

Жабырқап көңілі ашылмай,

Қараңғы болар түнмен тең.

Көз жасын көрер пенде жоқ,

Қайғының дерті умен тең.

Еркі өзінде болса,

Мына отырған қарындас

Болар енді кіммен тең?!

Осылайша шындыққа жұрттың бәрінің еріксіз басын игізіп мойындатқан бидің айтқыштығынан қыз бала басына азаттық алған екен.

Қазақ халқы қыз сұлулығын әуелден-ақ жырға қосқан.

Бет ажарын қарасаң –

Жазғы түскен сағымдай.

Ет ажарын қарасаң –

Терісінен айырған

Арпа- бидай ақ ұндай ...

«Қалқатай отыр ма екен,жатыр ма екен

Аққудай көл шайқаған аппақ болып!..»

«Жақсы қыз – жағадағы құндыз,

Жақсы жігіт – аспандағы жұлдыз».

Осылайша өткенге оралып,ұлтымыздың Әйел-Ана тақырыбына әуелден-ақ бей-жай қарамағанын дәлел етемін.

IV. Хрестоматиядағы Абайдың Тоғжанмен ең алғаш Сүйіндікті мекені – Түйеөркеш жеріндегі кездесуі туралы баяндайтын тұстарын тапқызып,оқытамын(245249-беттер).Тоғжан портретін өзім мәнерлеп оқып беремін. «Портрет», «мінездеме», «пейзаж» ұғымдары бойынша сұрақтарға жауап алып,теориялық білімдерін пысықтаймын.

V. Оқушыларға берілген кеспе карточкаларға жауаптар алынады.

- Абайдың Абай болуына әсер еткен өмірлік үш «көзі» қандай еді?

- Абайдың өз әкесі құнанбайға деген көзқарасы қандай болды?

- Абай үлкендер алдында әдепті болуды кімнен үйренді?

(Әжесі мен анасы Ұлжан тағлымы.)

- Абай өз өлеңдерінде көп сынаған қазақтың бойына сіңген мінездері.

Осыдан барып Абайдың мәңгілік махаббат тақырыбы өзінің қолы жетпей кеткен ғашығы – Тоғжанға арналу себебі ашылмақ.Ғашығы мен әке таңдауымен алған жарына деген қарым-қатынас сыры Абай көзімен,жазушы шеберлігімен ашылады. (Бүгінгі сабақ тақырыбына айналып отырған Абайдың осы аттас өлеңін өзім әнмен орындап беремін.)