Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ АРҚАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ

1-дәріс. Ақпаратты таратылған өңдеу. 
Оқу нәтижелері: 
1. Бөлінген жүйеге анықтама береді. 
2. Бөлінген жүйелердің міндеттерін біледі. 
Жоспар: 
1. Бөлінген жүйе анықтамасы. 
2. Бөлінген жүйелердің міндеттері. 
1. Бөлінген жүйе анықтамасы. 
Бөлінген жүйе - тәуелсіз компьютерлер жиынтығы, олар біртұтас жүйемен 
пайдаланушыларға ұсынылады. 
Бұл анықтамада екі кезең қаралады. Біріншісі аппаратураға жатады: барлық машиналар 
автономды. Екіншісі бағдарламалық қамтамасыз етуге қатысты: пайдаланушылар бірыңғай 
жүйемен жұмыс істейді деп санайды. Аппараттық және бағдарламалық қамтамасыз етуге 
қатысты кейбір негізгі мәселелерді қарастырайық.
Бөлінген 
жүйелердің 
сипаттамаларының 
бірі 
- 
компьютерлер 
арасындағы 
айырмашылықтар және олардың арасындағы қарым-қатынас әдістері пайдаланушылардан 
жасырылады. Бөлінген жүйелердің тағы бір маңызды сипаттамасы - пайдаланушылардың 
және қосымшалардың бөлінген жүйелерде бір-бірімен жұмыс істеу әдісі, олар қай жерде және 
қашан өзара әрекеттеседі. 
Бөлінген жүйелер кеңейтілуі немесе масштабтауы өте оңай болуы керек. Бұл сипат 
тәуелсіз компьютерлердің болуының тікелей салдары болып табылады, бірақ сонымен бірге, 
бұл компьютерлердің бірыңғай жүйеге қалай біріктірілгенін көрсетпейді. Бөлінген жүйелер 
әдеттегідей бар, бірақ олардың кейбір бөліктері уақытша істен шығуы мүмкін. 
Пайдаланушылар мен қолданбалар осы бөліктердің ауыстырылғаны немесе түзетілгені 
туралы немесе қосымша пайдаланушыларға немесе бағдарламаларға қолдау көрсету үшін 
жаңа бөліктердің қосылғанына туралы ескертуге болмайды. 
Түрлі компьютерлер мен желілерді бірыңғай жүйе ретінде ұсынуды қолдау мақсатында 
бөлінген жүйелерді ұйымдастыру жиі қолданушылар мен қосымшалар орналасқан жоғарғы 
деңгейі мен бағдарламалық жасақтамадан тұратын төменгі деңгей арасындағы бағдарламалық 
деңгейдің қосымша деңгейін қамтиды. күріш Сәйкесінше, мұндай бөлінген жүйе әдетте 
аралық деңгейлі жүйе (ортаңғы бағдарлама) деп аталады. 
Сур. 1. Бөлінген жүйе аралық деңгейдегі қызмет ретінде ұйымдастырылады. 
Аралық деңгей көптеген компьютерлер арасында таратылғанын ескеру керек. 
Бөлінген жүйелердің кейбір мысалдарын қарастырайық. Бірінші мысал ретінде 
университетте немесе компания бөлімінде жұмыс станцияларының желісін қарастырыңыз. 
Пайдаланушылардың әрқайсысының жеке жұмыс станциясынан бөлек, пайдаланушылардың 
кез-келгеніне алдын-ала тағайындалмаған, бірақ қажет болған жағдайда оларға динамикалық 
бөлінген компьютерлік процессорлардың пулы бар. Бұл бөлінген жүйеде жалғыз файлдық 
жүйе болуы мүмкін, онда барлық файлдар тұрақты қатынау жолын пайдаланатын барлық 
машиналардан бірдей қол жетімді. Сонымен қатар, пайдаланушы пәрменді терген кезде, жүйе 
сұралған әрекетті орындау үшін ең жақсы орынды, мүмкін, пайдаланушының өз жұмыс 

орнында, мүмкін, басқа біреуге тиесілі бос жұмыс станциясында және тегін компьютерлік 
процессордың бірінде табуы мүмкін. зал. Егер жүйе классикалық бір процессорлық уақытты 
бөлісу жүйесі (яғни көп пайдаланушы) сияқты көрінсе және әрекет етсе, ол бөлінген жүйе 
болып саналады. Екінші мысал ретінде автоматты тәртіптегі өңдеуді қолдайтын ақпараттық 
жүйенің жұмысын қарастырыңыз. Әдетте мұндай жүйелерді бірнеше бөлімдердің 
қызметкерлері, мүмкін, түрлі жерлерде қолдануға болады. Осылайша, сатылым персоналы 
кең аймақта немесе тіпті бүкіл ел бойынша шашыраңқы болуы мүмкін. Сұранымдар жүйеге 
телефон желісі арқылы қосылатын ноутбуктерден және ұялы телефондар арқылы жіберіледі. 
Кіріс тапсырыстары жоспарлау бөліміне автоматты түрде тапсырылады, жеткізілімге 
жіберілетін ішкі тапсырыстарға, есеп беру бөліміне түсетін төлем өтініштеріне келеді. Жүйе 
автоматты түрде осы құжаттарды өңдеуге жауапты жергілікті персоналға жібереді. 
Пайдаланушылар жүйеде іс жүзінде іске қосылған тапсырмалар туралы толық білмейді, 
өйткені олардың барлығы орталықтандырылған деректер базасында жұмыс істеп жатқан 
сияқты. 
Үшінші мысал ретінде Дүниежүзілік торды қарастырыңыз. Веб бөлінген құжаттарға 
қарапайым, біртұтас және бірыңғай үлгі береді. Құжатты көру үшін пайдаланушы сілтемені 
ғана іске қосады. Осыдан кейін құжат экранда пайда болады. Құжат қай серверден жеткізілу 
керектігін білудің қажеті жоқ, ол тек қайда орналасқанын білу жеткілікті. Құжатты жариялау 
өте қарапайым: құжаттың мазмұны бар жергілікті файлға сілтеме жасайтын бірыңғай 
ресурстық локатор (Бірыңғай ресурс орны, URL) түрінде бірегей атау беру қажет. Егер World 
Wide Web өз пайдаланушылары үшін үлкен орталықтандырылған жұмыс үрдісі жүйесі 
ретінде ұсынылса, оны бөлінген жүйе ретінде қарастыруға болады. Өкінішке орай, 
пайдаланушылар құжаттардың әртүрлі жерлерде екенін және әртүрлі серверлерде 
таратылатындығын біледі. 
2. Бөлінген жүйелердің міндеттері 
Төрт маңызды міндетті қарастырайық. Бөлінген жүйелер пайдаланушыларды есептеу 
ресурстарына оңай байланыстырады және ресурстарды желі арқылы шашыраңқы және ашық 
және ауқымды болуы мүмкін фактіні жасырады. 
2.1 Пайдаланушыларды ресурстарға қосу 
Бөлінген жүйелердің негізгі міндеті пайдаланушыларға қашықтағы ресурстарға 
қолжетімділікті жеңілдету және олардың осы процесті реттеу арқылы оларды бөлісуін 
қамтамасыз ету болып табылады. Ресурстар виртуалды болуы мүмкін, бірақ дәстүрлі түрде 
принтерлер, компьютерлер, сақтау құрылғылары, файлдар мен деректер кіреді. Веб-беттер 
мен желілер осы тізімге де кіреді. Ресурстарды ортақ пайдаланудың көптеген себептері бар. 
Олардың бірі экономикалық тиімділік. Әр пайдаланушы үшін бөлек принтерді сатып алуға 
және сақтауға қарағанда, бірнеше пайдаланушыға принтермен жұмыс істеуге мүмкіндік беру 
әлдеқайда арзанырақ. Сол сияқты, суперкомпьютерлер немесе жоғары өнімді деректер 
қоймалары сияқты қымбат ресурстармен бөлісу маңызы бар. 
Пайдаланушыларды ресурсқа қосу ақ файлдармен, пошталармен, құжаттармен, аудио 
және бейнемен бөлісу үшін қарапайым хаттамалары бар Интернет арқылы суреттелген 
ынтымақтастық пен ақпарат алмасуды жеңілдетеді. Интернет-коммуникация көптеген 
виртуалды ұйымдардың пайда болуына әкелді, олардың арасында географиялық тұрғыдан 
алыстағы топтардың қызметкерлері топтық бағдарламалық қамсыздандыру жүйелерімен - 
бірлескен құжаттарды редакциялау, телеконференциялау және т.б. бағдарламаларын 
пайдалана отырып жұмыс істейді. Осылайша, Интернетке электронды коммерцияның пайда 
болуы, кез-келген тауарларды сатып алуға және сатуға мүмкіндік береді, нақты дүкенге 
бармай-ақ. 

Дегенмен, байланыстың саны өсуде және ресурстарды бөлісу дәрежесі арта бастағанда 
қауіпсіздік проблемалары барған сайын маңызды болады. Қазіргі уақытта жүйе 
коммуникация желілерін тыңдаудан немесе құлақтандырудан нашар қорғайды. Құпия сөздер 
және басқа да құпия ақпарат жиі желілерде нақты мәтінде (шифрланбаған) немесе сенімсіз 
серверлерде сақталады. Қауіпсіздікті жақсарту үшін көптеген мүмкіндіктер бар. Мәселен, 
тауарлардың тәртібі үшін сізге несие картасының нөмірін беру қажет. Сатып алушы осы 
картаны шынымен иеленетінін растау үшін сирек қажет. Болашақта карточка оқырманының 
көмегімен картаға ие болу фактісін физикалық түрде растау мүмкін болса, тауарларды 
осындай түрде тапсырыс беру мүмкін болады. 
Қауіпсіздіктің тағы бір мәселесі - қадағалаумен байланыс белгілі бір пайдаланушыға 
арналған преференциялар профилін құруға мүмкіндік береді. Мұндай қадағалау жеке 
адамның құқықтарын бұзады, әсіресе егер ол пайдаланушыға ескертусіз жасалса. Байланысты 
проблема байланыстардың өсуі электрондық пошта арқылы алынған мағынасыз электрондық 
пошта сияқты жағымсыз хабарларды көбейтуге әкеледі. Арнайы ақпараттық сүзгілер арқылы 
өзіңізді қорғауға болады. 
2.2 Айқындық. 
Таратылған жүйелердің маңызды міндеті процестер мен ресурстар көптеген 
компьютерлер бойынша физикалық бөлінген фактіні жасыру болып табылады. 
Қолданушыларға және қосымшаларға бірыңғай компьютерлік жүйе түрінде ұсынылатын 
таратылған жүйелер айқын деп аталады (transparent). Таратылған жүйелерде ашықтықты іске 
асыруды қарастырайық. 
Айқындық тұжырымдамасы таратылған жүйелердің түрлі аспектілеріне қолданылады. 
Мұ 
Сипаттамасы 
Қол жетімділік 
Деректер көрінісінде және ресурстарға қатынауда айырмашылық 
жасырылады 
Орналасқан жері 
Ресурстың орналасқан жері жасырылады 
Тасымалдау 
Ресурсты басқа орынға ауыстыру фактісі жасырылады 
Орналасқан жерді ауыстыру 
Өңдеу барысында ресурсты басқа орынға ауыстыру фактісі 
жасырылады 
Репликация 
Ресурсты репликациялау фактісі жасырылады 
Параллель қол жеткізу 
Бірнеше бәсекелес пайдаланушылардың ресурсты бірлесіп 
пайдалану мүмкіндігі фактісі жасырылады 
Бас тарту 
Бас тарту және ресурсты қалпына келтіру жасырылады 
Сақталуы 
Дисктегі ресурс (бағдарламалық) сақталады немесе жедел 
жадында сақталады 
1-кесте. Таратылған жүйелердегі ашықтықтың түрлі формалары 
2.3 Ашықтық. 
Таратылған жүйелердің тағы бір маңызды сипаттамасы - бұл ашықтық. Ашық 
таратылған жүйе (open distributed system) — бұл стандартты синтаксис пен семантиканы 
талап ететін қызметтерді ұсынатын жүйе. Мысалы, компьютерлік желілерде жіберілетін және 
қабылданатын хабарламалардың форматы, мазмұны мен мағынасы типтік ережелерге 
бағынады. Бұл ережелер хаттамаларда қалыптастырылды. Әдетте, таратылған қызмет 
жүйелерінде интерфейстер (interfaces) арқылы анықталады, олар интерфейстерді анықтау 
тілінің (Interface Definition Language, IDL) көмегімен жиі сипатталады. IDL интерфейсінің 
сипаттамасы қызметтердің синтаксисіне ғана қатысты. Ол қол жетімді функциялардың 

аттарын, параметрлердің түрлерін, қайтарылатын мәндерді, қызмет қозғауы мүмкін ерекше 
жағдайларды және т.б. дәл көрсетеді. Іс жүзінде мұндай ерекшеліктер табиғи тіл арқылы 
бейресми түрде беріледі. 
2.4 Масштабтылық 
Жүйенің масштабталуы үш түрлі көрсеткіш бойынша өлшенуі мүмкін. Біріншіден, жүйе 
оның мөлшеріне қатысты масштабталуы мүмкін, бұл оған қосымша пайдаланушылар мен 
ресурстарды қосу жеңілдігін білдіреді. Екіншіден, жүйе географиялық масштабталуы мүмкін, 
яғни пайдаланушылар мен ресурстар кеңістікте таратылуы мүмкін. Үшіншіден, жүйе 
әкімшілік мағынада масштабталуы мүмкін, яғни көптеген әкімшілік тәуелсіз ұйымдардың 
жұмысы кезінде басқару оңай болуы мүмкін. Дегенмен, осы параметрлердің бір немесе 
бірнеше масштабталуына ие жүйе, масштабтау кезінде жиі өнімділіктің жоғалуын береді. 

жүктеу/скачать 5.25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: