«Тәуекел тобындағы» балалар диагнозы

71 
туралы айту адамның жағдайларын сипаттайтын жануарлардың 
сюжеттері бар суреттерді көргенде жеңілдеу болады. Балаларға 
арналған проективті әдістердің типтік мысалы БАТ (Балалар ап-
перцептивті тесті) тесті.
Осы әдістемені құрайтын суреттерде 
адамдардың қарым-қатынасын бейнелейтін әртүрлі жануарлар 
көрсетілген. Мысалы, БАТ нұсқаларының бірінде ана кеңгіру 
айна алдында тұрып, бала кеңгірудің жарақат алғанын байқамай-
ды. Осы сурет бойынша баланың әңгімесін талдау кезінде оның 
бейнеде көргенін ата-анасымен қарым-қатынасында өткен тәжі-
рибесімен қалай проекциялайтыны анықталады. 
Тақырыптық-апперцептивтік тест (ТАТ) 
нұсқаларының 
бірі – психология ғылымдарының докторы Л. Собчикпен 2007 жы- 
лы жасөспірімдер үшін құрастырылған САТ әдістемесі (сурет-
ті-апперцептивтік тест)
болып табылады. Бұл тест үшін ын-
таландырушы материал – адам фигураларын схемалық түрде 
бейнелейтін контурлық сюжеттік суреттер.
БАТ техникасының жаңа нұсқасы.
Ынталандыру материалы 
ретінде ежелгі жапон шиыршықтарының суреттері қолданылады. 
Осындай материалды таңдаудың негізі суреттердің жобалық 
әдістемелердің жетекші критерийлеріне сәйкестігі болды. 
Бірінші критерий – сюжеттің белгісіздігі. Ежелгі жапон шиыр-
шықтары – қазіргі Жапонияның ұлттық қазынасы болып табы-
лады. Суреттер бірнеше ғасырлар бойы зерттелген. Онда суреттел-
гендердің не екені туралы әртүрлі болжамдар бар. Бұл жағдай біз-
дің таңдауымыздың дұрыстығын растайды, себебі бұл суреттер 
сюжеттерді интерпретациялаудың вариативтілігін болжайды. 
Екінші критерий – бұл зерттелетін мәселелерге субъектілер-
дің сәйкес келуі.
Суреттер жиынтығынан кейіпкерлерге қатысты 
зорлық-зомбылықтың көрінісі ретінде немесе басқа жолмен, 
мысалы, ойын ретінде түсіндіруге болатын элементтер бар бірне-
ше сюжетті таңдадық. 
Үшінші критерий – балалар үшін неғұрлым қолайлы адамдар 
арасындағы қарым-қатынас бейнесінің зооморфизмдік нұсқасы. 
Адамдар арасындағы қарым-қатынастың әртүрлі аспектілерін 
көрсететін сызбаларда адамдардың өздері қоян, бақа және басқа 
да жануарлар түрінде бейнеленген. 
Төртінші критерий – бейтарап жоспардың суреттерінің болуы. 
Бұл суреттер баланың сюжетті таңдаудың қандай да бір нақты 
нұсқасына итермелеуге қабілетті емес. Онда суреттелген оқиғаның 

72 
виктимологиялық немесе криминологиялық нәтижесін ынталанды-
ратын элементтерсіз қарапайым күнделікті жағдайлар келтірілген. 
Бұл суреттерді қосу баланың виктимизация деңгейін анықтау үшін 
қажет. Стрестік жағдайға тап болған кәмелетке толмаған адам, тіпті, 
бейтарап сюжетті де өз мәселесі тұрғысынан түсіндіреді. 
Бесінші критерий – формальды – сюжеттердің белгілі бір 
саны болуы. Мұндай жоспардың проекциялық техникасы үшін 
суреттің ең аз саны – 10. 
Осы әдісті қолдана отырып, сіз психологиялық түзету мен 
оңалтуды қажет ететін балаларды анықтай аласыз. Бұл үшін 
балалардың әңгімелері негіз бола алады, біріншіден, онда су-
реттегі кейіпкерлердің азабына немқұрайлы қарау элементтері 
болуы мүмкін. «Сіз ұрып-соғудың астына түскен адамға көмек-
тесер ме едіңіз, көмекке шақырар ма едіңіз?» – деген сұрақтарға 
бұл балалар теріс жауап береді. Әдетте, олар қоян немесе бақа 
қаза болғанына өкінбейтінін айтады. Бөтен адамның қайғысына 
жаны ашымауы мінез-құлықтың теріс, соның ішінде криминал-
дық уәждерінің қалыптасуына себеп болуы мүмкін. 
Осы әдістеме бойынша кәмелетке толмаған құқық бұзушы-
лармен және кәмелетке толмаған құрбандармен жұмыс нәтиже-
лері осы санаттағы балалармен әлеуметтік педагогтың жұмысын-
да ескерілуі қажет кейбір маңызды тұстарды толық ашады. 
Мысалы,
КАТ әдістемесінде ынталандырушы материал ре-
тінде қолданылатын кейбір суреттер (1, 2-суретті қараңыз). 

жүктеу/скачать 2.74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: