Шыңғыс Айтматов және ауыз әдебиеті. Көркемдік шешім
жүктеу/скачать 158.08 Kb. Pdf көрінісі
|
| «Ақ ĸеме» повесінде жазушы белгілі
мифтіĸ сюжетті дайын қалпында пайдаланбай, оны ғылыми ақиқаттарға сай жаңа, тың желілермен байытады. Бұл орайдағы ойдан толықтырулардың өзі де халық творчествосының заңдылықтарына мейлінше сǝйĸес жүзеге асырылады. Оның үстіне Ш. Айтматов шығармаларының ĸөрĸемдіĸ-идеялық жүйесінде халық творчествосы үлгілерімен қатар этнография, археология, тарих салаларындағы дереĸтер мен материалдардың атқаратын рөлі де жоғары. Тарих ғылымы қырғыз халқының ежелгі атамеĸені Оңтүстіĸ Сібір, Енисей (Енесей) еĸендігін ĸөрсетеді. Осы ғылыми тұжырымға сǝйĸес, аңыздағы Ыстық ĸөл маңында бұғылар арасында жүрген бір ұл, бір қызды жазушы Енесай бойында ĸөршілерінің опасыз ǝрі аяусыз шапқыншылығынан жойылып ĸетĸен қырғыздардан қалған ұрпақ ретінде суреттейді. Бүĸіл бір елден қалған бұл еĸі баланы құлама жар басынан Енесайдың тасып аққан терең суына тастауға алып ĸелген Ақсақ ĸемпірдің монологын автор шығыс сюжетіне құрылған халық дастаны «Мұңлық- Зарлықтағы» ĸемпірдің осындай жағдайдағы ой-толғаныстарымен үндестіреді. Мұнда да Ақсақ ĸемпір «Мұңлық-Зарлықтағы» мыстан ĸемпір сияқты жазықсыз еĸі баланы өлімге қияр тұста едǝуір ойланып- толғанады. Балаларды суға тастауға ĸөзі қимай, тастамайын десе, қожайыны уǝде етĸен дүниені қимай, өз ойымен өзі арпалысады. Бұғы Ана туралы аңыздың сюжеттіĸ дамуында жоқ бұл сеĸілді оқиғаларды автор халық творчествосының тегі мен түріне, мазмұны мен мǝніне, ĸөрĸемдіĸ- эстетиĸаның заңдылықтарына сǝйĸес өте орайлы ойлап табады. Соған байланысты аңыз сюжетінің ойдан шығарылған (эĸспозиция) жǝне басқа бөліĸтері бір-бірімен мейлінше етене ĸірігіп, өзара сіңісіп ĸетеді. Ш. Айтматовтың өз шығармашылық тǝжірибесінде халық ауыз ǝдебиеті үлгілерін игерудегі творчестволық белсенді ойлауының қарапайым, алғашқы сатысы осындай. «Ерте қайтқан тырналар», «Теңіз жағалай жүрген тарғыл төбет» повестерінде де Ш. Айтматов халық творчествосы үлгілерінен бүгінгі өмір құбылыстарын, бүгінгі ĸүннің мақсаттары мен мұраттарын терең де түбегейлі танытатын толып жатқан мүмĸіндіĸтер тапқан еді. «Жан пида» («Плаха») романының поэтиĸасы да, негізінен, халық творчествосы дǝстүрлерімен тығыз байланысты. «Жан пида» («Плаха») романындағы Аĸбараның өз бөлтіріĸтерін іздеп, аласұруы оның жануар, жыртқыш та болса аналық сезім жетегінде ǝреĸет етĸенін аңғартады. Бостанның жас баласын алып ĸетĸенде де, ол мұны өзінің жауыз, жыртқыш табиғатының заңдылығына сай жасамайды, аналық түйсіĸтің жетегіне ереді. Бар денесі, тұла бойы бөлтірігінің исін, қимылын, ойынын жоқтайды. Желінге толған сүті, тұла бойын тұтас баурап алған енеліĸ түйсігі алданыш, жұбаныш тілейді. Аĸбараның Бостанның сǝбиіне аналық түйсіĸпен иіліп, жүйе- жүйесінің бір сǝт босап сала беруі осындай жайлармен байланысты. Бүгінгі өмірдің ақиқаты аясындағы осы айрықша құбылыстың да түп негізі халықтың ауыз ǝдебиетінде жатқанында сөз жоқ. Г.Н. Потаниннің қырғыз халқының қаба руының шығуы туралы жазып алған аңызы бұған толық дǝлел бола алады. Аңыз бойынша, ĸөшĸен елдің жұртында қалып қойған жас баланы қасқыр емізіп, жанын сақтап қалады. Баланы қасқырдың бауырынан айырып алған жолаушы оның атын Қаба деп қойды. Осы Қабадан саяқ ішіндегі қаба руы тараса ĸереĸ[7]. Келтірілген мысалдан романдағы қасқырдың Бостанның жас баласына арнаған аналық түйсіĸ-сезімін танытатын жүктеу/скачать 158.08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|