Сөз: Тілдің ең кіші синтаксистік элементі. • Сөз тіркесі

С И Н Т А К С И С .
С И Н Т А К С И С Т І Ң
З А Ң Д Ы Л Ы Қ Т А Р Ы
Е Р Л А Н Қ Ы З Ы
З А Р И Н А

М А З М Ұ Н Ы :
Синтаксис
түсінігі
Синтасистік
бірліктер
Синтаксистік
заңдылықтар
Синтаксистік
қатынастар
Синтаксистік
қателер
Синтаксистік
талдау

С И Н Т А К С И С Т Ү С І Н І Г І
•
Синтаксис – тілдің грамматикасының бір бөлігі, ол сөздердің, 
сөз тіркестерінің және сөйлемдердің құрылымын, сондай-ақ
олардың арасындағы байланыстарды зерттейді. Синтаксис
тілдің семантикалық жағын (яғни, мағынаны) 
ұйымдастырады, сөйлемдердің қалай құрылатынын және
сөздердің ретін анықтайды. Синтаксис туралы негізгі
аспектілер: 

С И Н Т А К С И С Т І К
Б І Р Л І К Т Е Р
•
1. Синтаксистік бірліктер: 
•
Сөз: Тілдің ең кіші синтаксистік
элементі.
•
Сөз тіркесі: Екі немесе одан да көп
сөздердің бірлесуі (мысалы, "көк
көлік", "жақсы оқушы"). 
•
Сөйлем: Ойды толық жеткізетін
синтаксистік құрылым (мысалы, "Мен
мектепке барамын").

С И Н Т А К С И С Т І К
З А Ң Д Ы Л Ы Қ Т А Р
•
Сөздердің орын тәртібі: Сөйлемдегі
сөздердің орналасуы мағыныны
айқындайды (мысалы, қазақ тіліндегі
жіктеу сөздер мен етістік, зат есімнің
реттілігі).
•
Сөз тіркестерінің түрлері: 
Атрибуттық, басқармалық, қосымша.
•
Сөйлемдердің түрлері: 
Хабарлы,сұраулы, бұйрықты,лепті.

С И Н Т А К С И С Т І К
Қ Ұ Р Ы Л Ы М
Сөйлемнің негізгі
құрамдас бөліктері: 
бастауыш, баяндауыш, 
толықтауыш, 
анықтауыш. 
Бастауыш: 
Сөйлемде әрекетті
атқаратын тұлға
(мысалы, "Мен").
Баяндауыш: Әрекетті
білдіреді (мысалы, 
"барамын"). 
Толықтауыш: 
Әрекетке қатысты
қосымша ақпарат
береді (мысалы, 
"мектепке").

С И Н Т А К С И С Т І К
Қ А Т Ы Н А С Т А Р
•
4. Синтаксистік қатынастар
•
Басқару: Бір сөздің екінші сөзге
әсер етуі.
•
Жанасу: Сөздердің бір-бірімен
байланысы.
•
Атрибут: Сөздің басқа сөзді
сипаттауы.

С И Н Т А К С И С Т І К Қ А Т Е Л І К Т Е Р
•
Синтаксистік қателер — сөйлемнің құрылымы мен сөздердің байланысындағы
қателіктер. Олар мағынаның бұзылуына әкеп соғады. Негізгі түрлері: 1. 
Сөздердің орын тәртібі қателері: Мысалы, "Мен мектепке барамын" →
"Барамын мен мектепке". 2. Басқару қателері: Мысалы, "Ол мені көрген" → "Ол
мені көрді". 3. Жанасу қателері: Мысалы, "Түнде жұлдыздар жарқырайды" →
"Жұлдыздар түнде жарқырайды". 4. Сөйлемнің толық еместігі: Мысалы, "Ол
оқыды, мен" → "Ол оқыды, мен де оқыдым". 5. Анықтауыштың дұрыс
қолданылмауы: Мысалы, "Жас қыз өте талантты" → "Өте талантты жас қыз". 
Түзету жолдары: Сөйлемдерді мұқият оқу. Сөздердің байланыс ережелерін
сақтау. Синтаксистік қателерді болдырмау коммуникацияның тиімділігін
арттырады.

С И Н Т А К С И С Т І К
Т А Л Д А У
•
Синтаксистік талдау – бұл сөйлемнің құрылымын, 
оның мүшелерінің байланысын және олардың
қызметін зерттеу. Синтаксистік талдау кезінде
мыналарға назар аударылады: 1. Сөйлемнің
мүшелері: Сөйлемде қолданылатын зат есімдер, 
етістіктер, сын есімдер және басқа сөздер. 2. 
Сөйлемнің құрылымы: Сөйлемнің негізгі және
қосымша мүшелері, оның бағынышты және
басымдық қатынастары. 3. Сөздердің
байланысы: Сөздердің сөйлемдегі рөлі, яғни
олар қандай байланыста екенін анықтау. 
Синтаксистік талдау жасау үшін бірнеше
кезеңдерді өткізу қажет: 1. Сөйлемді оқу және
оның мүшелерін анықтау. 2. Әрбір мүше үшін
сөйлемдегі рөлін анықтау. 3. Сөйлемнің жалпы
құрылымын сипаттау. Егер нақты сөйлемді
талдауды қаласаңыз, мысал келтіре аласыз.