Теориядан ›ыс

Вариант №Негізгі параметрларА схемасыБ схемасыl, ммL, ммψ_А, градR₀, мме, ммS_А, мм175403020153028045322515353855034302040490603635254551006540403050

10.2 - кесте

Вариант №Алыстау φ_П жЩне ›айта оралу φ_О б±рышы, градАлыс т±ру б±рышы φ_ВВ, градТймен т±ру б±рышы φ_НВ, град160601802906012031004012041103011051203090

3) А схема Їшін: L кЇйектеніЈ 15 аспаптын В шкаласында кйрсету керек, сол сал“ан таЈба“а 18 циркульдік бейімтемені бекіту керек. l ›ашы›ты“ы 9 винт ар›ылы 10 шкала“а орналытады, ал бастап›ы б±рышты ψ₀=15˚ 16 шкала“а 17 винтпен бекіту керек. Б схема Їшін: А шкаласында“ыен аз R₀ ›ашы›ты› 18 циркульдік бейімтеменіЈ бастап›ы орнын аны›тайды. Эксцентриситет 12 шкаласына 11 винт ар›ылы бекітіледі.

10.3 – кесте. Жетекші звеноныЈ ›оз“алу заны (тура ›адам)

Мех-м схемасыВар-т №®деудіЈ диаграммасы или А схема 1 2 Б схема 1 2

4) Жетектемелі звеноныЈ берілген ›оз“алыс заны немесе бойынша Щрбір 10є сайын φ б±рышыЈ мЩні 0 ден φ_П дейЩн ауыстырып сай келетін жетектемелі звеноныЈ ψ_i немесе S_i орынауыстыру шамаларын есептеу керек. Итергіш φ_ВВ мен φ_НВ фазалы б±рыштарда ›оз“алмайды, фазалы φ_П мен φ_О б±рыштарда“ы орынауыстыру диаграммасы айналы болып келеді.

5) ψ_i немесе S_i –діЈ есептеулері бойынша миллиметровка“а жетектемелі звеноныЈ орынауыстыру диаграммасыЈ салып (сурет 10.2) ж±дыры›шаныЈ профилі ›а“аз табакша“а ›уру“а кірісу керек. Ол Їшін 4 винтпен 3 диск 0 белгіден φ_П б±рыш›а дейін 10є адыммен б±рылады, олар“а сай келетін ψ_i немесе S_i мЩндер 15 кЇйектеніЈ А шкаласына (S_i) белгіленеді немесе, 16 шкаласына (ψ_i) тЇсіреледі. АспаптыЈ 18 циркульдік бейімтемесі ар›ылы ›а“аз таба±ша“а роликтіЈ ортасыныЈ орынауыстыруы мен оныЈ диаметрініЈ шеЈберлері тЇсіреледі. φ_ВВ мен φ_НВ фазалы› б±рыштарда диск “ана б±рылады, ал 18 циркульдік бейімтеме мен 15 кЇйенте ›оз“алмайды.

6) РоликтіЈ барлы› орындары бойынша контурдіЈ ішімен йзі ж±дыры›шаныЈ тЩжірибелЩк профилі болып келіп ора“ытып йтетін ›исы› жЇргізеледі.

7) Ж±дыры›шада φ_П, φ_ВВ, φ_О, φ_НВ фазалы› б±рыштарды таЈбалап жЩне белгілеп беру керек.

Баяндаманы ›±рау. Ж±мыс бойынша баяндама мынадан т±рады:

1) Ж±мыстыЈ ма›саты.

2) Негізгі теориялы› жа“дай.

3) МеханизмніЈ схемасы (10.4 - сурет) мен негізгі берілген параметрлар (10.1 - кесте).

4) ψ_i немесе S_i ма“ыналардыЈ есептеу 0 деЈ 360˚ дейін 10є адыммен 10.3 - кестеден ал“ан формулалармеЈ.

5) Жетекші звеноныЈ орынауыстыру диаграммасы мен ›осымша тіркелген ›а“аз табакшада сал“ан ж±дыры›шаныЈ профилі.

љауіпсіздік ережесі.

Осы зертханалы› ж±мысты орындау барысында ›ауіпсіздік ережесініЈ орта› талаптары са›талуі тиіс.

Ба›ылау с±ра›тары.

1. Ж±дыры›шалы механизмніЈ негізгі арты›шылы› ›андай?

2. Ж±дыры›ша деген не?

3. Жетектегі звеноныЈ ›озгалу фазаларды санап шы“ындар.

4. Жетектегі звеноныЈ жо“ар“ы тынуыЈ мен тйменде тынуыЈ фазаларда ауыспалылы›тар ›андай болады?

5. Ж±дыры›шалы механизм жобалауда ›андай Щдіс негізделген?

6. Ж±дыры›шалы механизмде эксцентриситет деген не?


11 илшеу Щдісімен тістіЈ эвольвентті пішінді тЇзутісті цилиндрлік дйЈгелектіЈ негізгі параметрлерін аны›тау
Ж±мыс ма›саты:

1. 
   тісті дйЈгелек параметрларын аны›тауды Їйрену;
   
2. 
   тістер санымен йлшеу схемаларын алу;
   
3. 
   тісініЈ эвольвент пішінді тЇзу тісті цилиндрлік дйЈгелек параметрлерініЈ йлшемдерін жасау.
   

Теориядан ›ыс›аша мЩліметтер. Негізгі шеЈбермен йлшенген ілінісудіЈ ›адамы P_b
, (11.1)
осыдан ілінісу модулі
. (11.2)
Негізгі шеЈбер бойында“ы ›адамды йлшеу Їшін эвольвента ›асиетін ›олданамыз. Эвольвентке нормаль сол нЇктеде негізгі шіЈберге жЇргізілген жанама екенін жа›сы білеміз. Ендеше штангенциркульмен бірнеше тісті орап алса›, онда АВ сызы“ы негізгі шеЈберге жанама болады (11.1 - сурет).

Егер АВ кесіндісін шеЈбер бойымен орапйтсек, онда эвольвента ›асиеті бойынша А нЇктесі А₀ нЇктесіне, D нЇктесі D₀ нЇктесіне, B нЇктесі B₀ нЇктесіне келеді. 11.1 - суретімен мынаны кйреміз.

.
ДйЈгелекті тістер санын n, n+1 штангенцииркульмен йлшеп, мына йлшемдерді аламыз (сурет 11.1) l_n, l_n+1. ОлардыЈ арасында“ы айырмашылы› негізгі шеЈбер бойында“ы ›адам деп аталады.
. (11.3)
ШтангенциркульдіЈ екі жа“ы екі мЩрте йлшегенде тістердіЈ эвольвенттік участогын ›амту Їшін n мЩні доЈ“ала›тыЈ тістер санына z байланысты алынады. (11.1 - кесте).
11.1- кесте. n тістер саныныЈ доЈ“ала›тыЈ z тістер санына тЩуелділігі

z12-1819-2728-3637-4546-5455-6364-72n2345678

P_b мЩнін ал“ан соЈ (11.2) формуламен ілінісу модулі аны›талады. МодульдіЈ табыл“ан мЩні ГОСТ 9563-60 бойынша дЩлденеді. (11.2 - кесте).

Сосын (11.1) формуламен ›адам P_b аны›талады.

Осыдан кейін негізгі с±ра›тар“а жауап беруіміз керек. Берілген дйЈгелек нйлдік пе Щлде ол кескіш ›±ралдыЈ ы“ысуымен орындал“ан ба. А›ыр“ысында ›±ралдыЈ ы“ысу коэффициентін аны›тау керек.
11.2 - кесте. ГОСТ 9563-60 бойынша модульдіЈ мЩні

Интервал

(мм)0,3-0,81,0-4,54,5-7,07,0-16,016,0-30,030,0-45,0Более 45,0Через

(мм)0,10,250,51,02,03,05,0

Негізгі шеЈбердегі тістіЈ ›алыЈды“ын аны›тау“а l_n+1 йлшемін ›олдану“а болады (11.1 - сурет).
. (11.4)
Коррегирленген доЈ“ала› Їшін негізгі шеЈбердегі тістіЈ ›алыЈды“ы мына формуламен аны›талады.
, (11.5)
м±нда

Нйлдік дйЈгелек Їшін негізгі шеЈбердегі тістіЈ есептегі ›алыЈды“ы мына формуламен аны›талады.

, (11.6)
м±нда - бйлгіш шеЈбердегі тістіЈ есептегі ›алыЈды“ы.

Коррегирленген жЩне нйлдік дйЈгелектіЈ негізгі шеЈбердегі тіс ›алыЈды“ыныЈ айырмашылы“ы мына формуламен аны›талады:

илшенген S_b^’ мен есептелген S_b негізінде ›±ралдыЈ ы“ысу коэффициенті аны›талады x.
. (11.7)
Модуль т мен ›±ралдыЈ ауыт›у коэффициенті х табыл“ан мЩнднрініЈ д±рысты“ын тексеру Їшін, ›осал›ы шенбердегі тістердіЈ ›алынды“ы мЩнімен салыстырамыз.

есептеу Їшін
. (11.8)
Нйлдік дйЈгелек Їшін б±рыш Їлкендігі (11.2 - сурет) былай аны›талады .

Коррегирленген доЈ“ала› Їшін б±рыш Їлкендігі былай аны›талады .

йлшеуге тіс басы биіктігініЈ мйлшері аны›талады

, (11.9)
м±нда d_a - дйЈгелектіЈ тістер шыЈыныЈ шеЈберініЈ диаметрі.

ДоЈ“ала›тыЈ тістер саны z ж±п бол“анда d_a - ны йлшеу тістер басынан штангенциркульмен жЇргізіледі. Тістер саны та› бол“анда саЈылаудыЈ диаметрі d_oтв мен l₁ йлшемі йлшенеді (11.3 - сурет). б±л жа“дайда d_a= d_oтв+2 l₁.

S - ті тісйлшегішпен йлшеу схемасы 11.4 - суретте кйрсетілген.

Тіс басы биіктігініЈ коэффициенті h_a^* келесідей аны›талады.

. (11.10)
љондыр“ыныЈ ж±мыс істеу принципі жЩне ›±рылысы. Берілген зертханалы› ж±мысты жЇргізу Їшін тісті дйЈгелек, штангенциркуль мен тісйлшегіш ›ажет.

Тісйлшегіште номиусты 2 шкала бар (11.4 - сурет). шкала 1 ›ашы›ты“ын ›±ру“а ›ажет, ал шкала 3 хорда бойынша тіс›алыЈды“ын йлшеуге арнал“ан.

1 шкала бойымен тілім 2 ›оз“алысы болады. Б±л тілімніЈ негізгі міндеті шкала 1 мен салыстыр“анда“ы ара ›ашы›ты“ын аны›тау. Одан кейін тісйлшегішті тісті доЈ“ала››а бекіткенде тілім 2 тістіЈ жо“ар“ы басына барып тірелуі керек. Келесі ретте тісйлшеуіш пен тістіЈ екі ›абыр“асын ›ысып шкала 3 бойынша S тістіЈ ›алыЈды“ын аны›таймыз.

Ж±мысты орындау реті:

1. 
   Берілген дйЈгелектіЈ тістер санын z санау.
   
2. 
   11.1 - кестесінен штангенциркульмен йлшенетін тістер санын п табу.
   
3. 
   Штангенциркульмен l_n, l_n+1 йлшемдерін йлшеу.
   
4. 
   (11.3) формуламен негізгі шеЈбердегі ›адамды Р_ь аны›тау.
   
5. 
   (11.2) формуласымен жЩне ГОСТ 9563-60 (11.2 - кесте) бойынша тісті дйЈгелектіЈ модулін т аны›тау.
   
6. 
   (11.1) формуламен негізгі шеЈбердегі ›адамды аны›тау Р_b.
   
7. 
   (11.4) формуласыимен негізгі шеЈбердегі S_b тістіЈ ›алыЈды“ын аны›тап, ал (11.6) формуламен S_b нйлдік доЈ“ала›тыЈ негізгі шеЈбердегі тістіЈ ›алыЈды“ын аны›тау.
   
8. 
   (11.7) формуласымен білдекті – тйрткілдештіЈ ы“ысу коэффициентін аны›тау.
   
9. 
   љосал›ы шеЈбердегі тістіЈ ›алыЈды“ын хорда бойынша (11.8) формуласына салып есептеу. Сосын штангенциркульдыЈ кймегімен d_a тістердіЈ тйбе шенберініЈ диаметрін (11.9) тісйлшегішпен – на›тылы йлшемін аны›тау.
   
10. 
    жЩне айырмашылы“ын есептеп, оны процентте йрнектеу.
    
11. 
    (11.10) формуласымен тіс басыныЈ биіктігініЈ коэффициентін аны›тау.
    

Баяндаманы ›±растыру. Ж±мыс бойынша баяндама мынадан т±ру керек:

1) Ж±мыс ма›саты.

2) Тістер саны z.

3) Ілінісу модулініЈ m негізгі шеЈберіндегі Р_b ілініс ›адамын аны›тау:

– l_n жЩне l_n+1 йлшеу схемасы (11.1 - сурет);

– йлшеу ›орытындылары 11.3 - кестеге енгізіледі;

11.3 - кесте

№ измеренийl_n+1l_nn123Среднее

– негізгі шеЈбердегі ілініс ›адамы;

– есептеуші модуль;

– ГОСТ 9563-60 бойынша модуль;

– негізгі шеЈбердегі дЩл ›адам.

4) Білдекті тйрткілдештіЈ жылжу коэффициентін аны›тау.

– негізгі шеЈбердегі тіс ›алыЈды“ы S_b;

– нйлдік доЈ“ала› Їшін негізгі шеЈбердегі тіс ›алыЈды“ы S_b;

– білдекті тйрткілдештіЈ жылжу коэффициенті х.

5) т - ді аны›таудыЈ д±рысты“ын тексеру:

– дйЈгелек басы шеЈберініЈ диаметрініЈ йлшем ›орытындыларын 11.4 - кестесіне еЈгізу;

11.4 - кесте

№ измерений123Среднееd_a

– бйлгіш шеЈбер хордасы бойынша тіс ›алыЈды“ы ;

– йлшемі;

– тіс хордасында“ы бйлгіш ›алыЈды›ты йлшеу схемасы (сурет 11.2);

– бйлгіш шеЈбер хордасында“ы тіс ›алыЈды“ын йлшеу 11.5 -кестесіне кіреді;

11.5 - кесте

№ измерений123Среднее % расхождения

1. 
   нйлдік дйЈгелек Їшін тіс басыныЈ биіктігініЈ коэффициенті h_a^*.
   
2. 
   
   

љауіпсіздік ережесі.

Берілген зертханалы› ж±мысты орындау барысында ережелердіЈ орта› шарттары орындалу керек.

Ба›ылау с±ра›тары.

1 Цилиндрлік тЇзу тісті дйЈгелектіЈ негізгі есептеуші параметрлері мен геометриялы› мінездемелерін ата.

2 Есептеуші ›адам, тіс ойымыныЈ ›алыЈды“ы мен ені деген не?

3 Білдекті тйрткілдештіЈ ы“ысуын ›алай аны›тау“а болады?

4 Б±рышты› жЩне шеЈберлік ›адам деген не?
Пайдаланыл“ан Щдебиеттер
<sub>1 Жолдаспеков и.А. Машиналар механизмдерініЈ териясы. – Алматы: Мектеп, 1979. - 424 б.

2 љаза›ша-орысша, орысша-›аза›ша терминологиялы› сйздік: 7 том, Машинажасау/жалпы редакциясын бас›ар“ан п.“.д., профессор А.љ. љ±сайынов. – Алматы: Рауан, 2000. – 288 б.

3 љаза›ша-орысша, орысша-›аза›ша терминологиялы› сйздік: 4 том, Механика жЩне машинатану/жалпы редакциясын бас›ар“ан п.“.д., профессор А.љ. љ±сайынов. – Алматы: Рауан, 2000. – 328 б.

4 Мустафин Ш.Х. Жазы› иінді механизмдердіЈ ›оз“алысын зерттеу. – Алматы: Республикалы› баспа кабинеті, 1997. - 41б.

5 Мустафин Ш.Х., ЖЇмЩділов С.љ. Иінді механизмдердіЈ кинематикасы мен динамикасы. – Павлодар: ТОО НПФ «ЭКО», 2006. – 70 б.

6 Серикбаев Д., Джолдасбеков У.А., Тажибаев С.Д., Абдрахманов А. Русско-казахский терминологический словарь по машиностроению. – Алматы: Мектеп, 1974. - 192 с.

7 Тажибаев С.Д. љолданбалы механика: Жо“ар“ы о›у орындары студенттеріне арнал“ан о›улы›. – Алматы: Білім, 1994. - 336 б.</sub>

8 Артоболевский И.И. Теория механизмов и машин. - М.: Наука, 1988. – 640с.

9 Болотовский И.А., Безруков В.И., Васильева О. и др. Справочник по геометрическому расчету эвольвентных зубчатых и червячных передач. - М.: Машиностроение, 1986.

10 Гавриленко Г.С. Теория механизмов. - М.:Высшая школа, 1988.

11 Косилова А.Г., Мещерякова Р.К. Справочник технолога-машиностроителя. Т.2. М.: Машиностроение, 1986.

12 Кудрявцев В.Н, Кирдяшев Ю.Н, Гинзбург Е.Г и др. – Л.: Машиностроение, 1977. - 536 с.

13 Левитский Н.И. Курс теории механизмов и машин. - М.: Наука, 1990.

14 Марголин Ш.Ф. Теория механизмов и машин. - Минск, Высшая школа, 1968.

15 Попов С.А. Курсовое проектирование по теории механизмов и механике машин. - М.: Высшая школа, 1986.

16 Решетов Л.Н. Самоустанавливающиеся механизмы. - М.: Машиностроение, 1985.

17 Теория механизмов и машин /Под ред. К. В. Фролова. - М.: Высшая школа, 1988.

18 Фролов К.В, Попов С.А, Мусатов А.К. и др. Теория механизмов и машин. - М.: Высшая школа, 1987. – 496с.

19 Юдин В.А., Петрокас Л.В. Лабораторный практикум по ТММ. - М.: Физмашгиз, 1962.

Мазм±ны
1 Жазы› иінтіректі механизмдердіЈ ›±рылымды› талдауы32 Белгілі орналас›ан теЈестірілмеген массамен айналып т±р“ан

роторды теЈестіру133 Б±л“а›тыЈ инерция моментін аны›тау244 Тіс›ашауышпен йЈдеу тЩсілімен тісті дйЈгелектерді дайындау325 Роторларды динамикалы› теЈгеру446 љос б±ранданыЈ пайдалы Щсер коэффициентін аны›тау517 Тісті дйЈгелектерді орапоту тЩсілімен ›иып дайындау588 Цилиндрлік тісті берілістіЈ параметрлерін

шартбелгісіздендіру669 Кйп звеноларлы› тісті механизмдердіЈ беріліс

›атынасын аны›тау7410 Ж±дыры›шалы механизмніЈ параметрлерін аны›тау8111 илшеу Щдісімен тістіЈ эвольвентті пішінді тЇзутісті

цилиндрлік дйЈгелектіЈ негізгі параметрлерін аны›тау90Пайдаланыл“ан Щдебиеттер100