Тұрсгине&&

Малдардың жыныстық циклін белсендіруге арналған препараттардың 
тиімділігі 
Сиырлардың репродуктивті функциясын ынталандыру жыныс аппараттың 
функционалды жағдайын жақсартуға, жыныстық функцияны қалпына 
келтіруге жəне түзетуге, функционалды ауытқулардың себептерін жоюға 
жəне алдын алуға, сондай-ақ бедеуліктің ұзақтығын қысқартуға жəне 
нəтижесінде малдың сүт өнімділігін арттыруға көмектесетін күрделі 
биотехнологиялық əдіс болып табылады [1]. 
Жыныс жүйесінің функционалды белсенділігін ынталандыруға биологиялық 
белсенді заттардың ғылыми негізделіп қолданылуы айтарлықтай əсер етеді. 
Сүтті мал шаруашылығында репродуктивті функцияны күшейту үшін 
жыныстық циклды реттеудің биотехнологиялық əдістері кеңінен 
қолданылады, олардың негізін гормоналды гомеостаздың экзогендік, 
эндокриндік қолдау принциптері құрайды. Гормоналды препараттар көбінесе 
ұрықтану деңгейін жоғарылату жəне туғанғаннан кейінгі репродуктивті 
аппараттағы инволюциялық процестерді ынталандыру үшін қолданылады [2]. 
Ірі қара малдың жоғары өнімді табынын өсіру асыл тұқымды 
шаруашылықтардағы бұқаларының тұқымдық қорын пайдалану негізінде 
жүзеге асырылады, онда бұқалардың сапасы стандарт бойынша бағаланады. 
Қолдан ұрықтандыруды (ҚҰ) пайдалану кезінде өнімді ірі қара мал 
популяциясының жалпы генетикалық көрсеткіштерін жақсартудағы 
тұқымдық бұқалардың үлесі 80-90%-ды құрайды [3,4,5]. 
Қолдан ұрықтадыруды іске асыру кезінде полициклді жануарлар болып 
табылатын сиырлардың жыныстық циклін мұқият бақылау міндетті шарт 
болып есептеледі. Сиырларды дұрыс азықтандыру, бағу жəне технологиялық 
пайдалану кезінде жануарлардың репродуктивті циклдері жыл бойына 
қайталанады [6]. Бұл жағдайда əртүрлі коммерциялық гормоналды 
препараттарды қолдана отырып, жыныстық циклді жасанды синхрондау 
жүзеге асырылады. Бұл фермадағы сиырлардың тұрақты сүт өнімділігін 
сақтауға мүмкіндік береді . 
Осы зерттеулер Орталық Қазақстанның мал шаруашылығы жағдайларында 
эстрофан мен сурфагонды пайдалана отырып, симментал тұқымды 
сиырлардың төлдеуін маусымдық кезеңдестірудің тиімді схемаларын 
əзірлеуді мақсат етті. 
Ғылыми-өндірістік тəжірибе 20.06.2020-12.08.2021 жж. аралығында 
Павлодар облысының "Масақбай-Инвест" ЖШСде өткізілді. Онда салмағы 

350-550 кг болатын 3-5 жастағы симментал тұқымды 130 сиыр іріктеліп 
алынды жəне олардың буаздығына ректалды зерттеу жүргізділді. 
Содан кейін күйттетуші бұқаларды қолдана отырып, рефлексологиялық 
əдіспен сиырлардың жыныстық күйге келуі тексерілді. Осы зерттеу 
нəтижелері бойынша екі топ құрылды: күйге келу жағдайындағы сиырлар (29 
бас) жəне жыныстық күйге келу белгілері жоқ сиырлар (101 бас). 
Бірінші топтың сиырлары Bayern Genetic (Германия) компаниясы "Waldmiсhl" 
бұқасының мұздатылған шəуетімен 12 сағат аралықпен (таңертең жəне 
кешке) ректо-цервикальді тəсілмен қолдан ұрықтандырылды. 
Екінші топтағы сиырларға (жыныстық күйге келу белгілері жоқ) 1- кестеде 
келтірілген бастапқы синхрондау схемасы бойынша гормоналды терапия 
жүргізілді. 
Дəрі-дəрмектер азықтану алдында таңертең бұлшық ет ішіне енгізіледі. 
Эксперименттің бірінші күнінде Сурфагон ("Мосагроген" АҚ, РФ) 10 мл 
дозада; 7-ші күні – 2 мл Эстрофан (Bioveta, Чехия) жəне 10 мл Е-селен® 
("Нита-Фарм" ЖШҚ, РФ); 9-шы күні қайтадан Сурфагон-10 мл жəне Катозал 
(Catosal) (Bayer, Германия) – 10 мл; 15-ші күні – 1 мл 2.5%-Прогестерон 
("Далхимфарм" ААҚ, РФ) енгізілді. 
10-шы күні күйттетуші бұқаның көмегімен синхрондау тобында сиырлардың 
жыныстық күйге келуіне визуалды бағалау жүргізілді. Күйге келу 
белгілерінің сыртқы көрінісіне қарамастан, барлық сиырлар екі рет Bayern 
Genetic компаниясының "Waldmiсhl" бұқасының қатырылған шəуетімен 
қолдан ұрықтандырылды. Бірінші ұрықтандыру таңертең, ал екіншісі 
алғашқы ұрықтандырудан 12 сағат өткен соң жүргізілді. 
Ұрықтануды бағалау 2021 жылғы 10 тамызда Easi-scan (Imv Imaging UK Ltd, 
Ұлыбритания) сканерімен ұрықтандырылған сиырлардың УДЗ нəтижесінде 
анықталған буаз сиырлардың үлесі бойынша жүргізілді. 

Таңдалған 130 сиырды ректалды зерттеу олардың барлығында буаздық 
белгілері жоқ екенін көрсетті: əр сиырдың жатыры жамбас қуысында болды, 
фолликулалық кисталар табылмады, гинекологиялық патологиялар 
анықталмады. 
Синхрондаудың 10-шы күні сиырлардың екінші тобында көптеген 
жануарларда (81 бас) жыныстық күйге келудің айқын белгілері анықталды, 
қалған сиырларда (20) визуалды мінез-құлық реакциясы байқалмады. 
Клиникалық тексеру кезінде барлық сиырларда қынаптың қабырғалары сəл 
қызыл, нəзік тамырлары бар жəне шырышты экссудаты бар. Жатыр мойны 
ісінген, біршама кеңейтілген. 
Екі топтағы сиырлардың буаздық үлесі 2-кестеде көрсетілген. 
Симментал малы қазіргі уақытта жергілікті табиғи-климаттық жағдайларға 
тез бейімделуіне жəне өнімділіктің аралас бағытына байланысты 
Қазақстанның көптеген өңірлерінде өсіру үшін танымал тұқымға айналды. 
Малдың өсімін молайтуды жақсарту жəне алынатын өнімді ұлғайту ҚҰ 
технологияларын кеңінен енгізу арқылы ғана мүмкін болады. 
Осы өндірістік экспериментте ҚҰ технологияларын шалғайдағы мал 
шаруашылығының өндірістік жағдайларында қолдану кезінде көрсетілген 
тұқымды малдың төлін алуды кезең-кезеңімен жүргізу мақсатында 10 күндік 
кесте бойынша 130 симментал сиырда жыныстық циклды синхрондаудың 
жаңа схемасы сынақтан өткізілді. Ол үшін коммерциялық гормоналды 
препараттар қолданылды. 
Эстрофан-ерекше лютеолитикалық əсері бар простагландин F2a 
синтетикалық функционалдық баламасы, тиімді синхронизация препараты 
болып саналады [1,7]. 
Сурфагон гипофиздің гонадотропты функциясына əсер етеді. Оны енгізу 
корпус лютеумінің тез резорбциясына ықпал етеді жəне жыныстық қозу мен 

ерте овуляцияның басталуын жеңілдетеді. Препаратты қабылдағаннан кейін 
үш күн өткен соң ұрықтандыру тиімді жəне ұтымды [4,7]. 
Катозал-негізгі əсері метаболизм процестерін ынталандыруға, əртүрлі 
қолайсыз факторлардың əсеріне төзімділігін арттыратын жануарлардың 
спецификалық емес төзімділігін қалыптастыруға бағытталған жаңа буынның 
кешенді дəрілік препараты [3,5]. 
Біріктірілген қолдану кезінде бұл препараттар жыныстық циклдің көрінісіне 
синергетикалық əсер етеді. 
Тəжірибе нəтижесінде табиғи күйге келу тобында қолдан ұрықтандыру 
кезінде жыныстық циклдің гормоналды ынталандыруы қолданылған топқа 
қарағанда (69,3%) буаз жануарлардың үлесі 2.2 есе төмен (31%) екендігі 
анықталды. Айта кету керек, күйге келуді синхрондау тобында сиырлардың 
ашылмаған жыныстық мінез-құлық реакциясы бар буаздық 50% құрады, ал 
жыныстық күйге келу визуалды белгілері бар сиырлар арасында 
ұрықтандырылған жануарлардың үлесі 74,1% құрады. Осылайша, ұсынылған 
синхрондау схемасы ірі қара малдың репродуктивті функциясының нақты 
жақсаруына ықпал етеді 
Өндірістік тəжірибенің қорытындысы бойынша Орталық Қазақстанда 
жайылым технологиясы бар мал шаруашылығы жағдайында енгізілген 
эстрофан мен сурфагонды пайдалана отырып, симментал тұқымды 
сиырлардың жыныстық циклын синхрондаудың тиімді схемасы əзірленді. 

жүктеу/скачать 0.74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: