Уку сөйләм эшчәнлегенең бер төре. Процесс буларак ул барлык телләрдә дә бертөрле: сүзнең график формасын аваз формасына күчерү. Уку шул ук вакытта танып белү эшчәнлегенең нигезе, аның төп ысулы

4 класс

Анлатма язуы.

Күп укыган бала тиз укый. Шуңа курә башлангыч сыйныфларда китап укуга Һэвэслек тэрбиялэу , эдэбиятны суз сэнгате буларак кабул итэргэ ейрэту меЬим мэсьэлэ булып тора. Уку кэнекмэлэре укуга пэвэслек белэн бергэ генэ усеш алырга мемкин.

Моца бэйле рэвештэ 2-4 сыйныфларда уку дэреслэренэ мондый бурычлар естэлэ:

• 
  баланы матур эдэбият эсэрлэре деньясынаалып керу Ьэм суз сэнгатенец образлылыгын
  ацларга ейрэту;
  
• 
  терле жанрдагы эдэби эсэрлэр белэн таныштыру;
  
• 
  яца китаплар белэн танышуга, элеккелэрен кабат укырга телэк тэрбиялэу, китап укудан
  лэззшт, хозурлык табарга ейрэту;
  
• 
  эсэрне уку - аньщ "серенэ" тешену икэнлеген ацлату, авторньщ позициясен , язылганга
  менэсэбэтен ачарга ейрэту; автор белэн аралашу ечен уку;
  

-укучыларньвд эсэрне эмоциональ - эстетик кабул итуенэ ирешу; хислэр сферасын эхлакый. рухи матурлык тойгьшары белэн баету;

- эдэби эсэрлэрне укыганда, балаларньщ акылын, ихтыярын, хислэрен пэм рухи
ихтияждарын устеру;

Башлангыч сыйныфларда уку пэм югары сыйныфларда эдэбият дэреслэре нигездэ охшаш,лэкин Ьэркайсында эдэби эсэр белэн таныштыру балаларньщ яшь узенчэлеклэренэ карап оештырылырга тиеш. Тубэн сыйныфларда уку дэреслэре эдэбият дэресе тугел, уку дэресе булып кала - беренче урында уку техникасын устеру бурычы куела

Суз сэнгате белэн таныштыру максатыннан, 2-4 сыйныфларда эдэбият белеменнэн
мэгълуматлар бирелэ; автор турында белешмэ, эбиятныц терле жанрлары Ьэм

аларныц узенчэлеклэре, чагыштыру, эпитет, метафора, жанландыру, рифиа, стофора. Лэкин бу терминнарны узлэштеру Ьэм аларны тексттан таба белу теп максат тугел, алар эсэрне тирэнрэк ацлау ечен кулланалар.

Эдэби эсэрне тиешенчэ кабул иту укучыньщ тормыш тэжрибэсенэ бэйле, Укылганны бала узенэ улчэп карый, уз фикерен, эш - кыланышларын эсэр героеныкы белэн чагыштыра, деньяны ничек анлавьша карап, образ тудыра, барысын уз аны, уз тэжрибэсе аша уздыра. Эсэрне кабул иту, андау ечен вакыт талэп ителэ, Укучыга эсэрнец сэнгать тирэнлеге ассоциатив бэйлэнешлэр туа. Кабат укуны оештырганда, биремнэр катлаулана барырга тиеш. Шул очракта гына балалар эдэби эсэрлэрне кабул иту Ьэм анлау ягыннан сыйныфтан сыйныфка усэлэр.

Сэнгатьле уку - эсэрне анлату ысулы.Ул - эсэрне ( геройларныц халэтен, аларныц кичерешлэрен , авторньщ темага, эчтэлеккэ менэсэбэтен, язьшганньщ матурлыгын) тирэнтен анлау нцтижэсе. Башта сэнгатьле укырга балалар укытучыга охшатып кабатлап ейтэнэлэр, соцыннан кайбер эсэрлэрне местэкыйль рэвештэ сэнгатьле укый алалар.

Программаны нэтижэле утэу дэ балаларньщ тормыш тэжрибэсе туплавына бэйле. Дэреслэрдэ балалар куцел усу Ьэм кэеф киту, ярсу Ьэм еметсезлек, канэгатьлек хисе Ьэм кызыклы фикер яки эсэр героеныц эшлэгэн эшеннэн куцел булу тойгыларын кичерергэ тиеш.

Шуца курэ укытучыларныц да, ата - аналарньщ да балаларны карарга Ьэм курергэ, тыцларга Ьэм ишетергэ - тирэ - юньнэн тээсир Ьэм кузаллау тупларга ейрэтуе меЬим.

Хислэр пэм фикер белэн бергэ сейлэм усэ, балалар тирэн фикерле, кечле образлы эдэби эсэрлэрне тормышньщ узенчэлекле гэудэлэнеше итеп кабул итэргэ ейрэнэлэр.

Дэрестэн тыш уку программада аерым курсэтелми.Местэкыйль уку ечен биремнэр дэреслеклэрдэ ейрэнелгэн эсэргэ бэйле рэвештэ куелырга тиеш.Алар сыйныфта укылганны тулыландыра, укучыны узе телэп китап укырга пэм терле чыганаклардан мэгьлуматлар табарга ейрэнэ.

Еллык сэгать саны - 68 сэг. Атналык сэгать саны - 2 сэг.

1. Безнец якта жэй Ьэм кез ( 4 сэг.)

М.Гафури, И.Гази, Р.Мицнуллин. Г.Исхакый, Э.Бикчэнтэева.

Эдэбият белеменнэн мэгълуматлар.Эйткэн уй - фикерне тексттан езек китереп раслау.

2. Татар халык авыз ижаты ( 7 сэг.)

Жырлар .Мэкальлэр пэм эйтемнэр. Табышмаклар. Экиятлэр.

Эдэбият белеменнэн мэгьлуматлар.

Нэфис сузнец мемкинлеклэрен: тасвирлы пэм тээсирле булуын пэм алмаштырып

булмаганлыгын ачыклауестендэ эш.

3. Мэшпур татар язучылары Ьэм шагыйрьлэре (21 сэг.)

3 нче сыйныф ечен курсэтелгэн язучыларньвд яна эсэрлэре.

Г.Тукай, Ф.Эмирхан, К.Тинчурин, Ш.Камал, Г.Ибрапимов, Ь.Такташ, Х.Туфан,

Ш.Маннур,М.)Кэлил, И.Гази, Ф.Хесни, С.Хэким, Г.Бэширов, Э.Еники, Н.Исэнбэт,

А.Гыйлэжев.Эдэбият белемнэреннэн мэгьлуматлар.

Эйткэн уй - фикерне тексттан езек китереп раслау.Драма жанры.

4.Денья халыклары эдэбияты (11 сэг.)

Терле халыкларньщ татарчага тэржемэ ителгэн экиятлэре.

Якоб h9M Вильгельм Гримм, Х.К.Андерсен, А.С.Пушкин, Л.Н.Толстой, М.Горький,

М.Твен.

Эдэбият белеиеннэн мэгълуматлар.Сатира белэн танышу.Данлы гэудэлэнешне

Н.Думави, Г.Хэсэнов, Г.Камал, Г.Ибрапимов. эсэрлэре.

3 нче сыйныфта курсэтелгэн шагыйрьлэрнен яца эсэрлэре

Г.У.Имэни, Дэрддемэнд, Н.Думави,Ф.Кэрим, Э.Эхмэтжанов.

3 нче сыйныфта курсэтелгэн шагыйрьлэрнец яца эсэрлэре

Эдэбият белеменнэн мэгълуматлар.Метафора.Дэлиллэп шигырь сайлап ала белу. Бер

темага язылган шигырьлэрне берлэштеру пэм чагыштыру.

3 нче сыйныфта кърсщтелгщн авторларга Л.Ихсанова, Р.Хафизова, М.Юныс цстщлщ.

Кулланылган эдэбият:

1. 
   Урта мэктэп программалары. Башлангыч сыйныфлар. Татар урта гомуми белем
   мэктэбенец 1-4 нче сыйныфлары очен. Казан: " Мэгариф" нэшрияты, 2001.
   
2. 
   Уку китабы. 1 - 2 кисэк. Автор: Р.Х.Ягъфарова.
   

талэплэр.

4 нче сыйныф ахырына укучылар ацлап , дерес , сэнгатьле , кычкырып Ьэм эчтэн уку кунекмэлэренэ ия булырга тиеш.Кычкырып уку тизлеге - 1 минутка 95 суз.

Укучылар эшли (башкара ) алырга тиеш :

- укылган текстныц эчтэлеген ацлау Ьэм аныц темасын билгелэу;

- эсэрнец мэгънэле кисэклэре арасындагы бэйлэнешлэрне ачыклау , теп фикер билгелэу Ьэм аны уз сузлэрец белэн эйтеп биру;

• 
  укыганга тулы, кыска Ьэм рэсемле план тезу;
  
• 
  укылганныц эчтэлеген тулысынча, кыскача, сайлап Ьэм ижади сэйлэу; сейлэгэндэ
  тасвирлама, фикер йерту элементларьш файдалану , цитаталар китеру;
  
• 
  хикэянец башламын, мемкин булган дэвамын Ьэм ахырын уйлап чыгару;
  
• 
  текстта автор Ьэм катнашучыларныц сузлэрен , табигать Ьэм кенкуреш
  тасвирламаларьш аерып курсэту;
  
• 
  местэкыйль рэвештэ яки укытучы ярдэмендэ эсэрнец теп геройларына бик гади
  характеристика биру;
  
• 
  укытучы Ьэм сыйныфташлар укыган эсэрнец , сабакташ жавабыныц эчтэлеген ацлап
  Ьэм тулы узлэштеру;
  
• 
  Ьэртерле башкарьшган эшнец , биремнец утэлешен бэялэу.
  Укучылар белергэ тиеш:
  
• 
  яттан 15 тэн дэ ким булмаган шигырь белу;
  

-6-7 халык экиятенец эчтэлеген , 10 нан артык мэкаль Ьэм эйтем , 2-3 тапкыр тэгьбир ( аларныц мэгьнэсен ацлау Ьэм нинди ситуациялэрдэ урынлы кулланылганнарын эйту).