Ванадий тарихынан қызықты деректер

"Аз алтын, қымбат" – бұл мақал ультрамикроэлементтерге – ағзалар мен тіндерде болуы өте аз - 0,000001% артық емес заттарға қолданылады. Алайда, олардың көпшілігі қажет, сондықтан оларды алмастырылмайтын деп атайды, яғни біз оларды сырттан – тамақпен және сумен үнемі толықтыруды қажет етеміз.

Төменде адам ағзасындағы ванадий металы туралы, яғни біздің денсаулық үшін маңызы туралы әңгіме болады.

Ванадий оңтайлы табиғи түрде табылады және дозада "Парафарм" компаниясының көптеген табиғи минералды кешендерінің құрамына кіретін, балара шаруашылығы өнімдерінде болады: "Леветон П", "Элтон П", "Леветон Форте", "Элтон Форте", "Апитонус П", "Остеомед", "Остео-Вит", "Остеомед Форте", "Эромакс", "Мемо-Вит".-Вит және "кардиотон". Сондықтан біз әрбір табиғи затқа көп көңіл бөлеміз, оның маңыздылығы мен ағзаның денсаулығы үшін пайдасы туралы айтып береміз.

Алайда, еуропалық ғылыми қауымдастық мексикандық зерттеуді онша жаңалық есебінде қабылдамаған және соғант байланысты Дел Рио де өзі керемет ашылуына күмәнданған.

Ванадий тек үш онжылдықтан кейін екінші рет Швед Сефстремімен табылды, оған Берцелиуспен бірге ғылымда бекітілген ванадин атын берді (периодтық кестеде – Vanadium, V). Бұл атау бізді валькирий, Ванадис, Ванов руының қызы (ол Фрейя) басқарған махаббат пен соғыс құдайы туралы ежелгі герман-скандинавтық мифтерге жібереді.

Ванадий металын таза түрде ХІХ ғасырдың 60-шы жылдардың соңында ғана Роско қаласындағы ағылшыннан алуға мүмкіндік алды. Осы сәттен бастап осы күкірт-күміс пластикалық және химиялық инертті (асыл) металдың қасиеттерін зерттеу басталды. Болат қорытпаларын берік, икемді және тозуға төзімді ету қабілеті металлургияда жан-жақты қолданыстарды тапты. Оның көмегімен қазіргі заманғы автомобильдер, ұшақтар, әскери техника және қару-жарақ жасалады.

Ванадий химиялық, атом-сутегі, электронды технологияларда, жеңіл өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығында қолданылады.

Алайда, геохимиктердің мәліметінше жер қойнауында оның жоғары пайыздық құрамы болған кезде, ол өте шашыраңқы, басқа минералдарда бытыраңқы орналасқан, бұл оны өндіру мен кең ауқымда алуды қиындатады. Мәселен, оның кенде бір пайыздық мазмұны кезінде ванадия бай кен орны туралы айтады. Айтпақшы, ванадий метеориттерге өте бай, оның қосындысы Жердегіден 2-3 есе асады.

Бұл сирек кездесетін микроэлемент түрлі метаболикалық процестерге қатысады:

* минералды алмасуға белсенді қатысады, калий мен натрий, темір, йод және басқа минералдарға әсер етеді. Ванадий остеопороз мен кариестің дамуына жол бермейтін сүйек пен тістер тіндерінде кальций қабатының дұрыс орналасуына ықпал етеді;

* қандағы холестерин деңгейін азайту арқылы липидтердің (майлардың) алмасуын реттейді, бұл жүрек-қантамыр жүйесіне жағымды әсер етеді, атеросклероздың дамуына кедергі жасайды;

* көмірсулар алмасуын қалыпқа келтіреді, қандағы глюкоза мөлшерін азайтады

* Ванадий тұздары инсулин тәрізді әсерге ие;

* бірқатар ферменттердің түзілуін реттейді;

* тотығу-қалпына келтіру реакцияларын жылдамдатады.

* патогенді вирустар мен бактерияларды жоюға жауап беретін фагоциттер-жасушалардың қызметін ынталандырады. Демек, ванадий иммундық жүйені белсендіреді.

Оның қасиеттері: бауыр тіндерінің тыныс алуын жақсарту; бүйрек, қалқанша без, несеп-жыныс жүйесі, көз, бұлшық ет және жүйке жүйесінің жұмысына әсер ету; метаболизмі бұзылған гипертониктердегі қысымды азайту.

Құрамында ванадий бар фармакологиялық препараттар диабетті, метаболизмнің бұзылуын, семіздікті, гипертония, атеросклерозды емдеу кезінде, холестеринді төмендету үшін қолданылады. Бұрын бұл металды мерез, ревматизм, туберкулез және анемияны емдеу үшін пайдаланған.
Денедегі ванадийдің тапшылығы мен артықшылығы қауіпті ме?
* Кез келген басқа биологиялық белсенді нутриентпен қалай болғанда да ванадий тапшылығы немесе артық болуы адам денсаулығының жай-күйіне әсер етеді. Бұл микроэлементтің жетіспеушілігі туралы шынайы клиникалық деректер адамдарда жоқ болса да, жануарларға эксперимент диета, кедей ванадий қаупін растады. Сүтқоректілерде бұл заттың жетіспеуі өсуінің тоқтатылуын, қалқанша безінің ұлғаюын, тістердің бұзылуын, сүйектердің қисаюын, сүттің өндіруінің едәуір азаюын, ұрпақтарының жартысына жуығы өлуін (өздігінен түсік тастау немесе туғаннан кейін – құрысулар мен өлім) тудырды. Адамдарда ванадийдің сирек кездесетін тапшылығы оның тағамда болмауынан және метаболизмінің бұзылуынан туындауы мүмкін, содан кейін жоғарыда сипатталған симптомдар пайда болуы мүмкін, атеросклероз бен диабеттің дамуы мүмкін.

* Бірақ артық ванадий медициналық тәжірибеде жиі кездеседі. Бұл не қоршаған ортада оның үлкен шоғырлануымен, мұнай өндіру және ауыр өнеркәсіп қалдықтарын дұрыс кәдеге асырмаумен, не ванадий бар фармацевтикалық құралдарды асыра пайдаланумен байланысты болуы мүмкін. Күніне 0,25 мг-нан астам ішке түсу улы әсер етуі мүмкін, ал 2-4 мг өлімге әкеп соғады. Шизофрения-денедегі ванадий деңгейінің өсу факторларының бірі. Қатты өндірістік уыттану кезінде (отын, шыны, асфальт дайындау барысында) шырышты қабықтар мен терінің қатты тітіркенуі, тыныс алу органдарының қабынуы, аллергия, экзема, демікпе дамуы мүмкін. Ванадиймен ағзалар мен тіндердің қанықтығы әртүрлі биохимиялық процестердің бұзылуына әкеледі, атап айтқанда бізге қажетті май қышқылдары, ферменттер, АТФ молекулалары (маңызды энергетикалық резерв) нашар өндіріледі, С витаминінің жетіспеуі және т.б. ісік, бронх өкпе аурулары, анемия пайда болу қаупі артады.

Ванадияны спортта қабылдаудың жақтаушылары бірінші кезекте культуристер мен бодибилдерлер арасында табылды. Сондай-ақ ванадийі бар препараттардан майдың азаюы, жүрек-қантамыр қызметінің жақсаруы есебінен салмақтың төмендеуі күтілуде. Алайда ванадий сульфатты қабылдау нәтижесінде спорттық көрсеткіштердің статистикалық маңызы бар өсуінің ғылыми-эксперименталдық растаулары анықталған жоқ.

Ғылыми зерттеулердің жеткіліксіздігін және ванадиймен артық дозаланғанда интоксикацияның ықтимал қауіптілігін ескере отырып, осы микроэлементпен оны ағзада табиғи жолмен немесе оның құрамы қалыпты болатын қоспалардың көмегімен толықтыра отырып, абай болу керек.

Азық-түлік өнімдеріндегі ванадий және ванадийдің тәуліктік нормасы.

Сонымен, ванадий бауыр, ет, жануар майы, тауық еті, теңіз балықтары мен теңіз өнімдеріне бай. Вегетариандықтар, ет сүйетіндер сияқты, ванадийдің көздерін көптеген өнімдерден ала-алады. Күріште ол 400 мкг / 100 г, шалғамда - 185 мкг, бұршақтарда - 180, бұршақ пен картопта - 150. Сондай-ақ, ол өсімдік майында, сәбіз, жүгері, қызылша, шие, құлпынай, өрік, алмұрт, арпа, қарақұмық, сұлы, саңырауқұлақ, зәйтүн, сарымсақ, жержаңғақтарда кездеседі.

Ванадий для организма человека. Углубляясь в микромир человеческого организма, учёные не перестают удивляться слаженности и чёткости взаимодействия всех частиц, вложенных в него природой. И даже самые маленькие из них на поверку оказываются крайне важными для уникального биомеханизма нашего тела. «Мал золотник, да дорог» – эта пословица вполне применима к ультрамикроэлементам – тем веществам, присутствие которых в органах и тканях ничтожно – не более 0,000001%. Однако многие из них не только полезны, но и необходимы, поэтому их называют незаменимыми, то есть мы нуждаемся в постоянном их пополнении извне – с пищей и водой. Ниже пойдёт речь как раз о таком незаменимом веществе для нашего здоровья – о металле ванадии в организме человека.

До ХIХ века о ванадии известно не было. Его истинным первооткрывателем является мексиканец Дель Рио, обнаруживший неизвестный прежде металл в свинцовых рудах в 1801 году. В своих экспериментах учёный имел дело не с чистым веществом, а с его разноцветными соединениями, за что и предложил окрестить элемент «панхромий» (многоцветный), но так как все соединения краснели при нагреве, он стал склоняться к названию «эритроний» (от греч. «красный»). Однако европейское научное сообщество не отнеслось серьёзно к изысканиям малоавторитетного мексиканца, и сам Дель Рио засомневался в совершённом открытии.

И только через три десятилетия ванадий был вторично обнаружен шведом Сефстрёмом, давшим ему совместно с Берцелиусом закрепившееся в науке имя «ванадин» (в периодической таблице – Vanadium, V). Это название отсылает нас к древним германо-скандинавским мифам о богине любви и войны, возглавлявшей валькирий, Ванадис, то есть дочери рода Ванов (она же Фрейя).

Металл ванадий в чистом виде удалось получить только в конце 60-х годов ХIХ века англичанину Г. Роско. С этого момента началось изучение свойств этого серо-серебристого пластичного и химически инертного (благородного) металла.

Его способность делать сплавы сталей более прочными, упругими, износостойкими нашла разностороннее применение в металлургии. Современные автомобили, самолёты военная техника и оружие изготовляются с его помощью. Ванадий применяется и в химических, атомно-водородных, электронных технологиях, в лёгкой промышленности и сельском хозяйстве.

Однако геохимики ломают голову над тем, почему при высоком процентном содержании его в земных недрах, он очень рассеян, рассредоточен в других минералах, что и затрудняет его добычу и получение в широких масштабах. Так, при однопроцентном содержании его в руде уже говорят о богатом месторождении ванадия. Кстати, богаты ванадиемметеориты, где его включения превышают земные в 2–3 раза.

 

Роль ванадия
в организме человека

На сегодняшний день роль ванадия в организме человека не определена в полном объёме, так как крайне небольшое наличие его в организме (примерно 100 микрограмм, или 0,1 грамма) затрудняет исследования. Но открывшиеся учёным биологические функции этого металла заставили отнести его к числу незаменимых элементов, хотя с момента его открытия около целого столетия в научной среде высказывалось немало сомнений на этот счёт. Он обнаружен в самых разных тканях и органах: в костях, зубах и мышцах, сердце, лёгких, селезёнке, почках и щитовидной железе.

• 
  активно участвует в минеральном обмене, влияет на соотношение калия и натрия, на железо, йод и другие минералы. Ванадий способствует правильному расположению слоёв кальция в тканях костей и зубов, что предотвращает развитие остеопороза и кариеса;
  
• 
  регулирует обмен липидов (жиров), уменьшая уровень холестерина в крови, что благотворно влияет на сердечно-сосудистую систему, препятствует развитию атеросклероза;
  
• 
  нормализует углеводный обмен, уменьшает содержание глюкозы в крови. Соли ванадия обладает инсулиноподобным действием;
  
• 
  регулирует образование ряда ферментов;
  
• 
  ускоряет окислительно-восстановительные реакции.
  
• 
  стимулирует деятельность фагоцитов – клеток, отвечающих за уничтожение патогенных вирусов и бактерий. Следовательно, ванадий активирует иммунную систему.
  

 

Опасны ли дефицит и избыток

• 
  Как и в случае с любым другим биологически активным нутриентом, дефицит или избыток ванадия отражается на состоянии здоровья человека. Хотя достоверных клинических данных о недостатке этого микроэлемента у людей не имеется, эксперименты над животными подтвердили опасность диеты, бедной ванадием. У млекопитающих нехватка этого вещества вызывала приостановку роста, увеличение щитовидки, разрушение зубов, искривление костей, значительное уменьшение выработки молока, гибель почти половины потомства (самопроизвольные аборты или же вскоре после рождения – судороги и смерть). У людей весьма редко фиксируемый дефицит ванадия может быть вызван отсутствием его в пище и нарушениями метаболизма, тогда их также могут настигнуть описанные выше симптомы, ещё возможно развитие атеросклероза и диабета.
  
• 
  А вот избыток ванадия встречается в медицинской практике чаще. Это может быть связано либо с большой его концентрацией в окружающей среде, с неправильной утилизацией отходов нефтедобывающей и тяжёлой промышленности, либо с злоупотреблением ванадийсодержащими фармацевтическими средствами. Поступление внутрь более 0,25 мг в день может дать токсический эффект, а 2–4 мг смертельны. Шизофрения – один из факторов роста уровня ванадия в организме. При сильной производственной интоксикации (в процессе изготовления топлива, стекла, асфальта) возникают сильное раздражение слизистых оболочек и кожи, воспаление органов дыхания, вероятно развитие аллергии, экземы, астмы. Перенасыщенность органов и тканей ванадием ведёт к нарушению различных биохимических процессов, в частности плохо вырабатываются необходимые нам жирные кислоты, ферменты, молекулы АТФ (важнейший энергетический резерв), обнаруживается нехватка витамина С и др. Возрастает риск появления опухолей, бронхолёгочных недугов, анемии.
  

 

Нужен ли ванадий

Многие комплексные биологически активные добавки включают в себя ванадий в установленных учёными безопасных дозировках. Существуют и препараты, где этот металл является главным действующим веществом, например «Ванадил сульфат» К приёму этих добавок прибегают не только по врачебной рекомендации, но и в спортивных целях. Как же показал себя ванадий в БАДах для спортсменов? Этот вопрос до сих пор вызывает споры.

Сторонники приёма ванадия в спорте нашлись в первую очередь среди культуристов и бодибилдеров. Полагаясь на инсулиноподобное свойство ванадия усиливать потребление мышцами глюкозы, они утверждают, что и анаболический эффект присущ этому веществу, как и инсулину. Также от ванадийсодержащих препаратов ожидается снижение веса за счёт уменьшения жира, улучшения сердечно-сосудистой деятельности. Однако научно-экспериментальных подтверждений статистически значимого роста спортивных показателей в результате приёма ванадия сульфата не обнаружено. Подтверждено в опытах над крысами лишь снижающее сахар в крови действие этого металла. Поэтому скептики имеют полное право сомневаться в чудодейственном влиянии ванадия на рост мышц, обещаемый фармацевтической рекламой.

Учитывая недостаточность научных исследований по данному вопросу и потенциальную опасность интоксикации при передозировке ванадием, с этим микроэлементом лучше быть осторожнее, восполняя его в организме естественным путём или с помощью добавок, где его содержание умеренное.

 

Ванадий в продуктах питания.
Суточная норма ванадия

Получать ванадий в продуктах питания – самый безопасный путь возмещения этого незаменимого микроэлемента, если только попавшая на стол еда не была выращена на экологически неблагополучной территории. Суточная норма ванадия не велика, приблизительно 10–25 мкг. Около 90 % потреблённого микроэлемента выводится из организма с мочой, так что пусть вас не пугают кажущиеся высокими показатели его содержания в некоторых видах пищи.