Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
7.3. Маиший хизматларни прогнозлаш
жүктеу/скачать 2.19 Mb. Pdf көрінісі
|
| 78
7.3. Маиший хизматларни прогнозлаш Ишлаб чиқаришга боғлиқ бўлмаган энг муҳим соҳалардан бири аҳолига маиший хизмат кўрсатишдир. Аҳолига хизмат кўрсатиш сифатини яхшилаш, хизмат турлари ва ҳажмларининг орттириш, буюртмаларнинг муддатларини қисқартириш бўйича зарурий тадбирларни ишлаб чиқишда аҳоли талаб этаѐтган у ѐки бу прогнозлар муҳим роль ўйнайди. Маиший хизматлар учун прогнозларни ишлаб чиқиш услубиѐтида аҳоли талабини аниқловчи омиллар доирасини аниқлаш мураккаб масаладир. Талабга таъсир этувчи омиллар аниқ хизмат кўрсатиш гуруҳларига қараб қатор сабабларга боғлиқ. Бу ерда, оиланинг маиший асбоблар, пойабзаллар ва кийим-кечақлар, шунингдек, улар тайѐрланган материаллар ва бошқалар билан таъминланганлиги бўлиши мумкин. Маиший хизмат кўрсатишни прогнозлаштиришда турли усулларининг қўлланилиши маълум. Энг кўп тарқалганлари меъѐрий, экстреляцион, иқтисодий математик моделлаш усулларидан. Меъѐрий усул асосида илмий асосланган меъѐрлар тизими ѐтади ва у аниқ бир хизмат турларига келажакда бўладиган талабаларни аниқлашга имкон беради. Янада кенг тарқалган маиший хизматга бўлган талабни прогнозлайдиган усул корреляцион-регрессион таҳлил усули бўлиб, у ўта аҳамияти қиймат омилларига эга бўлган талабларни шакллантиради. Бир омилли моделлар нисбатан содда моделлар ҳисобланади. Масалан, кимѐвий тозалаш хизматига бўлган талабнинг даромад тури даражасига боғланиши: Y=а 0 +а 1 x 1 Бу ерда: у - аҳоли жон бошига йиллик кимѐвий тозалаш ҳажми; а 0 а 1 – тенглама параметирлари; X 1 – аҳоли жон бошига йиллик даромад, минг сўмда. Жон бошига йиллик даромдни ва модел параметри прогнозини билиш орқали прогнозлаш давридаги изланаѐтган хизмат кўрсатиш ҳажмини аниқлаш мумкин. Кўп омилли моделлар янада мураккаброқдир. Икки омилли моделни мисол келтирамиз. Фараз қилайлик, кимѐвий тозалаш хизматига бўлган талаб ҳажмининг ўсишини Х 1 кўрсаткич орқали, жон бошига кийим-кечак, трикотаж маҳсулотларининг товар айрибошлашини (сўмларда) ва аҳолининг умумий сонига нисбатан маълум ѐшдаги яшовчилар нисбий вазнининг (х 2 ) ўсиш прогнозини аниқлаш лозим бўлсин. Аввало х 1 ва х 2 лардаги боғлиқликни аниқлаш, мезонлар аосида танлашнинг ҳаққонийлигини баҳолаш, кўриб чиқилаѐтган катталикларнинг ўзаро боғлиқлиги даражасини аниқлаган ҳолда прогнозини олиш лозим. Чизиқли боғланишлар коэффициентлари қийматларини эътиборда тутиб тенгламани энг кичик квадратлар усулида аниқлаймиз. 79 Натижада модел қуйидаги кўринишга келади. У=6,18-0,23х 1 +0,64х 2 Сўнгра чизиқли боғланишлар ва моделнинг адекватлиги мавжудлигини маълум мезонлар орқали аниқлаймиз. Таҳлил чизиқли бўлмаган боғланиш мавжудлигини кўрсатади. Фараз қиламиз боғланиш босқичли характерга эга: 2 2 1 1 0 а а а х х е У Олинган моделни янада қулай кўринишга ўзгартириб, У= -1,045+2,073х 1 +2,671х 2 тенглигини оламиз. Туризм фаолиятида талабни прогнозлаш ўз хусусиятларига эга, бу ўринда ўринбосар товарларнинг улуши ҳам ҳисобга олиниши лозим. жүктеу/скачать 2.19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|