Зерттеу объектісінің сипаттамасы
жүктеу/скачать 2.75 Mb.
|
|
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
Мен,Фархатұлы Ердәуіт, өндірістік практиканы “Теориялық және қолданбалы математика” ғылыми орталығында өттім. Практика өту аралығы 31.05.2021-12.07.2021 ж. Өндірістік практикадан өту мақсатым-өтілген мекеменің бар бөлімімен,қауіпсіздік шарттарымен, мекеменің заңдары мен қызметкерлердің құқықтары мен ережелері және қамтамасызданырылған бағдарламаларымен танысу.Сонымен қатар, қазіргі таңдағы технологиялармен, ақпараттық жүйелерімен танысып және ол бағдарламалармен жұмыс жасап көру. Мекеменің желілік байланыстарымен танысып және теориялық алған білімімді іс-жүзінде жасап көру. Өндірістік практика тақырыбының өзектілігі: Компьютерлік математикалық модельдеуді зерттеу информатиканың математикамен және басқа ғылымдармен - табиғи және әлеуметтік ғылымдармен байланысын түсінуге кең мүмкіндіктер ашады. Компьютерлік математикалық модельдеу әр түрлі көріністерде қазіргі математиканың барлық аппараттарын қолданады.Математикалық модельдеу әрдайым компьютерлік қолдауды қажет етпейді. Математикалық модельдеумен кәсіби айналысатын әр маман модельді аналитикалық зерттеу үшін қолдан келгеннің бәрін жасайды. Аналитикалық шешімдер (яғни, зерттеу нәтижелерін бастапқы деректер арқылы білдіретін формулалармен ұсынылған), әдетте, сандық шешімдерге қарағанда ыңғайлы және ақпараттандырады. Практика міндеті: -теориялық және практикалық мәселелерді шешу үшін практикалық тәжірибені алу. -сандық алгоритмдер негізінде жоғарыда көрсетілген модельдерді жүзеге асыратын бағдарламалық кешенін құру; -табиғи газдан нанобөлшектерді алу өндірісін сандық түрде зерттеу. Зерттеу объектісінің технологиясы: Жұмыста алынған математикалық модельдер, оларды іске асыру алгоритмдері, компьютерге арналған бағдарламаларын ғылыми қызметкерлер, оқытушылар, студенттер, өнеркәсіптің түрлі салаларының инженерлік-техникалық қызметкерлері қолданыла алады. Зерттеу объектісінің техникасы: Белгілі және жобаланатын жылу-масса алмасу аппараттарының байланыс құрылғыларындағы газ бен сұйықтықтың өзара іс-қимылын кешенді математикалық модельдеу әдіснамасын әзірлеу мәселесі, олардың тұрақты жұмыс істеу жағдайларын талдау, олардағы қондырма элементтерінің оңтайлы мөлшерлерін ұтымды орналастыру және таңдау, процестердің параметрлерін анықтайтын табудың тиімді алгоритмдері мен бағдарламаларын әзірлеу және Қазақстан мен ТМД елдерінің өнеркәсіптік процестері мен аппараттары үшін өзекті болып табылады. Жұмыс мақсаты.Практиканың басты мақсаттары: -студенттердің өндірісті басқару мен оның басты функцияларын, әдістері мен қағидаларын тәжірибеде қолдануға үйренуі; -кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін экономикалық талдау мен нарыққа талдау әдістемесін игеру; -экономикалық басқару әдістерін (шаруашылық есеп, баға белгілеу, жоспарлау, бағдарламалық-мақсаттық әдістер, қаржы саясаты және т.б.) тәжірибеде қолдану; -практика барысында есеп беруге қажетті материалдарды таңдау мен өңдеу; -кәсіпорынның құқықтық жағдайы мен ұйымдық құрылымын зерттеу, персоналдың қалыптасуы мен даму процесін басқару; Есеп беру жұмысының міндеттері:Өндірістік іс- тәжірибенің міндеттері болып табылады: -мамандығының ерекшеліктерін игеру; -кәсіпорынның құрылымы мен ерекшеліктерін игеру. 1 АНАЛИТИКАЛЫҚ БӨЛІМ Зерттеу объектісінің сипаттамасы “Теориялық және қолданбалы математика” ғылыми орталығы дифференциалдық теңдеулер мен математикалық физика, функциялар теориясы мен функционалдық талдау, алгебра және логика бойынша зерттеулермен айналысады. Бұл ғылыми орталық 2010 жылы құрылды. “Теориялық және қолданбалы математика” ғылыми орталығы Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласы, Т.Тәжібаев көшесі №2 орналасқан. “Теориялық және қолданбалы математика “ ғылыми орталығының қызметтік құрылымы: -Нормативті міндетті математикалық пәндерді, математиканы оқытудың әдістемелерін игеру; -Математика басқару қызметтерінің ғылыми негізін игеру; -Математика және информатика ғылымдары және практиканың талаптары деңгейінде оқу; -Информатика саласы бойынша жаңа ғылыми ақпараттар іздеу; -Қосымша білім беру жүйесінде жаңа технологияларды пайдаланып,модельдеу. Онда мынадай ғылыми-информатика пәндері бойынша зерттеу жүргізеді: -математика модельдеу және есептеуіш математика; -табиғи процестерді математикалық және сандық модельдеу мен есептеуіш математика мәселелерін зерттеп білу; -қосымша білім беру жүйесінде жаңа технологияларды пайдаланып,модельдеу. -жаңа ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, өнеркәсіп салаларында технологиялық процестердің математикалық және сандық модельін құрастыру[1]. Біз “Теория және қолданбалы математика” ғылыми орталығында математикалық тәсілдерді зерттей отырып, соған байланысты математикалық модельдерді құруды үйрендік. 1.2 Ең кіші квадраттар әдісімен 4 ең көп қолданылатын эмпирикалық фунциялар Әлдебір тәжірибе немесе эксперимент жүргізу барысында алынған сандық деректерді өңдеу арқылы алынған нәтижені анализдеу немесе нәтижені сараптап қортынды шығару керек болатын жағдайлар аз емес. Тәжірибе барысында алнған деректерден кесте құрып, сол кесте лық мәнге сәйкес функцияның аналитикалық өрнегін анықтау да интерполяция есебіне жатады. Практикада эксперименттік деректерді сараптау үшін ең кіші квадраттар әдісі қолданылады. Ең кіші квадраттар әдісі (ЕККӘ,ағылш. LS-Least Squares) - кейбір функциялардың қажетті айнымалылардан ауытқу квадраттарының қосындысын азайтуға негізделген әртүрлі есептерді шешу үшін қолданылатын математикалық әдіс. Оны қайта анықталған теңдеулер жүйесін шешу үшін (теңдеулер саны белгісіздер санынан асып кетсе), қарапайым (қайта анықталмаған) сызықтық емес теңдеулер жүйесінде шешім табу үшін, кейбір функцияның нүктелік мәндерін жуықтау үшін қолдануға болады. Ең кіші квадраттар әдісі-іріктелген деректер бойынша регрессиялық модельдердің белгісіз параметрлерін бағалау үшін регрессиялық талдаудың негізгі әдістерінің бірі. Сандық тәсіл - сандарға элементар операцияларды шекті рет қолдана отырып, математикалық есептерді жуық түрде шығару тәсілі. Мұндай элементар операцияларға әдетте жуық түрде орындалатын арифметикалық амалдар, сондай-ақ көмекші (қосымша) операциялар (аралық нәтижелерді жазу, таблицалардан таңдау, т.б.) жатады. Сандар санаудың белгілі бір позициялық жүйесінде (мысалы, ондық, екілік, т.б.) цифрлардың шекті жиынтығы арқылы көрсетіледі. Сонымен сандық тәсілде сандық түзу сандардың дискретті жүйесімен (торымен), үздіксіз аргумент функциясы тордағы аргумент мәнінің таблицасымен, ал үздіксіз функцияларға қолданылатын талдау операциялары тордағы функция мәндерінің алгебралық операцияларымен ауыстырылады. Сандық тәсіл математикалық есептерді есептеуіш машина арқылы орындалатын есептеулерге де келтіреді[2]. Ең кіші квадраттар әдісі— қателер теориясының белгісіз шамаларды кездейсоқ қателері бар өлшеулердің нәтижесін бағалау үшін қолданатын әдістерінің бірі. Ең кіші квадраттар әдісі берілген функцияларды олардан гөрі қарапайым функциялар арқылы жуықтап өрнектеу үшін де пайдаланылады. Бұл әдісті 1794 —1795 ж. К.Гаусс және 1805 — 1806 ж. француз математигі А.Лежандр(1875—1961) ұсынған. Ең кіші квадраттар әдісі алғашқыда астрономия және геодезия бақылаулардың нәтижесін өңдеу үшін қолданылды. Бірақ оның дәл математикалық негіздемесін жасап, қолданылу шекарасын көрсетіп берген орыс ғалымдары А.А. Марков (1856—1922) пен А.Н. Колмогоров болды. Ең кіші квадраттар әдісі — математикалық статистиканың аса маңызды бір бөлімі және ол статистика қорытынды жасау үшін ғылым мен техниканың әр түрлі саласында кеңінен қолданылады. Гаусс бойынша, Ең кіші квадраттар әдісінің мәні — физикалық шаманың ( ) дәл мәнін (белгісіз) оның бақылаулар нәтижесінде есептелген жуық мәнімен (Х) ауыстырғандағы шығын, (X– )2 қателік квадратына пропорционал болады деген пайымдауға негізделген. Мұндай жағдайда, шығынының орташа мәні ең кіші болатындай Х шамасының жүйелі қатесін тиімді баға деп есептеуге болады. Міне, осы талап Ең кіші квадраттар әдісінің негізіне алынады. Ал, жалпы жағдайда, Х шамасының Ең кіші квадраттар әдісі мағынасындағы тиімді бағасын іздеу күрделі есеп. Сондықтан практикада бұл есептің ауқымын тарылта отырып, Х ретінде бақылаулар нәтижесінен алынатын жүйелі қатесі болмайтын сызықтық функция таңдалады және ол функцияның барлық сызықтық функциялар класындағы шығынының орташа мәні ең кіші болуы тиіс. Егер бақылаулардың орташа қателері қалыпты үлестірілуге бағынса әрі бағаланатын шама ( ) бақылаулар нәтижесінің орташа мәндеріне сызықты тәуелді болса, онда мұндай есептің шешімі жалпы есептің де шешімі болады. Бұл жағдайда Х-тің тиімді бағасы да -дің орташа мәні бар қалыпты үлестірілуге бағынады. Ең кіші квадраттар әдісі зерттелетін мәліметтер нүктелерінің арасында ең жақсы сәйкес сызықты орналастырудың жалпы негіздемесін ұсынады. Кейде «сызықтық» немесе «кәдімгі» деп аталатын бұл әдісті ең көп тараған қолдану байланысты теңдеулердің нәтижелері бойынша туындайтын қателіктер квадраттарының қосындысын минимумға айналдыратын түзу сызықты құруға бағытталған. бақыланатын мәннің айырмашылығынан пайда болған квадраттық қалдықтар және болжанатын мән, сол модель негізінде. Бұл регрессиялық талдау әдісі х және у осінің графигіне салынатын мәліметтер нүктелерінің жиынтығынан басталады. Ең кіші квадраттар әдісін қолданатын талдаушы тәуелсіз және тәуелді айнымалылар арасындағы ықтимал байланысты түсіндіретін ең жақсы сызықты шығарады. Регрессиялық талдау кезінде тәуелді айнымалылар тік осьте, ал тәуелсіз айнымалылар көлденең х осінде бейнеленеді. Бұл белгілер ең кіші квадраттар әдісімен анықталатын сызықтың теңдеуін құрайды. Сызықтық есептен айырмашылығы, сызықтық емес ең кіші квадраттар есебінің тұйық шешімі жоқ және жалпы қайталану арқылы шешіледі.Ең кіші квадраттар әдісінің ашылуы 1795 жылы әдісті ашқан Карл Фридрих Гаусске жатады. Есепті неғұрлым аз квадрат әдістерімен жақындатылған фунцияда шешу үшін негізгі алгоритм қадамдарын тұжырымдаймыз . 1.Бастапқы деректерді енгізу 2.Регрессия түріндегі теңдеуді таңдау 3.Деректерді сызықты типті тәуелділікке түрлендіру 4.Регрессия теңдеуінің параметрлерін алу 5.Сумма квадратын есептеуде деректерді кері түрлендіру 6.Нәтижені шығару[3] Эмпирикалық формуланы таңдау Екі шама арасындағы тәуелділікті білдіретін,бұл тәуелділік тәжірибелік жолмен табылып,сол тәуелділіктің графигі құрылатын формуланы таңдау қажет.Алынған графикті танымал формулалар көмегімен құрылған графиктермен сыртқы түрде салыстырамыз.Формулалар аз санды параметрлермен сипатталады (коэффициенттер,көрсеткіш дәрежесін және т.б.) қамтиды,олардың сол немесе өзге дәрежесінің қисық түрін өзгертеді. Формула өте қиын болмас үшін, параметрлер саны көп болмау қажет. Әдетте 2-3 параметр алады.Салыстыру барысында максималь және минимумның болуына, көп және аз аргумент мәндерінің функцияға әсер етуін,жекелеген учаскелерде қисық ойыстығының жоғары немесе төмен болуына көңіл бөледі.Таңдаулы графиктер ішінен қолайлысын таңдап, экспериментте қателік шеттен шықпас үшін, тәжірбиелі шама мәнінен және формуладан табылған мәннен айырма болуы қажет. Егер бұл айырмашылық өте көп болып шықса, басқа қолайлы график алып, талпынысты қайталаймыз[4]. Төменде ең көп қолданылатын формулалар және оған сәйкес графиктер көрсетілген. 1.Сызықтық функция формуласы: = b= ; Сызықтық функция графигі 1.1-ші суретте көрсетілген: Сурет 1.1- Сызықтық функция графигі 2.Квадраттық функциясын табу формуласы: = . Квадраттық функция 1.2-ші суретте көрсетілген: Сурет 1.2- Квадраттық функция графигі 3.Экспоненциалды функциясын табу формуласы:f(x)= . Экспоненциалды функция графигі 1.3-ші суретте көрсетілген: Сурет 1.3- Экспоненциалды функция графигі 4.Логарифмдік функциясын табу: . Логарифмдік функция графигі 1.4-ші суретте көрсетілген: Сурет 1.4-Логарифмдік функция графигі 2 ЖОБАЛЫҚ БӨЛІМ 2.1СҒЗЖ:Химиялық технология процестері үшін динамикалық модельдерді қолдану ерекшеліктері Динамикалық модель-бұл техникалық объектінің негізгі физикалық қасиеттерін және сыртқы ортамен өзара әрекеттесу сипаттамаларын дерексіз графикалық бейнелеу. Модель динамикалық, егер оның параметрлерінің арасында уақыт параметрі болса, яғни ол жүйені (жүйеде процестерді) уақыт бойынша көрсетеді. Динамикалық модельдер уақыт өте келе объектінің әрекетін көрсетеді. Динамикалық модель-объект күйінің өзгеруін (динамикасын) сипаттайтын теориялық құрылым (модель). Химиялық технология процестері-күрделі физика-химиялық қос детерминистік-стохастикалық жүйелер табиғат, кеңістіктегі және уақыттағы айнымалылар. Бұл процестердің ерекшеліктері келесідей: -көп компонентті және көп фазалы материалдық ағындардың қатысуындағы; -шекарада импульсті, энергияны, массаны тасымалдау процестерінің болуы -фазалар бөлімі; -процесске көбінесе құрылғының геометриялық сипаттамалары әсер етеді; -аппараттағы гидродинамикалық жағдайдың стохастикалық ерекшеліктерін масса, жылу беру және химиялық процестерге салу.[5] Бұл фазалық компоненттердің кездейсоқ өзара әрекеттесуіне байланысты (бөлшектердің соқтығысуы, коалесценция) немесе аппараттағы шекаралық жағдайлар геометриясының кездейсоқ сипаты. Химиялық-технологиялық процестің математикалық моделі (ХТП) –математикалық құрылымдардың жиынтығы: формулалар, теңдеулер, теңсіздіктер және т.б., объектінің зерттелетін қасиеттерін дұрыс сипаттайды. Компьютерде енгізілген математикалық модель компьютерлік математикалық модель деп аталады, ал компьютерлік модель арқылы мақсатты есептеулер жүргізу есептеу эксперименті деп аталады. Математикалық модельдеу өзара байланысты үш кезеңнен тұрады: -зерттеу объектісінің математикалық сипаттамасын құрастыру. Химиялық технологияға қатысты математикалық модель-айқын көрінетін математикалық тәуелділіктер жиынтығы,химиялық-технологиялық процестің мәні және оны байланыстыратын физикалық, режимдік, физика-химиялық және конструктивтік параметрлері; -математикалық сипаттаманың теңдеулер жүйесін шешу әдісін таңдау және оны модельдеу бағдарламасы түрінде жүзеге асыру; -модельдің объектіге адекваттылығын анықтау. Процестің нақты іске асырылуына және оның аппараттық дизайнына байланысты химиялық технологиялық процестердің барлық түрлерін төрт сыныпқа бөлуге болады: -уақыт бойынша ауыспалы процестер (стационарлық емес); -уақыт өзгермеген процестер (стационарлық); -олардың параметрлері кеңістікте өзгермейтін процестер; -параметрлердің кеңістіктік өзгеруін ескере отырып процестер.[6] Хтп модельдеу алгоритмі бірнеше өзара байланысты кезеңдерді қамтиды: 1.Бастапқы модельдеу деректерін қалыптастыру. Әдеби мәліметтер негізінде модельдеу процесі туралы қажетті ақпарат жиналады, өңделеді: математикалық сипаттама теңдеулерінің тізімі, есептеу үшін қажетті мәліметтер банкі жасаладыматематикалық сипаттаманың теңдеулері, процестің мүмкін болатын аппараттық дизайны талданады. Бұл кезеңде детерминистік математикалық модельдер қалыптасады. 2.ХТП математикалық моделін қалыптастыру. Жүзеге асырылады төменгі деңгейден дәйекті ауысумен модельді әзірлеу модельденген объектінің иерархиясы жоғары-бір қарапайым актіден белгілі бір аппараттық дизайндағы процесті жүзеге асыруға дейін. Бұл кезеңде процесті жүзеге асырудың бастапқы және шекаралық шарттары да қалыптасады. 3.Математикалық модельді дұрыс жеңілдету. Келесі модельдеу нәтижелерін айтарлықтай бұрмаламай есептеу уақытын қысқарту мақсатында математикалық модельді оңайлату жолдарын іздеу жүзеге асырылады, мысалы: квазигогамия туралы болжам ортаның (бұл жағдайда ескеру қажет процестер, бөліну шекарасында фазалардың), жіберу туралы изотермиялық режимін реактордың жұмысы (бұл ретте тұрақтылардың тәуелділігін білу талап етілмейдіхимиялық реакция жылдамдығының температурасынан) және т.б 4.Математикалық модельді шешу алгоритмін таңдау. Шешім модельдер сандық есептеу әдістерін қолдануды талап етеді, ал біреуі сол мәселені алгоритмді бағдарламалаудың күрделілігімен және өнімділігімен ерекшеленетін әртүрлі әдістермен шешуге болады. Мысалы, алгебралық теңдеуді шешу үшін жартылай бөлу, сканерлеу әдістерін қолдануға болады,тангенс, секунт және т. б. 5.Есептеу бағдарламасын әзірлеу, жөндеу, сынамалар алу шешімдер. Компьютерлік модельдеудің көп уақытты қажет ететін кезеңдерінің бірі. 6.Әзірленген математикалық модельдің барабарлығын бағалау. Модель бойынша есептеу нәтижелерін нақты эксперимент барысында алынған практикалық деректермен салыстыру жүзеге асырыладыобъект. 7.Есептеу экспериментінің нәтижелерін түсіндіру және практикалық ұсынымдар беру.[7] Кез келген жүйені математикалық символдар мен ұғымдардан тұратын математикалық модель арқылы сипаттауға болады. Математикалық модельдеу дегеніміз - белгілі бір жүйенің моделін жасау үшін жасалатын процестің атауы. Бұл өмірлік ғылымдар ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік ғылымдар да осы математикалық модельдерді қатты қолданады. Шын мәнінде, экономика сияқты өнер пәнінде бұл математикалық модельдер кең қолданылады. Математикалық модельдердің көптеген түрлері бар, бірақ қатаң және жылдам ережелер жоқ және әртүрлі модельдерде бір-біріне сәйкес келеді. Математикалық модельдерді жіктеудің бір әдісі - оларды статикалық модельдеуге және динамикалық модельдеуге орналастыру. Осы мақалада біз математикалық модельдеудің осы екі түрінің арасындағы айырмашылықтарға тоқталамыз. Статикалық модельдеу мен динамикалық модельдеудің қандай айырмашылықтары бар? Жүйенің статикалық және динамикалық модельдер арасындағы ең елеулі айырмашылығы - динамикалық модель жүйенің жұмыс уақыты моделіне жататын болса, статикалық модель жұмыс уақытында емес жүйенің моделі болып табылады. Тағы бір айырмашылық динамикалық модельде дифференциалдық теңдеулерді қолдану болып табылады, олар статикалық модельде болмағанымен айқын болады. Динамикалық модельдер уақытқа байланысты өзгереді, ал статикалық модельдер тұрақты күйде тепе-теңдікте болады. Статикалық модель мінез-құлықтан гөрі құрылымдық болып табылады, ал динамикалық модель - жүйенің статикалық компоненттерінің мінез-құлқының көрінісі. Статикалық модельдеуге сынып диаграммасы мен объект диаграммасы және жүйенің статикалық құрамдас бөліктерін бейнелеуге көмек кіреді. Екінші жағынан динамикалық модельдеу операциялардың реттілігі, күй өзгерістері, әрекеттер, өзара әрекеттесулер және жадыдан тұрады. Статикалық модельдеу динамикалық модельдеуден гөрі қатаң, өйткені бұл уақытқа жүйенің тәуелсіз көрінісі. Нақты уақытта өзгерту мүмкін емес, сондықтан оны статикалық модельдеу деп атайды. Динамикалық модельдеу икемді, ол уақыт өте келе өзгеруі мүмкін, өйткені уақыт өте келе пайда болатын көптеген мүмкіндіктерге қарамастан объект не істейтінін көрсетеді. Математикалық сипаттаманы қалыптастыру тәсіліне және модельденген объектілерде болатын процестердің сипатына байланысты модельдердің екі класы бөлінеді: стохастикалық және детерминистік Стохастикалық (эмпирикалық, статистикалық) модельдер – процесс параметрлерінің нақты мәні емес, оларды белгілі бір мәндер аралығында есептеу ықтималдығы есептелген кезде құбылыстардың ықтималдық сипатын көрсетеді. Бұл модельдерде шешілетін мәселенің физикохимиялық мәні туралы ақпарат болмайды, бірақ олардың қарапайымдылығы оларды химиялық-технологиялық процестерді (ХТП) модельдеуде тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Стохастикалық модель шығыс шамасының мәні кіріс шамасына бір мәнді сәйкес келмейтін процесті сипаттайды. Детерминистік (себептік, құрылымдық, белгілік) модельдер жүйе өзгеруін теориялық негіздеуге болатын кезде зерттелетін құбылыстардың өзара байланысының детерминистік (себептік) мәнін көрсетеді; химиялық технологияның химиялық, физика-химиялық, жылу, гидродинамикалық процестерінің статикасы мен динамикасы теңдеулерімен сипатталатын құбылыстардың өзара байланысының мәнін түсіндіреді.[8] Детерминистік модель Шығыс шамасының мәні кіріс шамасының мәнімен нақты анықталатын процесті сипаттайды.Химиялық-технологиялық процестер әдетте қозғалатын ағындарда жүреді, Олардың қозғалысының гидродинамикалық заңдылықтары химиялық өндірістің тиімділігіне айтарлықтай әсер етеді, сондықтан ХТП математикалық модельдерін жасау кезінде заттар ағындарының қозғалысын сипаттау маңызды болады.Қозғалмалы ағындар бір немесе көп фазалы болуы мүмкін және әдетте күрделі құрылымға ие. Гидродинамикада ортаның қозғалысын сипаттауға болатын бірқатар теңдеулер бар (мысалы, Навье-Стокс теңдеуі, ағынның үздіксіздігі теңдеуі және т. б.). Гидродинамиканың классикалық заңдарын химиялық технологиялық процестерге қолдану нақты ағындардың гидродинамикалық теңдеулерінің күрделілігіне байланысты қиын, сондықтан іс жүзінде гидродинамикалық ағындардың математикалық модельдерін жасау кезінде олардың ішкі құрылымы туралы қарапайым жуық идеялар қолданылады. Қозғалатын технологиялық ортаның құрылымы концентрация өрісі мен температура градиенттерін анықтайтын ағын бөлшектерін араластыру дәрежесімен сипатталады. Бұл араластыру негізінде қозғалатын ағындардың кейбір типтік модельдерін орнатудың алғышарты болды.[9] Технологиялық жабдықтың қолданылатын конструкцияларына неғұрлым сәйкес келетін Әртүрлі күрделіліктегі ағындардың гидродинамикалық модельдерін құруға болады. Әдетте, ХТП математикалық модельдерін жасау кезінде жеке фазалардың қозғалмалы ағындарының құрылымы туралы шамамен (модельдік) идеялар қолданылады. Бұл келесі гидродинамикалық модельдер: -тамаша араластыру; -мінсіз ығыстыру; -диффузиялық (бір және екі параметрлі) модельдер; -ұялы модельдер; -аралас модельдер. Ағын құрылымының моделін құру кезінде келесі талаптар ескерілуі керек: -модель нақты ағынның физикалық мәнін көрсетуі керек және -бұл жағдайда қарапайым математикалық сипаттама болуы керек; -оның параметрлерін есептеу арқылы анықтауға мүмкіндік беруі керек немесе эксперименттік жолмен; -нақты ХТП есептеу кезінде пайдалану үшін ыңғайлы болуы тиіс.[10] 2.2 Ең кіші квадраттар әдісін қолданып жеке тапсырманы орындау 1.Кестедегі варианттар бойынша неғұрлым аз квадраттар әдісімен 4 ең көп қолданылатын эмпирикалық фунция табыңыз /сызықтық, квадраттық, логарифмдік, экспоненциалдық/. 2.Олардың формулаларын ЕХСЕЛ электрондық кестесімен есептеңіз. 3.4 функцияның ішінен тиімдісін таңдаңыз 3.Табылған функцияның негізіндегі математикалық моделдің адекваттығын Фишер тәсілімен тексеріңіз Жұмысты орындау алгоритмі 1.Берілген нуктелердің Декарт координата жүйесінде графигін салыңыз 2.1-ші суретте көрсетілген. 2.Нүктелердің орналасуы бойынша эмпирикалық функцияны таңдаңыз (сызықтық, квадраттық, логарифмдік т.б.). 3.Ехсел немесе басқа компьютерлік программаны қолданыңыз 4.Қорытынды жазыңыз
Сурет 2.1-Берілген нуктелердің Декарт координата жүйесінде графигі 2.1-ші суреттегі нәтижелерді алып формулаларға коямыз: 1)Сызықтық функциясын табу жолы сызықтық функция формуласы = b= ; 2.2-ші суретте сызықтықтың графигі және шығарылу жолы көрсетілген: Сурет 2.2-Сызықтық функция графигі 2) Квадраттық функциясын табу жолы 2.3-ші суретте көрсетілген: Сурет 2.3-Квадраттық функция графигі 3)Логарифмдік функциясын табу жолы 2.4-ші суретте көрсетілген: Cурет 2.4-Логарифмдік функция графигі 4) Экспоненциалдық функциясын табу жолы 2.4-ші суретте көрсетілген: Cурет 2.5- Экспоненциалдық функция графигі Табылган моделдің адекваттыңын орнатамыз: =2,435065/0,96057=2,53502 n-p=8-2 ; m-1=7-1 6;6 жағдайда Математикалық модель эксперимент деректерінің адекваттылығын көрсетеді. 3.ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ, ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ӨРТКЕ ҚАРСЫ ІС-ШАРАЛАР БОЙЫНША ТАПСЫРМАЛАР 3.1 Қауіпсіздік ережесіне қойылатын жалпы талаптар Құрылысқа, реконструкцияға, сызықты-желілік ғимараттардың эксплуатациясы және жөндеуіне қатысатын барлық жұмысшылар қауіпсіздік ережелері талаптарын және өрт қауіпсіздік шараларын білуі керек. Компанияда қауіпсіз еңбек жағдайларын жасау, технологиялық операцияларды орындау барысында жарақаттануды азайту, қызметкерлердің өндірістік және санитарлық-тұрмыстық еңбек жағдайларын жақсарту, зиянды және қолайсыз факторлардың әсерін азайту жөніндегі жұмыс тұрақты түрде жүргізіледі. Қауіпсіздік техникасы — еңбекті қорғаудың бір түрі; жұмыс атқарушы-ларға қауіпті өндірістік факторлардың әсер етуіне жол бермейтін ұйымдастырушылық және техникалық шаралар мен құралдардың жүйесі; еңбекті қорғау қағидаларының кұрамдас бөлігі. Жұмыскерлердің денсаулығы мен өміріне қауіп төндіретін өндіріс жағдайларының алдын алудың ұйымдастырушылық-техникалық шаралары мен құралдарының жүйесі. Қауіпсіздік техникасы жөніндегі шаралардың жүзеге асырылуы, сондай-ақ қауіпсіздік техникасы техникалық құрамдарының жасалуы мен қолданылуы нормативтік-техникалық құжаттаманың — стандарттардың, ережелердің, нормалардың, нұсқаулардың негізінде жүргізіледі. Қауіпсіздік техникасының негізгі ережелері. Қауіпсіздік техни-касы ережелерін білу мен орындаудың ерекше маңызы бар, өйткені мұның өзі кездейсоқ қатерлерден сақтандырудың бірден-бір кепілі. Қауіпсіздік техникасының ережелерін дұрыс бағаламау, әсіресе, оны орындамау жұмыс істеуші адамның денсаулығына, тіпті өміріне өте қауіпті із қалдыруы мүмкін. Егер оқып үйренушілер қауіпсіздік техникасын білмейтін болса, одар машинаға жұмыс істеуге жіберілмейді. Төменде кауіпсіздік техникасының негізгі ережелері берілген. Өрт қауіпсіздігінің негізгі ережелері. Әрбір комбайнда: сақадай сай сөндіргіш, екі күрек және екі швабра болуға тиіс; двигательдің шығару құбырында ұшқын өшіргіш орнатылуы керек (тру- бонаддувы бар двигательдерге ұшқын өшіргіш орнатылмайды) Двигательдің шығару коллекторы сабанды бөліктерден металл қалқанмен немесе тормен (тор ұясы 20 мм) қоршалуға тиіс. Ге- нератордың, аккумулятордың, стартердің, магниттік жүргізгіштің және басқа электр тетіктерінің жыжымалы қалыптарының клемі- маларында оқшаулағыш қалпақшалар болуға тиіс.[11] Көлемді егін алқаптарын (50 гектардан артық) загондарға бөледі. Загондар аралығындағы жыртылған жердің (екі 8 метрден кем емес) өртке қарсы да мәні бар. Қазақстан Республикасының «Еңбек кодексі» жұмысшылардың еңбекті сақтау құқығын қамтамасыз етуге бағытталған, осыны ескере отырып басқару кезінде жұмысшылардың жұмыс орындарындағы кез-келген қауіп-қатерлерге профилактика жүргізу, өндірістік құрал-жабдықтарды қауіпсіздеу түріне ауыстыру арқылы алдын алуға байланысты шаралар қабылдауға, қауіпсіздік жəне еңбекті қорғау бойынша жұмыскерлерді оқытуға жəне дайындау жұмыстарын жүргізуге, техникалық іс-шараларын ұйымдастыруға, өндірістік процесті жəне жұмысты қауіпсіз жүргізуді қамтамасыз етуге, жұмыскерлерге қажетті санитарлық-гигиеналық жағдайлар жасауға, арнайы киімдер мен аяқ киімдер беруді жəне жөндеуді, оларды еңбек жөніндегі уəкілетті мемлекеттік органмен белгіленген нормаларға сəйкес профилактикалық өңдеу құралдарымен, еңбек жөніндегі мемлекеттік инспекторлардың ұйғарымдарын Қазақстан Республикасының заңнамасымен белгіленген тəртіпте орындауға, жұмыскерлер өкілдерінің қатысуымен кезеңдік, бес жылда кем дегенде бір рет еңбек талаптарының жағдайы жөнінде өндірістік объектілерді аттестациялауға, сонымен қатар еңбек жөніндегі уəкілетті мемлекеттік органмен белгіленген ережелерге сəйкес жаңа техника мен технология қайта құрылғаннан, жаңғыртылғаннан, орнатылғаннан кейін міндетті түрде аттестациялау жүргізуге, жұмыскерлердің еңбек міндеттерін орындау кезінде олардың денсаулықтары мен өмірлеріне зиян келтірілгені үшін жауапкершілікті сақтандыруға, еңбектің қауіпсіз жағдайын қамтамасыз етуге негізделген. Қоғамда еңбекті қорғау бойынша барлық ұйымдастырушылық жұмыстарға күнделікті басшылық жасау үшін басқа қызметтермен жəне құрылымдық бөлімшелердің өзара əрекеттесіп жұмыс істейтін қауіпсіздік жəне еңбекті қорғау қызметі құрылған. [12] 3.2 Өндірістегі зиянды және қауіпті жағдайларға талдау жасау Жұмыс орнындағы еңбекті қорғау нұсқауы ЕОЖ 4559-88 «Есептеу орталықтағы жұмысшылар үшін уақытша санитарлық нормалар мен ережелер» және компьютерлік бейне дисплей терминалдағы қолданушылардың еңбегін қорғау жөніндегі оқу-әдістемелік құралдары негізінде ұйымдастырылған.[13] 1.ЭЕМ компьютерлерінде жұмыс істеуге жоғарғы оқу орнын бітіргендер, медициналық тексеруден өткендер және еңбекті қорғаудан білімдерін тексергендер, оқытылғандар және электрлі қауіпсіздіктен бірінші біліктілігін арттыру тобы бар адамдар рұқсат етіледі. 2.Компьютерлерде жұмыс істеу үшін жоғарғы оқу орнын енді бітірген, тәжірибе алушылар тек қана электрлі қауіпсіздіктен 3-ші біліктілігін арттыру тобы бар білімді жұмысшылардың басқаруыменен жұмыс істеуге рұқсат етіледі. 3.Дисплей немесе мониторлармен жабдықталған жұмыс орнында еңбек ету келесі зиянды және қауіпті факторлармен байланысқан: -Көз ауруы -Еңбектің монотондығы -Статикалық электрдің жоғары деңгейі -Дисплей экранының жарықтандырылуы -Көңіл-күйдің ауырлығы -Электрлік тоқпен зақымдану мүмкіндігі -Жұмыс басында қойылатын қауіпсіздік талаптар: -Сыртқы киімді және жеке заттарды сыртқы киімді ілетін жерде қалдыру. Жұмыс үстелінен қажет емес барлық заттарды алып тастау; -ДЭЕМ-ның жүйелік қорабының үстіне кітаптарды, қағаздарды, құжаттар мен басқа да заттарды қоюға рұқсат етілмейді; -ДЭЕМ-сын басқа электрлі құрылғылармен бірге қосуға рұқсат етілмейді; -Қажет жағдайларда жасанды жарық немесе үстелдік шамды қосу керек; -ДЭЕМ қорабының қақпағын, қауіпсіздік қаптамалардың беріктігін көру және құралдарды қосатын желілердің дұрыстығына көз жеткізу керек; -Дисплей экран бетінің шаңдануына және баспаға шығару құрылғысының шұңқырына қағаздың дұрыс орналасқанына көз жеткізу керек. Жүйелік қораптағы желдеткіш ішіне шаңның толып қалмауын және басқа құралдардың кіріп кетпеуін қадағалау; -Орындықтардың биіктігін және аяқ қойғыштың орналасуын тексеру керек. Монитор экранын көзден дұрыс орналастыру керек; -Жұмыс барысында қауіпті жағдайлар туындағанда немесе байқалғанда оны дереу бөлімді басқаратын басшыға хабарлау керек. Жұмыс уақытысында қойылатын қауіпсіздік талаптар: 1.ЭЕМ компьютерін қосқанда оның тек қана пайдалануға арналғанбөліктерінен ұстау керек. ДЭЕМ қораптарын рет-ретімен қосу үшін пайдалануға арналған нұсқауды оқып шығуы керек; 2.Статикалық электр дәрежесінің туындауынан сақтану үшін дисплейдің экран бетін ұстауға рұқсат етілмейді; 3.Компьютерде жұмыс істеу ұзақтығы 4 сағаттан аспауы керек. Әр 2 сағат ішінде 10 минуттық үзіліс жасау және түскі астан кейін физикалық жаттығулар жасау керек.[14] ҚОРЫТЫНДЫ Мен осы практикадан өту барысында өзіме көптеген пайдалы білім алдым. Сонымен қатар тек теория жүзінде емес, шынайы практика жүзінде ғылыми өндірістік мекеме қалай жұмыс жасайтынын көрдім және қзіме көп пайды тигіздім. Алынған тәжірибе болашақта жұмыс атқаруға жақсы көмек болады, көптеген ақпарат қорын жинақтадым. Сонымен осы өндірістік практика мен кәсіби білімдерді тереңдету және ақпараттық жүйелер мамандығының болашақ мамандарының қажетті іскерлігі мен дағдысын қалыптастыру, және өзімнің білім сапасын көтеру мақсатындағы дайындық жасадым. Бұл практикадан өту барысында офистік техникалық құралдармен жұмыс жасау ерекшелікерімен танысып, техникамен жұмыс жасау дағдыларына ие болдым. Бұл оқу практикасында барысында көптеген өзіме тәжірбие жинақтадым. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 1 ukgu.kz Ақпараттық білім беру порталы 2 Исмаилов Б.Р. Математикалық моделдеуге кіріспе [Электронный ресурс]: Оқу құралы 050705-Математикалық және компьютерлік моделдеу мамандығының студентеріне арналған / Б. Р. Исмаилов, С. К. Мелдебекова. - Электрон. текстовые дан. (2,65 МБ). - Шымкент : ОҚМУ, 2013 эл. опт. диск (CD-ROM) 3 Кафаров В.В.,Глебов М.Б. Математическое моделирование основных процессов химических произвотств. М. 2015. 4 Самарский А.,Михайлов А.П.,Математическое моделирование. Идеи, методы,примеры. М.:Физматгиз,2012. 5 Исмайлов Б.Р. Математическое моделирование и численные методы.Шымкент,ЮКГУ им.М.Ауезова,2006. 6 Зарубин В.С. Математическое моделирование в технике. М.:МГТУ,2013. 7 Компьютерлік моделдеу негіздері [Электронный ресурс] : электрондық кітап / К. М. Беркінбаев [и др.]. - Электрон. текстовые дан. ( 33,4 Мб). - Алматы : Нұр-пресс, 2006 эл. опт. диск (CD-ROM) 8 Протодьяконов И.О.,Марцулевич И.А.,Марков А.В. Явления переноса в переносах химической технологии.Л. 2018. 9 Франк-Каменецкий Д.А. Диффузия и теплопередача в химической кинетике. М.2014. 10 Айзенштейн Н.Д. Общий курс процессов и аппаратов химической технологии.-М.:Физматкнига, 2009 11 М.Б. Базаршин «Еңбек қорғау пәнінен студенттерге арналған қысқаша дәрістер» Семей 2010. 12 Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі. 13 Бейсебаев Ш.Т.«Еңбек қорғау және тіршілік қауіпсіздігі» пәнінен тәжірибе сабақ–тарын орындауға арналған оқу құралы.Шәкәрім атындағы СМУ.Семей қаласы.2011 14 М.Б. Базаршин «Еңбек қорғау пәнінен студенттерге арналған қысқаша дәрістер» Семей 2017. жүктеу/скачать 2.75 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|