Ў збекистондавлатстандарт и ўзбекистон узлуксиз таълимининг Давлат таълим стандартлари

Ўзбекистон узлуксиз таълимининг

Давлат таълим стандартлари

Олий таълимнинг Давлат таълим стандарти

- таълим йўналишини ихтиёрий танлаш ҳуқуқига эга бўлган абитуриентлар ва бошқа манфаатдорлар.

2. 
   Атамалар, таърифлар, қисқартмалар
   

Мазкур стандартда Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги Қонуни, Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури ҳамда олий таълим соҳасидаги халқаро ҳужжатларга мос равишда атамалар ва таърифлардан фойдаланилган:

• 
  Таржима назариясида мавжуд муаммолар бўича илмий қарашларни таҳлил қила билиш;
  
• 
  Терминологик луғатлар тузиш, турли соҳалар бўйича иш жараёнларида апробациядан ўтказиш;
  
• 
  Таржимадаги асосий усулларни, таржима сифатини баҳолаш мезонларини билиш;
  
• 
  Турли жанрга мансуб ҳозирги ва классик бадиий асарларни таҳлил қила билиш;
  
• 
  Бадиий асарларни таржима қилиш ва унга алоқадор муаммоларни таҳлил қила билиш;
  
• 
  Таржима соҳасига замонавий педагогик ва ахборот технологиясини қўллаш;
  
• 
  Таржиманинг турлари бўйича назарий билимга эга бўлиш;
  
• 
  Чет тилидан она тилига ва она тилидан чет тилига турли матн ва нутқларни оғзаки ва ёзма шаклда, тўғри ва сифатли таржима қила олиш;
  
• 
  Ўқитишнинг дидактик воситалари;
  
• 
  Таржимада миллий маданий хусусиятларни ифода этиш кўникмаларига эга бўлиш;
  
• 
  Турли муассасаларда турист йўлбошловчиси, ҳаво йўлларида сервис ходими, турли фирма ва меҳмонхоналарда менежер хизматини кўрсата олиш кўникмаларига эга бўлиш;
  
• 
  Таълимнинг электрон воситалари;
  
• 
  Мактабгача таълим, умумтаълим муассасалари, академик лицей, коллеж ва бошқа таълим муассасаларида чет тиллардан дарс бериш кўникмаларига эга бўлиш. Бакалаврларнинг касбий фаолияти объектлари
  

- ўрганилаётган тилнинг назарий ва амалий асослари ва луғат бойлиги, мазкур тилда илмий ва бадиий адабиётларни таржима қилиш жараёнлари;

- ўрганилаётган тилдаги таржималар ва унинг ривожланиш жараёни;

- ўрганилаётган тиллардан бири бўйича унинг назарий, тарихий шевашунослик аспектларини;

- таржима назарияси ва амалиётининг асослари, матн таржимаси, синхрон таржима , кетма-кет таржима, бадиий таржима, терминология таржимаси, ёзма таржима, оммавий ахборот таржимаси, визуал таржима, дарс бериш маҳорати, ва нутқ маданияти тамойиллари.

4.3 Бакалаврларнинг касбий фаолият турлари

Бакалаврларнинг касбий фаолият турлари:

• 
  Илмий ва илмий-тадқиқот;
  
• 
  Таржимонлик;
  
• 
  Таржимонлик ва муҳаррирлик;
  
• 
  Ташкилий-бошқарув;
  
• 
  Ахборот - библиографик;
  
• 
  Оммавий ахборот воситаларида таржимонлик;
  
• 
  ЎМКҲТ ва умумтаълим тизимида педагогик фаолият кабиларни ўз ичига олади.
  

• 
  ўтказилаётган илмий-тадқиқот лойиҳалари мавзуси бўйича методлар, дастурий ечимлар, янги тадқиқотлар қилиш ва ишлаб чиқиш;
  
• 
  намунавий методикалар ва бошқалар бўйича экспериментал тадқиқотларни ўтказиш ва уларнинг натижаларига ишлов бериш;
  
• 
  ўтказилаётган тадқиқотлар мавзуси бўйича илмий шархларни ишлаб чиқиш, рефератлар ва библиографияларни тузиш;
  
• 
  илмий семинарлар, илмий-амалий конференциялар ишида иштирок этиш;
  
• 
  илмий-амалий мавзули журналларга мақолалар тайёрлаш.
  

• 
  Республикамизда фаолият кўрсатувчи ташкилотлар, қўшма корхоналар, вазирликлар, элчихоналар, халқаро ташкилотлар турли муассасаларда чет тилидан она тилига ва она тилидан чет тилига оғзаки ва ёзма таржима қилиш;
  

• 
  маориф, маданият, туризм соҳаларида таржимон-иш юритувчи ва бошқалар;
  
• 
  таржимонлик фаолияти сифатини бошқариш жараёнларини ишлаб чиқиш ва тадбиқ этиш;
  
• 
  замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш мониторинги ва сифатини баҳолаш усулларини ишлаб чиқиш.
  

- Республика, шаҳар ахборот ресурс марказларининг чет эл китоблари бўлимларида ходим бўлиб ишлаш, оммавий ахборот воситаларида библиограф.

• 
  чет тилларидаги газета-журналларни она тилига таржима қилиш;
  
• 
  радио-телевидениеда таржимон-иш юритувчи;
  
• 
  чет тилларидаги эшиттиришларни олиб борувчи сухандон;
  
• 
  радио-телевидение эшиттиришларини таржима қилиш;
  

• 
  ЎМКҲТ тизимининг мос таълим муассасаларида тайёргарлик йўналишида назарда тутилган ўқув фанлари бўйича назарий машғулотларни ўтказиш;
  
• 
  ЎМКҲТ тизимининг мос таълим муассасаларида тайёргарлик йўналишида назарда тутилган ўқув фанлари бўйича амалий машғулотларни, жумладан, махсус синхрон таржима қилиш хоналарида ўтказиш;
  
• 
  замонавий ахборот ва педагогик технологиялардан фойдаланиб, янгича ўқув машғулотларини ишлаб чиқиш ва ўтказиш;
  
• 
  ўқитилаётган фанлар бўйича дарсларни ўтказиш учун зарур бўлган ўқув-методик ҳужжатларни шакллантириш ва тузиш;
  
• 
  мустақил таълим ва ижодий қидирув натижасида ўқитилаётган фан ҳамда педагогик фаолият соҳасидаги методлар, воситалар ва шакллар тизимида ўз-ўзини мунтазам такомиллаштириб бориш.
  

Бакалавр касбий тайёргарликдан кейин турдош таълим йўналишларининг магистратура мутахассисликлари бўйича таълимнинг ваколатли давлат органи томонидан аниқланадиган икки йилдан кам бўлмаган муддатда магистратурада ўқишни давом эттириши мумкин.

Педагогик фаолиятни олиб борганда ўз малакасини ҳар уч йилда ошириб туриши керак.
5 Бакалаврнинг тайёргарлик даражасига қўйиладиган талаблар
5.1 5120200 – Таржима назарияси ва амалиёти (тиллар бўйича) таълим йўналиши бўйича битирувчи қуйидаги умумий малакавий компетенцияларни эгаллаган бўлиши керак:

а) умумий малакавий компетенциялар:

- дунёқараш билан боғлиқ тизимли билимларга эга бўлиши, гуманитар ва ижтимоий-иқтисодий фанлар асосларини, жорий давлат сиёсатининг долзарб масалаларини билиши, ижтимоий масала ва жараёнларни мустақил таҳлил қила олиши;

- Ватан тарихини билиши; маънавий, миллий ва умуминсоний қадриятлар масалалари юзасидан ўз нуқтаи назарини баён этиши ва илмий асослай олиши, миллий ғоя асосида фаол ҳаётий ўринни эгаллаши;

- жамият ва табиатда кечаётган жараён ва ходисалар ҳақидаги яхлит тасаввурга эга бўлиши, табиат ва жамият ривожланиши ҳақидаги билимларни эгаллаши ҳамда улардан замонавий илмий асосларда ҳаётда ва ўз касб фаолиятида фойдалана олиши;

- жамиятга, атроф муҳитга муносабатини белгиловчи ҳуқуқий ва маънавий мезонларни билиши, касб фаолиятида уларни ҳисобга ола билиши;

- ахборот тўплаш, таҳлил қилиш, сақлаш, қайта ишлаш ва унумли фойдаланиш методларини эгаллаш, ўзининг касбий фаолиятида асосли мустақил фикрлаш ва керакли қарорларни қабул қила олиши;

- тегишли бакалавриат йўналиши бўйича рақобатбардош умумкасбий тайёргарликка эга бўлиши;

- янги билимларни мустақил эгаллай билиши, ўз устида ишлаши ва меҳнат фаолиятини илмий асосда ташкил қила олиши;

• 
  ўтказилаётган илмий-тадқиқот лойиҳалари мавзуси бўйича методлар, дастурий ечимлар, янги тадқиқотлар қилиш ва ишлаб чиқиш; намунавий методикалар ва бошқалар бўйича экспериментал тадқиқотларни ўтказиш ва уларнинг натижаларига ишлов бериш; ўтказилаётган тадқиқотлар мавзуси бўйича илмий обзорларни ишлаб чиқиш, рефератлар ва библиографияларни тузиш;
  

• 
  Интернет тармоғида энг янги илмий, конструкторлик, технологик ва эксплуатацион ютуқлар ҳақидаги маълумотларни мақсадга йўналтирилган ҳолда қидириш ва топиш қобилиятига эга бўлиши;
  
• 
  илмий-тадқиқот ва ишлаб чиқариш жамоаси таркибида (тайёргарлик ихтисослигига мос равишда) касбий фаолият масалаларини ечиш қобилиятига эга бўлиши керак.
  

- терминологик таржима ишларини ва хизмат кўрсатишни ташкил этиш;

- бадиий таржима ишларини ва намунавий хизмат кўрсатишни ташкил этиш;

- ўргатилаётган тилларни интенсив шаклда ўргатиш ва хизмат кўрсатишни ташкил қилиш;

- халқаро конференцияларда синхрон, визуал, кетма-кет таржима қила олиш каби қобилиятларга эга бўлиш;

- амалиётда информацион технологияларни ҳалқаро ва касбий стандартларни, замонавий педагогик ва ахборот технологияларини қўллаш қобилиятига эга бўлиши керак.

• 
  маориф, маданият, туризм соҳаларида таржимон сифатида иш юритувчи;
  
• 
  таълим сифатини бошқариш жараёнларини ишлаб чиқиш ва тадбиқ қилиш;
  
• 
  таълим жараёнларининг самарадорлигини ошириш учун зарур бўлган педагогик технологияларни режалаштириш;
  
• 
  ахборот технологиялар тизимини яратиш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ жараёнлари мониторинги ва сифатини баҳолаш методлари ва механизмларини ишлаб чиқиш;
  
• 
  атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва меҳнат хавфсизлиги талабларига мос келадиган ишлаб чиқариш жараёнларини назорат қилиш;
  
• 
  таълим жараёнида сифат кўрсаткичларини такомиллаштириш;
  
• 
  фикрлар ҳар хил бўлган шароитда бошқарув қарорини қабул қилиш;
  
• 
  бажарилаётган иш режасини тузиш ва бу ишни назорат қилиш, ишни бажариш учун зарур бўлган ресурсларни режалаштириш, ўз ишининг натижаларини баҳолаш;
  
• 
  таълим жараёнида атроф-муҳитни ва меҳнат хавфсизлигини назорат қилиш тизими талабларига мослигини мониторинг қилиш каби қобилиятларга эга бўлиши керак.
  

- чет тилларидаги газета, журналларда, радио-телевидениеда чет тилларидаги эшиттиришларни олиб борувчи сухандон.

• 
  ЎМКҲТ ва умумтаълим тизимининг мос таълим муассасаларида тайёргарлик йўналишида назарда тутилган ўқув фанлари бўйича назарий машғулотларни ўтказиш;
  
• 
  ЎМКҲТ ва умумтаълим тизимининг мос таълим муассасаларида тайёргарлик йўналишида назарда тутилган ўқув фанлари бўйича амалий ва лаборатория машғулотларини, жумладан, ўқув синхрон хоналарида ўтказиш;
  
• 
  замонавий ахборот ва педагогик технологиялардан фойдаланиб ностандарт ўқув машғулотларини ишлаб чиқиш ва ўтказиш;
  
• 
  ўқитилаётган фанлар бўйича дарсларни ўтказиш учун зарур бўлган ўқув-методик ҳужжатларни шакллантириш ва тузиш;
  
• 
  мустақил таълим ва ижодий қидирув натижасида ўқитилаётган фан ҳамда педагогик фаолият соҳасидаги методлар, воситалар ва шакллар тизимида ўз-ўзини мунтазам такомиллаштириб бориш каби қобилиятларга эга бўлиши керак.
  

• 
  математик ва амалий лингвистиканинг асосий йўналишлари;
  
• 
  математик тилшуносликнинг лингвистиик фанлар орасида ўрни, фаннинг тушунчалар аппарати ва таҳлил методлари;
  
• 
  тилшунослик ва амалий лингвистикада қўлланиладиган бир қатор математик методларнинг шартлари, чегаралари ва асослари;
  
• 
  назарий ва амалий тилшуносликда тан олинган математик методларнинг моҳияти;
  
• 
  ахборот, уни сақлаш, уларга ишлов бериш ва уларни узатиш усуллари ҳақида тасаввурга эга бўлиш;
  
• 
  контент таҳлил методикаси; частота луғатларининг назарий ва амалий асослари;
  
• 
  корпус лингвистиикаси; матнни тадқиқ этишда математик лингвистика имкониятлари;
  
• 
  машина таржимасининг асосий йўналишлари;
  
• 
  математик белгиларнинг лингвистик белгилардан фарқи;
  
• 
  комбинатор математика элементлари;
  
• 
  синтаксисни моделлаштириш; амалий лингвистик амалларни ечишда математик назарияларни билиш ва улардан фойдалана олиш;
  
• 
  ахборот йиғиш, узатиш, қайта ишлаш ва тўплаш жараёнларининг умумий тавсифи;
  
• 
  ахборотлаштириш жараёнларини амалга оширишнинг техникавий ва дастурий воситалари;
  
• 
  функционал ва ҳисоблаш масалаларини ечиш моделлари; алгоритмлаш ва дастурлаш;
  
• 
  юқори даражадаги дастурлаш тиллари;
  
• 
  дастурий таъминот ва дастурлаш технологиясидан фойдаланиш кўникмаларига эга бўлиш керак.
  

• 
  табиатшунослик тараққиётининг асосий босқичлари, замонавий табиатшунослик хусусиятлари, эволюцион ва ньютон парадигмалари;
  
• 
  табиатшуносликда ҳолат тушунчаси табиатни ўрганишда корпускуляр ва континуал усуллар;
  
• 
  вақт ва атроф-муҳит концепцияси;
  
• 
  симметрия ва сақланиш қонуниятлари;
  
• 
  табиатшуносликдаги динамик ва статистик қонуниятлар;
  
• 
  табиатдаги тартиб ва тартибсизлик муносабатлари;
  
• 
  жонли ва жонсиз табиатдаги ўзаро муносабатлар;
  
• 
  материядаги элементлар тузилиши иерархияси тўғрисида, оламнинг микродан-макрогача ва мегагача тузилиши;
  
• 
  физик, кимёвий ва биологик жараёнларнинг ўзаро алоқаси;
  
• 
  жонлилик спецификаси, эволюция тамойиллари, жонли тизилмалардаги ривожланиш ва қайта тикланиши;
  
• 
  тирик мавжудотнинг ташкилий даражаси ва вазифавий асимметрияси, иерархиявийлиги;
  
• 
  биологик хилма-хиллик, унинг тизимли тамойиллари ва биосфера мувозанатини сақлашдаги роли;
  
• 
  психологиянинг физик асослари, ижтимоий хулқи, экология ва инсон саломатлиги;
  
• 
  организм ва муҳитнинг узвийлиги, экосистема, табиатни асраш ва табиий бойликлардан оқилона фойдаланиш;
  
• 
  инсоннинг ўрни ягона маданият парадигмаси ва ноосфера;
  

• 
  замонавий табиатшуносликда олиб борилаётган изланишларнинг асосий принцип ва услубларини;
  
• 
  инсон фаолиятидаги мавжуд турли хил илмий тамойилларни қўллашни;
  
• 
  табиат ривожланиши қонунларини;
  
• 
  биосфера мувозанат ижтимоий факторнинг ролини;
  
• 
  экологик муаммоларнинг келиб чиқиш сабабларини;
  
• 
  ижтимоий-экологик мувозанат қоидасини;
  

• 
  гуманитар ва табиий-илмий фанлардаги ўзаро алоқадорликни аниқлай билиш;
  
• 
  табиий фанлар ютуқларини эркин қўллай олиш;
  
• 
  ўз касбини тўлақонли эгаллашда ёрдам берувчи тафаккурнинг табиий-илмий услубларидан фойдаланиш;
  
• 
  экология қонуниятларини амалда қўллаш;
  
• 
  маҳаллий ва ҳудудий экологик муаммолар келиб чиқишининг олдини ола билиш;
  
• 
  атроф-муҳит ифлосланишининг олдини олиш;