Маньчжурлар мен ханьдықтар арасындағы қайшылық

Маньчжур мен хандықтар арасындағы қайшылықты қарастыруда Қытай революционерлерінің "Маньчжур мен күреске" шақыру, "Маньчжурды қуғындауды" "елдегі ұлттық революция" революция ретінде бағалауын Қытай Халық Республика тарихшылары, антимонархиялық күрес ешқашан өзіндік қозғалыс жасай алмағандығын және әр түрлі уақытта ол топ өкілдеріне қызмет еткендігіне көздерін жеткізді. Синьхай революциясы кезеңіндегі буржуазия көтерген антиманьчжурлық күрес, Лю Данянь пікірінше, буржуазия-демократиялық революция мақсатына бағынды, буржуазия жағында қызмет етті.

"Маньчжурларды қуғындау " ұранының мазмұны, маньчжур мен хань ұлты арасындағы қайшылық шегінен тым алыс, ол өзіне феодалдық деспотизіміне қарсы күрес талаптарын енгізді. (Ли Сань және тағы басқалары). Сондай-ақ "Маньчжурды қуғындау " ұраны жаңа кезеңдегі Қытайдың ұлт азаттық қозғалысы басталуын куәләді, делінген пікірлер де айтылады (Чжан Кайюань).

Бұл ұран мазмұны, Қытайдаы ұлттық капитализмі дамуы жолындағы ең үлкен кедергі-Цин монархиясын құлату және сол кезеңдегі ұлттық буржуазия талабын қанағаттандыра алатын ұлттық мемлекет құру. Осыдан маньчжурда қуғындалу" ұранының прогрессивті және революциялық түрде екенін толық мойындау.

Қытай Халық Республикасының тарихшылары арасындағы осы ұранды революция дайындайды және барасында қолдану нәтижесі туып қарама-қарсы пікір орналған. Біреулерінің пікірінше, антимонархияның күресті насихаттаудың кемшілігі, оған қысқа ұлттық түстің тән болуында, оның ең негізгі екі жауы империализм және феодализм мен күресті бағаламауы, Самат пен экономикадағы революцияның өзгерістер талабына кедергі келтіруі, революция барысында жеткен демократияның көлемін төмендетуі. Антиманьчжурлық күрес ұранының насихатталуы Синьхай революциясының жеңілуіне үлкен әсер тигізді.

Басқа бір тарихшылар пікіріне сүйенсек "маньчжурды-қуғындау" ұраны тек феодалдық үстемдік пен елдегі ұлттық құлдырауға ғана қарсы емес оның артында тұрған империализмен Қытайдағы оның отарлық езгініне қарсы бағытта болды. XX ғасырдың басында бұл ұранның алға қойылуы Қытай халқының ұлттық сана сезімін жоғарлағанын білдіреді. Антимонархиялық ұран негізінде өзіне феодализм, империализм және феодалдық деспотиямен күресті біріктірді. Оның жеңіске жете алмауын ұлттық Қытай буржуазияның әлсіздігімен түсіндіруге болады.

Синьхай кезеңіне дейінгі ұлттық буржуазия дамуының деңгейі туып мәселе әлі күнге дейін пікірталас тудырады, кейбір батыс және Тайвань ғалымдарының ойынша, ол кезде Қытай буржуазиясы тым жас болды; дамыған, күшті топтың сезімі бар Цзяньси және Чженцзем провинциясындағы буржуазияны да тым жоғары бағалауға да болмайды. Буржуазия ол кезеңде өз бетінше тап ретінде қалыптаспады деген пікірде айтылды. Қытай Халық Республикасының тарихшылары Цзяньси- Чжецзяй, Ухан, Гуандун провинция буржуазиясын зерттеп, қарсы пікірге келеді, яғни "ХХ ғасырдың басында Қытай буржуазиясы елінің қоғамдық, саяси өмірінде бағалауға болмайтындай күш реттеліп қалыптасқан."

Ұлттық буржуазиялық бөлікке бөлінуі туралы мәселе қозғалды. Ертеде Қытай Халық Республикасында оны үш бөлікке бөлді: жоғарғы, орта және төменгі. Капитал көлемі мен оның басшылық қоғамдығы орнына қарай осылай бөлді. Жоғарғы бөлікке кәсіпорын иелерін, помещик, чиновниктар арасындағы шыққандарды, компрадорлар мен ірі саудагерлерді жатқызды. Буржуазияның бұл бөлігінің саяси өкілдері ретінде контрреволюционерлер ретінде санаған реформаторлар мен констилист- монархисттер. Орташа және төменгі бөлікке, капитал көлемі шектеулі басшыларды, кіші кәсіпорындар иелерін, қолөнер иелері мен ұсақ саудаларды жатқызды. Олардың кейбіреуі революциялық қозғалысқа қатысқан. Кейінгі кезде кейбір тарихшылар ұлттық буржуазияны капитал көлеміне қарай бөлікке бөлудің заңдылығы жайлы мәселе көтерді.

Таль Чуансян мен Сюй Динсин мысалы ретінде мынадай фактілерді көрсетті; капиталисттік өндіріліске біраз капитал салғандар бірақ қоғамда жоғарғы орындағы оның иелері ұлттық буржуазияның жоғарғы бөлігіне жатқызылды. Ол кезде революцияны бұрын тек орта және кіші бөлік өкілдері ғана қолдап қоймай, сонымен қатар жоғарғы топтың кейбір өкілдері де қолдады, тіпті революцияға қатысты.Кейбір жұмыстарда Синьхай революциясы кезіндегі Шанхай буржуазияның Учан буржуазияның қатысуы жоғары бағаланды.

Біріккен одақтың сипаты жайлы мәселе ғалымдар арасындағы бір ауызды шешімін таппаған сұрақ ретінде қалады. Біріккен одақ буржуазияның саяси партиясы болды ма, деген мәселе бойынша, ол тек бір ғана топтың саяси партиясы болды ма әлде бірнеше тан партиясы болды ма деген сұрақ тұрады. Біреулердің пікірінше, одақ буржуазияның революциялық саяси партиясы болды және сонымен бірге ұйымдық жағынан байланысы жоқ буржуазия мен ұсақ буржуазияның прогрессивті тобының, буржуазиялық либералдар тобы мен антимонархиялық помещиктік топтың, буржуазиялық және ұсақ буржуазиялық интеллигенциясының саяси басшылығындағы одақ болды. Ал, басқалардың пікірінше, одақ өз алдына әртүрлі тап өкілдерінен құралған революцияның партия болып, антиимпериалисттік күрес мәселесінде "халық билігі" және "халықтын әл-ауқаты" приципі арасында қайшылық орнады бұл көзқарасты бірінші рет 60 жылдары У Юйчжан және Го Можо айтты, кейін бұл кейбір Қытай тарихшылары тарапынан қолдау тапты.

Тағы бір пікір бойынша Одақ тек бір топтың буржуазиясының партиясы. Бұл Одақ ортасы революция- демократиялық буржуазия және ұсақ буржуазия өкілдерінен құралған топ, әртүрлі саяси топтар және сол қанат, оң қанат, орталыққа кірген буржуазиялық революционер - демократтар фракциясы. Одақтың ыдырауының қайнар көзі осы бөліністе болды.

6. Революциядағы буржуазия және шаруалар.

Синьхай революциясы кезінде бұл екеуінің арасындағы байланыс туралы мәселе Қытай тарихшыларының алдындағы ең басты мәселе болып және ол туралы қызу пікірталастар жүрді. Бұл пікірталас барысында революция кезіндегі қүпия одақтар (Хойдан) мен " жаңа армия " рөлі талқыланды.

Тарихшылардың бір бөлігінің ойынша революция кезеңінде буржуазия мен шаруа арасында одақ болған дейді ( Шао Сюньчжэн). Осы жағдайды дамыта отырып басқалары шаруашылық стихиялық күресі буржуазиялық революционерлер тарапынан саяси қолдау көрсету арқылы буржуазия-демократиялық революция бостандығын айтады.

Басқа көзқарас жақтастарының ойынша, Синьхай революциясы жылдарында буржуазия мен шаруа арасында одақ құрудың мүмкіншілігі болса да, іс жүзінде бұндай одақ құрылмады. Сондықтан шаруалар соғысының көлемі революция кезінде Тайпиндер көтерілісі мен ихэтуан қозғалысы көлемінен алыс болды; Қытайдан Батыс Еуропаға ұқсас шаруалар көтерілісі көлемінен алыста болды. Осының барлығы революцияның жеңілуіне негіз болды. Революция кезінде буржуазия мен шаруашылық байланыс орнатудың саяси негізі туралы мәселе талқыланды.

Басқалардың пікірінше революция барысында буржуазия мен шаруа арасында одақ құрудың саяси негізі жоқтығын айтады. Буржуазиялық революционерлер "жерге деген құқықтарының теңестірілер" бағдарламасын алға қойғанымен, оны жүзеге асырмады, нәтижесінде шаруалардың ең оңай талаптары да орындалмады. Буржуазияда және шаруаларда да ортақ саяси жүйе болмады: буржуазия шаруалардан революцияға мәдени түрде қатысуын талап етсе, шаруалардың антифеодалдық күресі бұл шараларды жүзеге асыруға талпынбады/27/

Синьхай революция кезіндегі буржуазия мен шаруа арасында одақтың бар немесе жоқтығы жайлы мәселе мен қатар құпия одақтар мен олардың революциядағы рөлі жайлы сұрақ қозғалды. Құпия одақтардың құрамы жайлы пікірталас орын алды.

Қытай тарихшылары жаңа армия мен құпия одақтар Қытай революционерлері сүйенген буржуазиялық революцияның негізгі қозғаушы күші болды дейді/28/

7.Уақытша Нанкин үкіметінің сипаты.

Бастапқы кезеңде Синьхай революциясын зегттеу кезінде Қытай Халық Республикасында қалыптасқан пікір: уақыт Нанкин үкіметі өзінің құрамы жағынан коалициялық, оған феодализмдер констлист монархистері және революционерлер кірді. Осыған қарсы У Юйчжяй пікір бойынша, Нанкин үкіметіне конс-лист-мен -истер, ірі азаматтық және әскери чиновниктер кірсе де, бұл үкімет негізінде буржуазиялық үкімет болды. Кейінгі кездегі жұмыстар Нанкин үкіметін буржуазиялық республикалық деп жазып жүр. Бұл мақаланы рецензиялаған авторлары, қазіргі кезеңдегі Синьхай революциясын зерттеудегі негізгі кемшілік ретінде тарихшылар алдында кездесті марксизм классиктері еңбектеріндегі қорытындыны өз қорытындыларымен ауыстыруға тырысушылықты айтады. Ал метадолалық қате ретінде, олар, 1911-1913 жылғы буржуазиялық революцияны пролетарлық революция категоряларымен бағалауды көрсетті. Оның нәтижесінде Синьхай революциясының неготивті жақтары көп, ал позитивті жақтары аз болып қалды.

Соңында авторлар, Қытайдағы XX- ғасырдың басындағы ерекше, жартылай феодал, жартылай отарлы қоғамды ашу керектігін, ортақ заңдылықтардың пайда болуы, капитализмнің дамуы және оның Қытайдағы ерекшеліктер туралы толық мәселерді қарастыру ұлт азаттық көтеріліс қозғалысының формалары, Синьхай революциясындағы тематикалық мәселерді кеңейту, яғни мәдениет және революцияға дейінгі Қытайдың экономикалық жағдайы туып мәселелерді кеңейтуге алға тартты.

П-тарау. Сунь Ятсеннің "Үш Ұлттық принципі"

Сунь Ятсен 1905 жылы елдің басқа да ірі ұйымдарын біріктірген Қытайдың жаңару қоғамын құрады. Ол биліктің республикалық формасын орнату, әлемде бейбітшілік орнату, жерге деген құқықтың теңестірілуі және тағы басқа мәселелерді қозғаған бірнеше бөлімнен тұратын бағдарламасы бар ұйым болды. Бұл ұйым "Тунмынхой" деген атақ алды ("Союзная лига")/1/. Ұйымнның ашылу салтанатында Сунь Ятсен өзінің "үш ұлттық принципін" жариялады. Яғни,

1. 
   Национализм принципі.
   
2. 
   Халық билігі принципі.
   
3. 
   Халықтың әл-ауқаты принципі.
   

1906 жылы 21-ші желтоқсандағы Сунь Ятсеннің Үш ұлттық принцип және Қытай болашағы туралы сөйлеген сөзі:/2/ Мырзылар ! Сіздердің бүгін жиналуларыңызды жай ғана қуаныш деп түсінуге болмайды, менің ойымша мұнда терең мағына жатыр. Біз бүгін "Мин бао шығарылғанына бір жыл толған мерекесіне жиналып отырмыз. Бұл журнал үш ұлттық принципті уағыздайды, яғни, национализм, халық билігі және халықтың әл-ауқаты.

Национализм терминінің мағынасы түсінікті, мысалы, бала өз ата-анасын жақсы таниды және бөтен адамды ата-анасы ретінде қабылдамайды. Сол сияқты" нацанализмді " де түсіндіруге болады. Ол әрбір адамның қанында болады. Маньчжурдың Қытайға басып кіруіне 260 жыл болса да, кез келген қытайлық маньчжурлықты кездестірсе ешқашан қытайлықпен шатыстырмайды. Национализмнің түбірі осында. Бірақ, бір маңызды жайтты естен шығаруға болмайды: национализм приципі өз елімізден әрбір басқа ұлттың қуғындалуын көздемейді, тек өз елімізді басқа ұлттың басып алып басқаруын тоқтатуды көздейді''/3/

„Біз хандықтар өз мемлекетіміз бар тек қана билікті өз қолымызға алғанда ғана айта аламыз, кері жағдайда мемлекет болса да Қытай мемлекеті болмайды: ондай болса ойланайықшы: Біздің мемлекетіміз, біздің билігіміз кімнің қолында?

Біз Отаны жоқ халық болып қалдық. Жер жүзінде қазір милиардтан астам адам тұрады, олардың ішінде, біз ханьдықтар - төрт жүз миллионбыз, яғни жер шары халықтың төрттен біріміз. Біз ең үлкен , ең ежелгі және мәдени халықпыз. Осылай бола тұра біздің Отансыз қалуымыз қалай? 200мыңдық халқы бар африкалық ел . Трансваальды алайықшы, онда Англия жаулағанда үш жыл қатарынан қарсыласты. Немесе бірнеше миллиондық адамы бар Филиппины аралдары шықты, Америка Құрама Штатының басып алуына қарсы бірнеше жыл қарсыласып күресті. Сонда біз, хандықтар Отаны жоқ, өз қолында билігі жоқ халық болуды қоғамды ұнатамыз ба?/4/ Біздің ата-бабамыз мемлекетіміз құларда маньчжурға қарсы аянбай күресіп ерлікпен қан төккен. Біз хандықтар маньчжурға сырттай бағынғанымен жан дүниеміз бағынбады және оған қарсы көтерілістер бастағанымыз аз болмады. Біздің маньчжурлықтарға бағынуымыздың себебі, бізде ұйым жоқ. Егер біз бірігіп ұйымдассақ біз маньчжурды жеңеміз./5/ Ұлттық революцияның мақсаты кейбіреулер айтып жүргендей маньчжурды ұлт ретінде жою емес, бұл үлкен қателік, ұлттық революцияның мақсаты маньчжурдың үкіметін құлатып, өзіміздің ұлттық мемлекетімізді орнату.

Халық билігі принціпіне келетін болсақ, ол саяси революция негізін құрайды. Бірнеше жылдар бойы Қытайда самодержавалық құрылыс билеп келді. Ерікті, тең құқылы азаматтар өз елінде мұндай режимнің үстемдік етуін қаламайды. Ондай режимді құлату үшін бір ғана ұлттың революциясы жеткіліксіз.

,,Мин императоры Тайцзу монғолдарды қуып, Қытай мемлекетін жариялағанын еске түсірейікші. Ұлттық революция ол кезде аяқталған, ал елді басқару жүйесі Хань, Тан немесе Сун динялари кезіндегіге ұқсас болды. Үш жүз жылдан кейін қайта шетелдіктердің басқыншылық жасау себебін саяси құрылыстан іздеу керек. Сондықтан да, саяси революция біз үшін өте қажет.

Саяси революция проблемасын зерттеу ұзақ уақыт пен енбекті қажет етеді. Саяси революция ұлттық революция мен қатар жүзеге асырылды. Маньчжурдың үкіметін құлату Ұлттық революцияға да, саяси революцияға да жатады. Үкіметті құлату - ұлттыққа жатса, монархияны құлату- саяси революцияға жатады. Саяси революция нәтижесінде демократиялық-канституциялық режим қалыптасты. Бұл жерде айта катетін жай, егер, қазіргі Қытай саяси режимде монархиялық хандық болса да революция керек болар еді. Ұлы француз революциясында және орыс революциясында да сұрақтар тек ұлттық мәселеге байланысты емес саяси түрде шешілді. Францияда демократиялық құрылыс орнады, Россияда неселістер (үкіметке қарсылар) осы күресуде, Қытай үшін де бұл құрылыс қолайлы болар еді...

Енді халықтың әл - ауқаты принціпіне келейік. Бұл өте күрделі сұрақ. Әлеуметтік мәселеге біздің алдымызда болашақта кездеседі. Көбі бұл сұраққа аса мән бермейді.Еуропа мен Америка елдерінде әлеуметтік сұрақ ескерген ауру секілді, ал Қытайда ол жаңадан пайда болып келеді, бірақ бұл сүрақ біздің алдымызда болашақта кездеседі. Егер біз бұл уақытқа дейін әлеуметтік сұрақтарды шешпесек, жаңа революция басталады.

Ұлттық және саяси революция жасай отырып біз өзіміздің әлеуметтік-экономикалық жүйемізді жақсартуды және әлеуметтік революцияны болашаққа қалдыруымыз керек.

Осы халықтың әл- ауқаты принціпін дүниеге келтірген себептерге келейік. Бұл приціп XX ғасырдың бірінші жартысында кең қанат жая бастады. Бұған дейін өркениеттің толықтай дамуына байланысты маңызды орынға ие болмады. (Өркениет дамыған сайын адам өз күшін аз пайдаланады, және табиғат күшін көбірек қолданады. Электр күші адам күшінен мың есе көп сияқты, мысалы ежелде адам далада, егінде қанша тер төгіп енбек еткенімен өзінің жанұясына әрең жеткізген, ал қазіргі заманғы ауыл шаруашылықтың ғылымы бір ғана адам мың адам жеп бітірмейтін егін алған. Қазір ауылшаруашылық пен өнеркәсіп продуктыны шығаруды ойламайды, оны тым көп шығарудан қорқады, сондықтан, қазір көп көңілді жиналған тауарды басқа елдерге сәтті өткізу үшін саудаға бөледі. Осы жағынан қарасақ Еуропа, Америка елдеріндегі жағдай бізге өте жақсы сияқты көрінеді, ал шындығында бәрі біз ойлағандай емес. Статистикаға жүгінсек қазір Англия бұрынғыға қарағанда мың есе байыған, бірақ халық кедейлігі мың есе қиындаған бай мен кедей арасындағы теңсіздікті жоюдың қандай болса да жол мен іздеген әлеуметанушылар халықтың әл-ауқаты принципін уағыздайды. "Біздің революцияның мақсаты -Қытайда бейбітшілік орнату. Халық маньчжурлар диктатурасына қарсы болғандықтан, біз ұлттық революцияға жақтаспыз және монархтың самодержавиялық билігіне қарсы болғандықтан, біз әлеуметтік революцияға жақтаспыз. Егер біз бұл принциптердің біреуіне қол жеткізсек, біз өзіміздің алғашқы жоспарларымызды іске асырамыз. Үш мақсаттың да орындалуынан кейін Қытай гүлденген мемлекетке айналады. Содан кейін біз болашақ Қытай республикасының Конституциясын жасауымыз керек.

Бұл кезде маньчжур үкіметі өз елшілерін билік мәселесі жөніндегі сұрақты қарстыруға жіберген еді. Бірақ, Сунь Ятсен халықты "Конституцияны өзіміз жасауымыз" керек деп шақырды. Ол әртүрлі мемлекеттің конституциясы мен танысты және ең жақсы деп - ағылшын, американ конституциясын айтты. Ағылшын конституциясының негізінде билікті үшке бөлді-атқарушы, заң , сот бұлардың барлығы бір-бірінен тәуелсіз болды. Бұл дәстүр оларда 600-700 жылға созылған. Кейіннен француз Монтескье, ағылшын жүйесін негізге ала отыра өзінің жаңа жобасын ойлап, тапты? Монтескье теориясы өз кезегінде американ конституциясының негізінде қолданды. Бұл конституция ол кезде ең жақсысы деп саналды. Дегенмен, уақыт өтер американ өркениеті дами келе, оның байлығы арта түсті және конституция бұл заманға сай келмеді.

Сунь Ятсен болашақ Қытай республикасының конституциясын жаңа принцип бойынша жасамақ болды. Яғни, биліктің бес тармағын атап көрсетті:

1 .Атқарушы билік 2. Заң шығару билік

З.Сот билігі 4. экзаменационды

5 .Бақылаушы билік(контрольдық) Сондай-ақ, Сунь Ятсен мемлекттік басқарудың кестесін салып көрсетті: "Нацонализм-ұлттың өмір сүруі мен мемлекеттің алға жылжуының қазына байлығы. Бүгін Қытай бұл байлықты жоғалтып алды менің насихатымның себебі осы мәселені зерттеу және халыққа жеткізу..."

Токиода шығарылған "Минь Бао" газетіндегі "нацонализм" принципін насихаттауға қарсы шықандар былай деді: "Маньчжурларға Мин династиясы билеп тұрған кезден ақ жоғарғы әскери және азаматтық шендер берілген және маньчжурлардың Мин династиясын құлатуын - тек династия ауысуы, биліктің бір династиядан екінші династияға ауысуы- мемлекеттің құлауын білдірмейді" делінді.

Шетелдегі Қытай эмигранттары ішінде көптеген құпия ұйымдар мен партиялар бар, мысалы, Хунмэн-Хуэй(Союз братства Хун) және Саньхэхуэй (Триада) және тағы басқалары.бұлардың басында сақсаты Цин империасын құлатып, Мин династиясын қалпына келтіру болды. Бірақ, кейін монархиялық идеялар кең қанат жаюына байланысты бұлар бара-бара Цин жағына шығып кетті.

Үш ұлттың принципке негізделіп жасалған саяси бағдарламасы Қытайды құтқарудың бірде-бір жолы болды. Бұл принциптерді ұлттық революцияның жалғасуында басшылық жасауға болды. Ұлттандыру принциптің 2 жағы бар:

Бүкіл Қытайдың ұлттық азат етілуі, Қытай территориясындағы барлық ұлттың теңестірілуі.

Бірінші жағы бойынша ұлттандыру принциптің мақсаты - қытай ұлтын әлемдегі ерікті және тәуелсіз ұлттқа айналдыру Синхай революциясына дейін маньчжур қытайдағы бүкіл ұлттың ішінде билеуші орында тұрды, ол ұлы державаның императоры елді өз шырмауында ұстады. Сондықтан национализм принципі маньчжурдың қорлау саясаты мен империяның қытайды бөлшектеу саясатына бағытталды. 1911 жылы революциядан кейін маньчжур саматымен болған ұлттық қозғалыс барысында, олардың халықта қанауы аяқталды, бірақ, империялық державалар бұрынғысынша қытайды қолдарында рұхтауда, енді мәселе елді бөлшемектеу туралы емес, оны бірігіп басқаруды ойлады. Бұл қытайға өзінің ұлттық тәуесіздігі мен еркіндігін жоғалтып алу қәупін төндірді. Қытай милитаристтері де империалисттері ауыз жаласуда. Осындай жағдай Қытайдың саяси және экономикалық-өмірін құлдыруға әкеледі.

Қытай ұлтының азаттығы үшін Гоминдан мүшелері олар арқа сүйейтін халық: интеллигенция, шаруалар, жұмысшылар, саудагерлер. Нацизм принципі баршаға ортақ-империалисттік агрессиядан азат етілу мағынасын бергендіктен, бәрі бірігіп жұмыс істеу. Іскер адамға бұл прициптің орындалуы-Қытай экономикасының дамуына кедергі жасаған ұлы державаның экономикасы қорлығынан құтқаруды білдіреді. Жымысшылардың бұл милитаристердің азғындауынан құтқарды және империализм көмегіне сүйенген ішкі, шетел капиталистерінен құтқаруды білдіреді. Осылайша, ұлттық азаттық күрес империализмге қарсы бағыт алды. Империализмнің әлсіреуі халықтың басын көпшілігіне күресті ары қарай жалғастыру үшін өзінің ұйымдарын мықтап және кеңейтуге мүмкіндік береді.

Национализм принциптің антиимпериалық бағытын дәлелдей отырып, біз ұлттық күшінің өсуіне әсер ететін ұлттық ұйымдарға көмек көрсетеміз.

Екінші жағы. Жоғарыда айтылғандай Синьхай революциясына дейін елде Маньчжур билік етті. Маньчжурдың азғындық саясатының үстем етуі аяқталған революциядан кейін, елдің барша ұлттары теңдік негізінде бірігуге мүмкіндік бар еді. Міне национализм принциптерінің талабы осыған саяды. Бірақ, өкінішке орай Қытай үкіметі самодержавалық режимдегі-милитаристтер қолында болды. Бұл ескі қытайдың имприалистік тенденциасының оянуына әкелді. Біз әлсіздерге көмектесуіміз керек сонда ғана нацонализм рухы жоғалмайды.

Халықтың билігі жайлы айтпас бұрын біз, халық дегеніміз не екенін анықтап алуымыз керек. Халық деп адамдардың біріккен немесе ұйымдасқан тобын айтады. Ал, билік дегеніміз-күш, жігер. Күшті мемлекетті Қытайда "лецян"-"ұлы держава" деп атаған. "Халық билігі", "халық" және "билік" сөздерінен құралған, бұл халықтың саяси күшін білдіреді. "Халық билігінің қайнар көзін табуда бізге кезеңдерді анализ жасауымыз қажет; бірінші кезең-бұл адамзаттың жануарлар мен күресу кезеңі, бұл кезде билік болған жоқ, тек күш қолдану болды; екінші кезең-адамның табиғатпен күресу кезеңі, бұл теократия болған кезең; үшінші кезең - адамның адаммен, мемлекеттің мемлекетпен, ұлттың ұлтпен күрескен кезеңі яғни автократио болған кезең; төртінші кезең - халық өз монархтарына қарсы күреске мемлекеттің ішкі күресі кезеңі.

Цинь династиясы мен халық арасындағы қарама қайшылық өте күрделі болды. Цин династиясы кезеңінде эр провинцияның генерал-губернаторлары болды, олардан төмен аймақ басшысы және одан төмен уездер басшылары мен чиновниктер түрды. Осыған байланысты халықтың император мен байлынысы өте әлсіз болды. Бұл байланыс тек, халық салық төлегенде ғана жанданып отырды. Осының нәтижесінде Қытай халқының саяси сана-сезімі өте баяу дамыды және халыққа кім император болады бэрі біледі, салықты бэрібір төлеу керек болған соң, ол кімге болса да мейлі деп айтады. Үкімет халықтен алым жинап отырды, ал олар қалай өмір сүреді оларды қызықтырмады, халық өз-өзінен құлдырауға үшырады.

Қытай халқы еркіндік үшін күресті. Халық арасында еркіндік идеясын насихаттаушылар, эсіресе, студенттер арасында көбейді. Осы еркіндік жайлы Қытайдың көне халқы былай деп жырлаған: С восходом солнца я работаю,

С заходом солнца я отдыхаю.

Я капаю колодец, чтобы напиться,

Я пашу землю,чтобы кормиться.

Какое мне дело до власти императора?

Халықтың билігі еркіндіктен туған. Шетелдерде болған еркіндік үшін күрестің мәнін түсінгенде ғана Қытай халқы еркіндік құнының бағалы екенін түсінеміз деп ойлады. Шетелдегі революция еркіндік үшін күрес нәтижесінде пайда болды. Тек екі-үш жүз жылдық күрестен кейін барып, күшті қозғалыс пайда болды және соның негізінде еркіндік алып, демократияға қолы жетеді. Француз революциясының үраны: "еркідік, теңдік және братство" болды, ал Қытай революциясының үраны "нацонализм, халық билігі және халықтың әл-ауқаты".

"Халық билігі"- бұл революциялық партия үраны. Сунь Ятсенннің айтуы бойынша "халық билігі"-Франциядағы теңдік үранына сэйкес келетін біздің революциялық партия үраны...¹* "Теңдік" сөзі еркіндік сөзімен қатар жүреді.

Сунь Ятсен өз сөзінде теңдік еш жерде жоқ, тіпті, табиғатта да, су бетінің теңдігінен басқа еш жерде теңдік жоқ дейді. Сонымен қатар, теңсіздіктің графигін көрсетеді:

"Мырзалар, мына графикке қарасаңыздар, сіздер теңсіздік нәтижесінде жоғарғы билеуші тап өкілдері төменгілерді қатал және эділетсіз басқарғанын көресіздер, ал құлдыраған халықтың зорлық-зомбылықтан қашатын жері қалмаған. Сондықтан, әділетсіздікті жою үшін, революциялық толқулар пайда болды. Алғашында революцияның мақсаты- қолдан жасалған теңсіздікті жою болды".^1?