1. бастауыш сынып оқушыларының ақпараттық мәдениетін қалыптастыру негіздері

Жоғары сыныптардың жас ерекшеліктері

1) кәсіптік саралап оқытуда жеке тұлғалардан мектеп бітірушілер сыныбын құру, интеллектуалды және тұлғаның әлеуметтік сапасын, мектеп бітірушілердің моделіне сәйкес келетін және экономикада нарықтық экономика қатынасының шартында адаптациялаудың ең төменгі әсері болады;

2) бүгінгі күнде қажетті техникалық прогресті дамытуға, әрбір болашақ мамандарды бұл мектептің түлектерін жалпы орта білімнен терең де кең «мамандықпен» қамтамасыз етеді.

“Информатика” пәнiнiң даму бағыттары 12 жылдық білім беруге көшу бағытында мына түрде анықталған:

• 
  Теориялық информатика. Мұнда ақпараттың жалпы қасиеттерiн зерттеу, табиғаттағы және қоғамдағы ақпарат үрдiстерiнiң өзара қатынасы, сонымен қатар әр түрлi ақпараттық орталарда ақпараттық үрдiстердi жүзеге асырудың негiзгi заңдылықтарын зерттеу мәселелерi қарастырылады.
  
• 
  Ақпараттандыру құралдары. Мұнда дербес компьютерлердiң, микропроцессорлардың есептеу қызметiнiң мүмкiндiктерi және аймақтық желiлер арқылы ақпараттарды алмасу қызметтерi туралы мәселелер қарастырылады. Әр түрлi ақпараттарды сақтау, өңдеу және қолдану мүмкiндiктерiн одан әрi жетiлдiру бағытында ақпараттық технологиялардың даму мәселелерiн қарастырумен жалғасады.
  
• 
  Әлеуметтiк информатика. Мұнда информатика мен ақпараттық технологиялардың қазiргi қоғамдағы алатын орны, ақпаратпен және программалық өнiмдермен жұмыс жасаудың құқықтық, этикалық және моральдық нормалары, жеке тұлға мен қоғамның ақпараттық қауiпсiздiгi төңiрегiндегi мәселелер қарастырылады.
  

“Информатика” пәнiнiң базалық мазмұны төмендегi материалдар көлемiнде шоғырланған: ақпараттық бейнелеу, ақпараттық үрдiстер, компьютермен танысу, ақпараттық технологиялар, формальдау және модельдеу, алгоритмдеу және программалау, телекоммуникация және әлеуметтiк информатика.

11-12 сыныптарда “Информатика” пәнiн оқытудың мазмұндық желiсi қоғамдық-гуманитарлық және жаратылыстану-математикалық бағыттар бойынша қарастырылған.

Қоғамдық-гуманитарлық бағыттар бойынша информатиканы оқыту мына бағыттар негiзiнде қарастырылған: ақпараттандыру құралдары, ақпараттық технология, телекоммуникациялық желi, әлеуметтiк информатика. Мұнда оқу материалдары информатиканың және ақпараттық технологиялардың гуманитарлық қызмет саласында қолданылу мүмкiндiктерiмен байланыстырылып қарастырылады.

Жаратылыстану-математикалық бағыттар бойынша информатиканы оқыту мына бағыттар негiзiнде қарастырылған: теориялық информатика, ақпараттандыру құралдары, ақпараттық технология, әлеуметтiк информатика. Мұнда оқу материалдары теориялық информатиканың және ақпараттық технологиялардың жаратылыстану-математикалық бағыттарда қолданылу мүмкiндiктерiмен байланыстырылып қарастырылады. Сонымен қатар, программалау тiлдерi тереңдетiлiп, оқытылады.

Курстың мақсаты төмендегiдей:

• 
  мемлекеттiк бiлiм стандартында жаратылыстану-математика бағыты үшiн мектептiң негiзгi және жоғарғы сынып оқушыларының мiндеттi дайындық деңгейiне қойылатын талаптарды орындайды;
  
• 
  программалау саласы, компьютерде есептердi шешу әдiстерi, модельдеу тәсiлдерi кең көлемдегi ақпараттарды өңдеу сияқты информатиканың қосымша материалдарынан түсiнiктер беру.
  

Мектепте информатиканы оқыту оқушыға мынадай мүмкiндiк бередi:

• 
  формализация, модельдеу, компьютерлiк эксперимент ретiндегi ғылыми танымның қазiргi әдiстерiн меңгерту және оптимальды шешiмдi таңдауға бағытталған әрекеттiк ойлау қабiлетiн қалыптастыру;
  
• 
  бiлiм берудiң ақпараттық бөлiктерiн меңгерту;
  
• 
  мектеп пәндерi бойынша ғылыми жобаларды орындау, түрлi программалық құралдарды жасақтау, құбылыстар мен нысандарды модельдеу мен оған зерттеулер жүргiзу сияқты әрекеттер бойынша оқушының зерттеушiлiк және шығармашылық қабiлеттерiн дамыту;
  
• 
  алгоритмдеу және программалау курстарын тереңдету арқылы оқушыларды олимпиадаға дайындау;
  
• 
  ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы қазiргi қоғам талабына сай мамандыққа даярлау.
  

1. 
   Теориялық информатика
   
2. 
   Аппараттық және программалық құралдар
   
3. 
   Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар
   
4. 
   Әлеуметтiк информатика
   

7-11 сыныптарда информатиканы тереңдетiп оқытудың күнтiзбектiк-тақырыптық жоспары ұсынылады. Тақырыптық жоспарлау үлгi ретiнде берiлген. Курс тақырыптарын үйретуге қойылатын талаптарды сақтай отырып, оны үйрету ретi мен көлемiн мұғалiм әдiстемелiк шеберлiгiне сәйкес өзгертуiне болады.

Курсты үйрету концентрлiк түрде ұйымдастырылған. Мысалы, программалау тiлi концентрдiң әрбiр бөлiгiнде программалау технологиясының дамуы арқылы берiледi: программалау тiлi (Qbasic), мұнда программа ұсақ бөлiктерден және бөлек операциялардан құралады және ол қарапайым құрылымды бередi; Pascal құрылымдық программалау тiлi оның құрылымына сәйкес өте кең көлемдегi есептердi кiшкене iшкi есептерге бөлу; объектiлi-бағдарлау визуалды программалары (Delphi, Visual Basic) – бұл программалау құрылымын құрастырудың объектiлiк принциптерiн сипаттау және абстрактiлеу деңгейi. Бұл стиль бойынша мектеп оқушыларына материалдарды тiзбектей үйрету олардың ойлау қабiлеттерiн дамытады, талдау және жинақтау тәсiлдерiн меңгерудi ұсынады.

Программалау тiлiн тереңдетiп үйрету.

Программалау тiлдерi жүйелi түрде таңдалған. Qbasic тiлi – алгоритмдi орындаудағы қарапайым және ең тиiмдi, әрi ол басқа программалау тiлдерiн меңгерудiң негiзгi бастамасы. Мұнда Visual Basic-тi үйретудiң негiзi қамтылады. Microsoft фирмасы Visual Basic-тi негiзгi программалар жүйесiнiң бiрi ретiнде дамытып келедi.

Паскаль тiлi олимпиадаға дайындау тiлдерiнiң бiрi ретiнде қарастырылады және онда программалаудың процедуралық-бағдарлы технологиясымен таныстырылады. Олимпиадалық есептердi шешу тәжiрибесi осы тiлдердi үйрету барысында қалыптасады.

Информатикадан олимпиадалық тапсырмалар деңгейi сыныптар мен оқушылардың жас ерекшелiктерiне сай таңдап алынбайды. Жыл сайын олимпиадаға берiлген материалдар деңгейi күрделенiп, оған қойылатын талаптар да жоғарылауда. Сондықтан, олимпиадаға дайындықтың бастапқы кезеңiне Паскаль тiлiн үйретудiң орны ерекше. Қазiргi уақытта халықаралық олимпиадаға қатысатын оқушылардың iшiнде 7-8 сынып оқушыларының қатысу деңгейi де жыл санап өсiп келедi. 9 сыныпта Visual Basic программалау технологиясымен және IDE интегративтiк ортасымен таныстырылады. Visual Basic ортасында IDE жасақталған программалар модельденедi. Бұл кезеңде оқушыларды олимпиадалық жұмысқа немесе ғылыми жобаларды орындауға бағыттау процесi жүргiзiледi. Visual Basic-ке балама ретiнде Delphi ортасын 10 сынып оқушыларына беруге болады. Турбо Паскаль тiлiнде программалау технологиясы 10 сыныпта берiлген.

11 сынып оқушылары Access деректер қорын басқару жүйесiн және деректер қорын жобалауды, Интернетте қосымшаларды құруға негiзделген FrontPage ортасы үйретiледi.

Курс бағдарламасы бойынша оқушылардың меңгеру бiлiмiн бақылау мына бағыттарда жүргiзiледi:

• 
  теориялық және практикалық тапсырмаларды орындау барысын бағалау;
  
• 
  тақырыптар бойынша сынақтар;
  
• 
  шығармашылық және бiтiру жұмыстарының бағасы.
  

Бағдарламаның мазмұны мен құрылымы мамандық алуға мүмкiндiк бередi:

1. 
   Бастауыш кәсiптiк бiлiм беру – электронды есептегiш машина операторы;
   
2. 
   Орта кәсiптiк бiлiм беру – техник-программист.
   

Білім сапасындағы жаңашылдық жұмыстарын жүргізетін басты тұлға мұғалім болғандықтан, оның психологиясы, әдістемесі өзгеруі - 12 жылдық білім беру жүйесіне көшудің алдыңғы шартынын бірі болып табылады.

Осы орайда, 12 жылдық білім жүйесіне көшу барысында мамандарды қайта даярлауға мақсатты қаражаттың бөлінуі үкіметіміздің асқан көрегендігін көрсетеді. Себебі, әдістемелік-психологиялық дайындығы бар маман ғана жаңа бастаманы шығармашылықпен қолдап, өмірге тән ете алады.

Бiлiм беру жүйесiн қайта құрудың негiзi – мектептi ақпараттандыру. Олай болса, мектептi ақпараттандыру жағдайында информатика пәнiн бастауыш сыныпқа енгiзу – бүгiнгi күннiң негiзгi талаптарының бiрiне айналып отыр. Ал бұл талапты орындау үшiн ең алдымен, мамандарды компьютерлiк технологияның мүмкiндiктерiн жан-жақты пайдалану бойынша бiлiктiлiктерiн көтеру қажет. Аталған қажеттiлiктi шешу үшiн бiз ең алдымен, мамандық құзырлықтарын мына бағыт бойынша жiктеуге болатындығын зерттеп отырмыз:

• 
  iргелi ақпараттық-технологиялық құзырлылық;
  
• 
  базалық ақпараттық-технологиялық құзырлылық;
  
• 
  арнайы ақпараттық-технологиялық құзырлылық.
  

• 
  жалпы компьютерлiк сауаттылықты қалыптастыру;
  
• 
  құжаттарды терiп, форматтау және оны редакторлеу;
  
• 
  бақылау жұмыстарын компьютерлiк тест арқылы жүргiзу және оны талдай бiлу;
  
• 
  деректер қорында және Интернет-технологияда ақпараттарды iздей бiлу;
  
• 
  түрлi ақпараттарды өңдеп, оның графиктiк сызбасын салуға үйрету;
  
• 
  компьютерлiк технологияның мүмкiндiктерiн дидактикалық материалдарды жасақтауға қолдана бiлу;
  
• 
  басқа пәндердiң оқытылуына дамытушы компьютерлiк ойындарды және түрлi үйрету мен жаттығу программаларын қолданып, талдау жасай бiлу және т.б.
  

3. Арнайы ақпараттық-технологиялық құзырлылық. Бұл “Информатика және ақпараттық технология” пәнiн берудiң әдiстемелiк мәселелерiн шешумен анықталады. Аталған бағыт мына кескiндi сызуға мүмкiндiк бердi:

Оқыту үрдісін ұйымдастыру құрылымы

Бұл параграфта білім беру негізінде оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастырудың әдістемесі қарастырылады. Зерттеушілер білім берудің ұстанымдарына сәйкес технологиялардың алты түрін белгілейді: білім берудің диалогты әдістері; ойын технологиялары; тренингті технологиялар; интеграцияланған тұлғалық-бағдарлы технологиялар; оқу-кеңістік ортасы; сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиялары.

Осы аталған білім беру технологиялары әртүрлі болғанмен, олардың жалпы бір ұқсастығы бар: практикада олардың барлығы білім берудің сынып-сабақ жүйесінде негізделеді. Бірақ оларды практикада қолдану мынадай факторлармен қиылыспайды: ең жақын даму аймағында білім беру ұйымдастырумен; шығармашылық оқыту әдістерімен; оқушылардың психологиялық ерекшеліктеріне білім берудің бағытталуымен.

Дәл осы факторлар оқушы тұлғасына бағытталған білім берудің моделін жасауда ең негізгілер болып табылады.

Қазіргі уақытта сынып-сабақ жүйесінде білім беруді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін оқыту формалары бар. Олар бір сыныпта түрлі деңгейлі оқу бағдарламаларының бірнеше нұсқасын қолдануға, оларды оқушылардың таңдап, ең жақын даму аймағына сәйкес жеке жылдамдықпен ұйымдастырылуына, әрбір оқушының дер кезінде кәсіби көмек алуына, білім берудің шығармашылық сипатта болуына, материалды проблемді ұсынуға мүмкіндік береді. Ол мүмкіндікті қазіргі информатика мен телекоммуникация құралдарын қолдана отырып, жүзеге асырады.

Білім беру негізінде оқушылардың ақпараттық мәдениетін қалыптастыруды диалогтық және топтық қарым-қатынастарға негізделген интерактивті технологиялар арқылы жүзеге асырады. Олар: сократтық әдіс, еркін микрофон, миға шабуыл, ашық ойлар сәті, «үлкен шеңбер», «вертушка», «аквариум».

Әр оқушының еңбегі пайдалы болу керек. Өзінің ғана емес, өзгенің де еңбегі жауапкершілікпен қаралуы керек. Түсінген әр оқушы басқаға, серіктесі меңгергенше тексеру. Өзі оқи отырып, өзгені оқытуға үйрену. Мұндағы диалогтық білім берудің негізгі мақсаты: әр оқушының қабілетін дамыту, еңбек етуге баулу, коммуникативтік қабілетін ояту, ынтымақтастыққа тәрбиелеу, өзін-өзі басқаруға, бақылауға, байқампаздыққа жетелеу. Қарым-қатынасты дамыту негізінде білім беру оқушының жеке тұлға ретінде және ақыл-ой зердесін дамытуда үлкен роль атқарады. Жоғарыда аталған жағдайды талдай келудегі ізденісте осы негізде біріктіруші құрал болып мәтінді технологиялық өңдеу жатыр.

Диалог пен топқа негізделген сабақты ұйымдастырудың тәжірибесін талдай отырып, мына ережелерді ұсынамыз: