1-бет Фонетика Фонетика


Одағай (междометие) 11-бет



жүктеу/скачать 333 Kb.
бет4/5
Дата18.09.2022
өлшемі333 Kb.
#460883
1   2   3   4   5
Грам.кесте(ережелер)

Одағай (междометие) 11-бет

Түрлері (типы)

Одағай (Междометие)

Мысалдар (Примеры)



Мағынасына қарай
(По значе
нию)

1. Көңіл-күй (Эмоцианальные)

Бәрекелді! (браво!)

Бәрекелді, неткен дауыс! (браво, какой голосок!)

Алақай! (Ура!)

Алақай, біз каникулға шықтық! (Ура, мы вышли на каникулы!)

Аһа! (Ага!)

Аһа, келдің бе?! (Ага пришел?!)

Әттеген-ай! Қап! (Надо же!)

Әттеген-ай, ол мені тоспай кетіп қалыпты! (Надо же, он не дождавшись меня, уехал!)

Ойбай! (Ой!)

Ойбай, ауырып кетті! (Ой, больно!)

Құдай-ай! (Боже мой!)

Құдай-ай, бұл не дегені! (Боже мой, что он говорит!)

  1. Жекіру (Импера

  2. тивные)

Ал! Ну!) Мә! (На!) Әй!(Эй!)

Ал, тұр! (Ну, вставай!) Мә, ал! (на возьми!) Әй, бері кел! (Эй, иди сюда!)

Жә! (Полно!)

Жә, доғар сөзіңді! (Хватит, прекрати слова!)

  1. Сыпайгершілік (Формы вежливости)

Кешіріңіз! (Извините!)

Кешіріңіз, сізге не керек еді! (Извините, что Вы хотели!)

Рақмет! (Спасибо!)

Рахмет, достым! (Спасибо, друг мой!)

Кеш жарық! (Добрый вечер!)

«Кеш жарық!»-деді ол кіре бере. («Добрый вечер!»-сказал он, входя)

Еліктеу сөздер (подражательные слова)



Түрлері (типы)

Мысалдар (примеры)

1.Мағынасына қарай (по начению)



1.Еліктеуіш (звукоподража
тельные)

Тарс, ар, қарқ, сарт,
саңқ, салдыр-күлдір

2.Бейнелеуіш (образоподража
тельные)

Зып, бүлк, қалт, селк,
желп

2. Тұлғасына қарай (по способу образования)

Негізгі (непроиз
водные)

Дүрс, ар,лып,
морт, солқ

Туынды (производные)

Томпаң, елпең, қорбаң, бұралаң, созалаң

3. Құрамына қарай (по составу)



Дара (простые)



Шалп, сарт, сырт,
көлбең, сопаң, қайқан

Күрделі (сложные)



а) маң-маң, гүр-гүр, дір-дір
ә) арс-ұрс, былқ-сылқ


Шылау сөздер (служебные слова). 12-бет
Шылау сөздер – дербес лексикалық мағынасы жоқ, сөйлем мүшесі бола алмайды.
Түрлері:

  1. Жалғаулықтар (союзы)

  2. Демеуліктер (частицы)

  3. Септеуліктер (послелоги)



Жалғаулықтар (союзы) – біріңғай сөйлем мүшелерін және сөйлемдерді байланыстырады. Түрлері:

  1. Ыңғайластық (соединительные) – мен, бен, пен, да, де, та, те, және (и)

  2. Қарсылықты (противительные) – бірақ (но), алайда (однако).

  3. Талғаулықты (разделительные) – не, немесе (или), әлде (либо), біресе (то).

  4. Себеп-салдарлық (причинные) – себебі, өйткені (так как, потому что), сондықтан (поэтому).

  5. Шарттық (условные) – егер (если)

  6. Кезектес (последовательные) – біресе, бірде, (то то) кейде (иногда)



Септеулік шылаулар (послелоги) – сөздерді сабақтастыра байланыстырады (соответствуют русским предлогам и многие из них требуют определенных падежей). Түрлері:

Атау септіктен кейін

үшін (для), туралы, жөнінде,
жайлы (о,об), арқылы (через)



Барыс септіктен кейін

дейін, шейін (до)



Шығыс септіктен кейін

Бері (с,со), кейін, соң (после),
әрі (больше)



Көмектес септіктен кейін

Бірге, қатар, қабат (наряду)



Демеуліктер (частицы) – сөздерді байланыстырмайды, тек өзі тіркескен сөзге қосымша мағына үстейді.
Түрлері:

  1. Сұраулық (вопросительные) – ма, ме, ба, бе, па, пе;

  2. Күшейткіш (усилительные) – ақ, ау, ай, да, де, та, те;

  3. Нақтылық (достоверности) – қой, ғой, ды, ді, ты, ті;

  4. Шектік (ограничения) – ғана, қана, тек;

  5. Болымсыздық (отрицания) – түгіл, тұрмақ.

  6. Болжалдық (предположительные) - -мыс, -міс, -ау;

Сөйлем (Предложение) 13-бет
Айтылу мақсатына қарай түрлері:

  1. Хабарлы (повествовательное). Мен келдім.

  2. Сұраулы (вопросительное). Бүгін нешесі?

  3. Лепті (восклицательное). Алақай, бүгінменің туған күнім!

  4. Бұйрықты (побудительное) Хатты тез жеткізіңіз.

Жай сөйлем (Простое предложение)
Сөйлем мүшелерінің қатысуына қарай түрлері:

  1. Атаулы (назывное). Күз.

  2. Жақты (личное). Біз аман өттік.

  3. Жақсыз (безличное). Су ішкім келмейді.

4. Жалаң (нераспростроненное). Жаңбыр жауады.
5. Жайылма (распростроненное). Кеше жаңбыр жауды.
6. Толымды (полное). Мен кітапханаға бардым.
7. Толымсыз (неполное). Білемін.
Құрмалас сөйлем (сложное предложение)

  1. Салалас (сложносочиненное)

  2. Сабақтас (сложноподчиненное)

  3. Аралас (смешаное)

Салалас түрлері:
1. Ыңғайлас (соединительные союзы) –да, де, та, те, және, әрі
2. Қарсылықты(противительные союзы) :-бірақ, алайда, дегенмен
3. Себеп-салдар(причинно-следственные): сондықтан, себебі, өйткені, неге десең
4. Талғаулы(разделительные): -не, немесе, я, яғни, әлде, бірде
5. Кезектес(последовательные): біресе, кейде, бірде
6. Түсіндірмелі: жалғауы жоқ (Соңғы сөйлемі алдыңғы сөйлемінің мағынасын түсіндіреді)
Сабақтастың түрлері:
1.Шартты бағыныңқы(придаточное условное): -са,се:
2.Қарсылықты бағыныңқы(придаточное уступительное):: са да,ған-мен:
3.Мезгіл бағыныңқы(придаточное времени):-ған-да, -ған-ша
4.Себеп бағыныңқы: (придаточное причины):- -ған-дықтан, ған соң;
5.Мақсат бағыныңқы: (придаточное цели):- -у үшін, -мақ:
6.Қимыл –сын бағыныңқы: (придаточное образа действия):- -ып,іп,-п, -а, -й, -е

Құрамындағы жай сөйлемдердің алғашқысы тиянақсыз(бағыныңқы сөйлем) болып, соңғысына(басыңқы сөйлем) бағына байланысқан құрмалас сөйлемнің түрі сабақтас құрмалас сөйлем деп аталады.


Тұрлаулы мүшелер:

  • Бастауыш _______________ (БІР СЫЗЫҚПЕН СЫЗАМЫЗ)

  • Баяндауыш (ЕКІ СЫЗЫҚПЕН СЫЗАМЫЗ)


Тұрлаусыз мүшелер:

  • Толықтауыш (СЫЗЫҚ СЫЗЫҚПЕН СЫЗАМЫЗ)

  • Анықтауыш (ИРЕК СЫЗЫҚПЕН СЫЗАМЫЗ)

  • Пысықтауыш ( СЫЗЫҚ НҮКТЕМЕН СЫЗАМЫЗ)




Оқшау сөздер. 14-бет.
(обособленные слова )
қаратпа сөз қыстырма сөз одағай сөз
(обращение) (вводное слово) (междометие)
показывает отношение выражает чувства
говорящего высказываемой мысли. (боль, радость, тоску, гнев и др.)


Қаратпа сөздер: Балалар,тақтаға қараңдар. Тыңда, дала, Жамбылды!
Мені естіп тұрсың ба, Саша?
Қыстырма сөздер: әрине – конечно оның айтуынша – по его словам
мүмкін, бәлкім, сірә - возможно қысқасы - короче
олай болса – если так рас, шын- правда
демек – значит айтпақшы - кстати
әйтуір – наконец бәсе – вот оно что
бақытына қарай – к счастью әуелі - сначала
өкінішке орай – к сожеленью сөз жоқ - безусловно
амал қанша – что поделаешь
меніңше – по-моему
кім біледі? – кто знает?
Одағай сөздер: Көңіл - күй (эмоциональные)
бәрекелді! – браво! апырай – как же
алақай! – ура! жарайсын! - молодец!
әттеген-ай!, қап! – надо же!
ойбай – ой
құдай-ай! – боже мой!


Жекіру(императивные)
ал! – ну!
мә! – на!
әй! – эй!
жә, жетер! – хватит!
ал, тұр! – ну, вставай!
Шақыру(звательные), животных.
Шөре-шөре (лақты шақыру)
Құрау-құрау (құлынды шақыру)
Моһ-моһ (ботаны шақыру)
Ауқау-ауқау (бұзауды шақыру)
Оқшаусөздер. 15-бет
(обособленные слова )


Есте сақтау!
*Оқшаусөздерсөйлеммүшесіболмайды.
*Оқшаусөздерүтірменнемеселепбелгісіменбөлінеді.
*Оқшаусөздерсөйлемніңбасындакелсе, оданкейінүтірқойылады.
*Оқшаусөздерсөйлемніңсоңындакелсе, оныңалдынанүтірқойылады.
*Оқшаусөздерсөйлемніңортасындакелсе, оныңекіжағынанүтірқойылады.


1)Қаратпа сөз: (обращение)
Мысалы:1.Балалар, тақтағақараңдар. 2.Тыңда, дала, Жамбылды!
3.Мені естіптұрсың ба, Саша?


2)Қыстырма сөз(вводное слово)Показывает отношение, выражает чувстваговорящего высказываемой мысли
Қыстырмасөздердіңмағыналықтүрлері: (Типы вводных слов)
*Ой тәртібінбілдіреді: біріншіден, екіншіден, біржағынан, әуелі, ақырында.
*Қуаныш, аяушылық, өкініштібілдіреді: бақытынақарай (к счастью, өкінішке орай (к сожеленью), амал қанша (что поделаешь)
*Растау, теріске шығару мағынасын білдіреді: сөзжоқ (безусловно), әрине (конечно), рас, шын (правда), негізінде (в основном)
*Ойдың кімнен шыққанын білдіреді: меніңше (по-моему),оның айтуынша (по его словам), оның пікірінше( по его мнению)
*Күмәндіойдыбілдіреді:сірә, бәлкім, мүмкін (возможно), кімбіледі? (кто знает) ,олай болса (если так),


3)Одағай. (междометие)
Одағайдыңмағыналықтүрлері:
1.Көңіл-күйодағайы (эмоциональные междометия)
Мысалы: алақай!(радость), аһа(злорадство), аһ!(испуг), о!,ой!(боль), әттеген-ай!, әттең!(сожаление), пай-пай!, паһ-паһ!, па!, бәрекелді! (восхищение, одобрение удивление), уһ!(усталость) ,туу! тәйірі!, тәйтәрі! (недовольство), ойпырай!, ойпырмай!, ойбай!(негодование)
2.Жекіру одағайы(императивные междометия) обращены к людям
Мысалы: тәйт!, тек!, жә!, кәне!, жә, жетер! (полно, хватит!) , тсс! (тихо).
3.Шақыру одағайы(междометия призыва) обращены к животным.
Одағай для призыва:
Мысалы: құрау-құрау! (лошадей), шөре-шөре! (коз), кә-кә (собак), моһ-моһ!,көс-көс! (верблюдов), әукім-әукім!, ауһау-ауһау! (коров).
4.Сыпайгершілікодағайы(форма вежливости)
Мысалы: кешіріңіз (извините), кешжарық! (добрый вечер!), қош (прощай) т.б.
Етістік. Тестке қажетті сөздер+ереже (жаттау) 16-бет

№


жүктеу/скачать 333 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5



©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет