1-билет Гольджи аппаратының құрылысы жǝне қызметі, оның синтездегі, сеĸрет шығарудағы жǝне ĸлетĸаға басқа заттарды өтĸізудегі рөліне анықтама беріңіз
Вакуольдер. Қосындылардың жіктелуі
жүктеу/скачать 161.36 Kb.
|
| 2.Вакуольдер. Қосындылардың жіктелуі.
Вакуоль (Vacuola cellularis, лат. Vacuus – бос қуыс) — жасуша ішінде болатын көпіршік, көбіне ішінде сұйықтық болады. [1] Жас жасушада вакуоль көпіршік күйінде болады. Өсімдік өскен сайын вакуоль ұлғаяды және жетілген жасушаның 70-95% құрайды.[2] Вакуоль (лат. Vacuus — бос) — өсімдік жасушасының орталық бөлігіндегі (саңырауқұлақ жасушаларында да болады, бірақ олардың вакуольдерінің мөлшері әлдеқайда аз), жасуша шырынымен толтырылған үлкен бір мембраналы органоид; кейбір эукариоттық жасушаларда кездеседі. Вакуольді қоршап тұрған мембрана тонопласт деп аталады, ал вакуольдің ішіндегісі жасуша шырыны. Жасуша шырыны судан және онда еріген заттардан, сонымен қатар моносахаридтерден, дисахаридтерден, таниндерден, көмірсулардан, бейорганикалық заттардан (нитраттар, фосфаттар, хлоридтер және т.б.) және органикалық қышқылдардан тұрады. Осмостық қысымды реттейтін және организмнен қалдықтарды шығаруға қызмет ететін ас қорыту және жиырылғыш (пульсациялаушы) вакуольдер бар. Вакуольдердің атқаратын қызметтері мен маңызы оларда болатын жасуша түріне байланысты айтарлықтай өзгереді және жануарлар мен бактерияларға қарағанда өсімдіктердің, саңырауқұлақтардың және кейбір протистердің жасушаларында әлдеқайда маңызды. Жалпы, вакуольдердің функцияларының тізіміне мыналар кіреді: Суды жинақтау және сақтау Су-тұз алмасуын реттеу Тургор қысымын сақтау Резервтік суда еритін заттардың жинақталуы Гүлдер мен жемістердің түсін анықтайтын еритін пигменттердің шөгуі (антоцианиндер) Құрамында гидролитикалық ферменттер (мысалы, лизосомалар) Қалдықтарды «көмуге» қатысу (зат алмасудың соңғы өнімдері) Вакуольдер өсімдіктерде ғана емес, жануарлар жасушаларында да кездеседі, бірақ өсімдік жасушаларында олар үлкен өлшемді болғандықтан ерекше байқалады. Мұндай вакуольдер әдетте өсімдік жасушасының көп бөлігін алады, ал цитоплазмада орналасқан ядро, хлоропласт, митохондрия және басқа органоидтар шетке ығысқан. Өсімдік жасушасының орталық вакуольінде қызыл, көк және күлгін пигменттер, қоректік заттардың молекулалары, тұздар және басқа қосылыстар жиналуы мүмкін. Вакуоль сонымен қатар улы заттарды сақтауға қолайлы орын болып табылады; Бұл жерде олар цитоплазмаға немесе кез келген органеллаға зиян тигізе алмайды. Вакуольдер мембраналық көпіршіктерден – провакуолалардан дамиды. Провакуольдер эндоплазмалық тор мен Гольджи кешенінің туындылары болып табылады, олар біріктіріліп вакуольдер түзеді. Вакуольдер мен олардың мазмұны цитоплазмадан бөлек бөлім ретінде қарастырылады. Жасушалық қосындылар— зат алмасу процесіне (метаболизмге) байланысты жасуша цитоплазмасындағы тұрақсыз құрылымдар. Жасуша метоболизмі өнімдерінің гранулдар ,тамшылар,кристалдар түрінде қалыптасқан тұрақсыз жиынтықтары. Олардың ұшырасуы жәнее мөлшері жасуша метоболизмі жағдайына тәуелді. Жасушалық қосындыларға трофикалық, секретарлық, экскреторлық және пигменттік қосындылар мен витаминдер жатады. Трофикалық қосындылар (протеин, май, көмірсулар) — қоректік заттардың қоры және энергия көзі. Протеиннің түзілуі мен жинақталуы жасуша эндоплазмалық торының белсенділігіне байланысты. Бауыр жасушаларында (гепатоциттерде) көмірсулар (гликоген), май қосындылары липид тамшылары ретінде жиналады. Бұл қосындылар энергия көзі болып табылатын глюкозаның өндірілуі үшін қажет. Олардың мысалы бауыр жасушаларында жинақталатын май тамшылары және бауыр мен бұлшықет жасушаларындағы гликоген гранулдары. Жасушада субстрат жетіспеген жағдайда , бұл қосындылар қанға кері сорылып , тіндерде энергия көзі ретінде пайдалады. Сондықтан ұзақ мезгіл бойы аш болған организмнен алынған жасушалардың цитоплазмасында трофикалық қосындылар аз ,тіпті жоқ Секреторлық (бөлінділік) қосындыларға пайдалы заттар (секреттер): сөл, сілекей, өт, гормондар (инкреттер), сүт және тағы басқалар жатады. Бұл қосындылар жасушаның сыртына шығарылып, организмнің тіршілік әрекеттеріне қатысатын өнімдер. Олар цитоплазмада гормондар мен ақуыздардың гранулдары немесе тамшылары түрінде көрінеді. Экскреторлық қосындыларды жануарлар организміне керек емес зиянды қосылыстар (зәр, тер) құрайды. Бұл қосындылар – гранулдар иен көбікшелер түрде жасушаның сыртына шығарылатын, организмге уытты әсерін тигізуі мүмкін. жүктеу/скачать 161.36 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|