-билет Хромосомалардың жиынтығы дегеніміз не? Хромосома жиынтығының сандық, сапалық белгілері жинағы деген не?

34-билет
Хромосомалардың жиынтығы дегеніміз не? Хромосома жиынтығының сандық, сапалық белгілері жинағы деген не?
Клеткадағы хромосомалардың толық жиынтығы кариотип деп аталады. Прокариоттар мен вирустарда хромосомалар болмайды. Оларда тұқым қуалау негізі ретінде әдетте бір жіпшелі немесе сақина тәрізді дезоксирибонуклеин қышқылы немесе рибонуклеин қышқылы болады және олар цитоплазмадан ядро қабықшасы арқылы оқшауланбайды. Клеткалық және тіршілік циклдері барысында хромосомалардың сыртқы көрінісінің өзгеріп отыруы олардың қызметінің ерекшеліктеріне байланысты.
Эукариоттардың әрбір түрінің өз кариотипі болады. Кариотип - соматикалық жасушаның хромосомалар жиынтығының сипаттамаларының кешені, оған мыналар кіреді:
берілген түрге тән хромосомалардың саны;
олардың өлшемдері;
әрбір хромосоманың центромерасының орналасуы;
хромосомаларды дифференциалды бояу үлгісі (көлденең күңгірт және ашық жолақтардың ауыспалы үлгісі бойынша белгілі бір хромосоманы немесе оның аймағын анықтауға мүмкіндік беретін арнайы бояу әдісі).
Мысалы, адамның қалыпты кариотипіне 22 жұп аутосомалар (жыныстық емес хромосомалар) және жұп жыныстық хромосомалар (XX немесе XY) кіреді.
Кариотиптегі хромосомалар мөлшері, пішіні, центромера орналасуы және бояу үлгісі бойынша ерекшеленеді. Әрбір хромосомада белгілі бір гендер жиынтығы болады (мысалы, А, В, С, Д... гендері – 1-хромосомада, К, L, M, N... гендер – 2-хромосомада т.б.). Осы сипаттамаларға сәйкес хромосомалар нөмірленеді. Ең үлкен хромосома бірінші болып табылады, содан кейін хромосома неғұрлым кіші болса, соғұрлым оның саны көп болады.
Бұл жағдайда әрбір хромосома екі қарындас хроматидтерден тұрады. Әрбір хроматидте 1 ДНҚ молекуласы болады. 2 апалы хроматидтер репликация нәтижесінде түзілген ДНҚ-ның дәл көшірмелері. Митоз кезінде аналық хроматидтер еншілес жасушаларға таралады, сондықтан жасушалық циклдегі хромосомалар репликациядан бөлінуге дейін (циклдің G2 фазасында) бихроматидті және бөлінуден репликацияға дейін (G1 фазасы) монохроматидті болады.
Сонымен қатар, диплоидты организмде хромосомалардың қос жиынтығы болады. Адамдарда 22 жұп гомологтық хромосомалар немесе жұп гомологтар (плюс шағын аймақты қоспағанда, бір-біріне гомолог емес жұп жыныстық хромосомалар) бар. Адам хромосомалардың бір жиынтығын анасынан, екіншісін әкесінен алады. Бұл жинақтардың комбинациясы ұрықтандыру кезінде пайда болады.
Лизосоманың негiзгi атқаратын қызметi қандай?
Биологияда лизосомалар эукариотты организмдер жасушаларының құрылымына кіретін бір мембраналы органоид болып табылады. Сырттай бұл органоид сфералық пішінге ие және оның орташа мөлшері 1 микроннан аспайды.
Өсімдік жасушаларында лизосомалар болмайды, олардың биологиялық қызметін орган – орталық вакуоль атқарады. Жасушалары фагоцитоз қызметін атқаратын жануарлар мен адамдардың ұлпаларында бұл органоидтар көп мөлшерде болады.
Лизосомалардың негізгі қызметі - тірі жасушаларды ферментативті гидролиз процесі арқылы еріген қоректік заттармен қамтамасыз ету.
Ретикулярлы ұлпаның морфологиясы және функциясына сипаттама беріңіз және қандай органдарда кездеседі?
Ретикулалық ұлпа латының «ретикулум» (тор) деген сөзінен шыққан. Ретикулалық клеткалар мен ретикулалық талшықтардан тұрады. Ретикулалық клеткалардың көпшілігі тармақтармен бір – бірімен байланысып лимфалық органдар мен қан түзуші ұлпалардың, тірегін құрайды. Ретикулалық клеткалар шала жіктелген, камбиялық клеткалар. Макрофагтар деп аталатын фагоциттерге жеңіл айнала айнала алады.
Ретикулалық ұлпа организмнің көптеген жерінде, әсіресе сүйек майында, көк бауырда, лимфалық түйінде, таңдай бадамша бездерінде, ішектің кілегейлі қабықшасында, бауырда, бүйректе көп болады. Оған фагоцитоз тән- бөгде бөлшектерді, өлуші клеткаларды, бактерияларды фагоциттейді. Бұндай клеткалар өкпенің альвеоларында, бауырдың, бүйрек үсті бездің, гипофиздің қылтамырларында да кездеседі. Қорғаныш қасиеттері бар дәнекер ұлпасының барлық элементтерін біртұтас аппаратқа біріктіріп ретикула – эндотелийлік немесе макрофагалық жүйе деп атайды.