1. Инвестиция экономикалық даму құралы

Инвестиция қауіптілігі

Кез-келген инвестициялық жобаның жүзеге асуы әрдайым қауіптіліктермен байланысты, олар инвестиялық жобаның жүзеге асыру шарттар туралы мәліметтің толықсыздығымен және ауытқуларымен туындайды.

Болашақ экономикалық жағдаймен сұраныстың болжамы жуық шамада ғана алынады, ceбeбi бұрыңғы ақпарат негізінде өте көп мағлұмат алу мүмкін емес.

Жобаны жүзеге асырудағы қауіптіліктердің ең маңызды түрлерімен себебтері болып келесілер саналады:

- Экономикалық заңдылықтың сұрақсыздығымен және қaзipгi

экономикалық жаңаймен, инвестициялау шарттары мен

пайданы пайдаланумен қауіптілік;

- Сауда операциялары мен қойылымдарына қойылатын

әртүрлі шектеулерді енгізу мүмкіншіліктерімен, шекараның

жабылуымен және т.б. осы сияқты себебтермен байлансты

сыртқы экономикалық қауіптілік;

- Елдегі саяси жағдайдың анықсыздығы, елдегі және аумақтағы

қолайсыз әлеуметтік саяси өзгерістердің қayіптiлiгi;

-Техника мен технологиялардың бағалары, параметрлерінің

динамикасы туралы ақпараттың толық және нақты

болмауы;

- Өндірістік-технологиялық қауіп (қондырғының бұзылуы,

авариялар, өндірістік брак, т.б.).

- Қатысушылардың мақсатының, мүдделерінің және қатысу

шарттарының белгісіз болуы;

- қатысушы мекелерінің қаржы жағдайы мен репутациясы жайлы ақпараттың толық және нақты болмауы (төлемсіздігі, банкрот болып жариялануы, келісім-шарт міндеттемелерінің жайылуы).

Инвестициялық жобаны жүзеге асырудың ұйымдастыру - экономикалык механизмі қауіптілік дәрежесін төмендетуге бағытталған шаралардан тұру керек. Осы мақсатта қорлардан резерв құруға технологияны өзгерту немесе дамытуға, т.б. арналған қосымша қаражат қарастырылады. Сонымен қатар, осы аталған механизм инвестициялық жоба қатысушыларының міндеттемелері мен ережелерін өзгерту сценарийін, оны жүзеге асыру шарттарын өзгерту мүмкіншіліктерімен байланысты жағдайларды ecкepyi тиіс.

Кез-келген мағыналы инвестицияларда пайда қауіптіліктерді жоюдың келесі 2 жолы қарастырылған: әртүрлі қауіптіліктерден сақтану; қayiптiлікті бақылау мүмкіншіліктерін немесе қауіптілік шарттарында басқару мүмкіншіліктерін анықтау. Басты сақтандыру стратегиясының инструменті- пайда салынатын инвестиция мен қayiптiліккe қоса төленетін қосымша қаражаттың жинақы суммасынан жоғары болған жағдайда ғана қаражат салу. Дегенмен, бұл концепция барлық қауіптіліктер бірнеше, нақты таңдалған инвестиция объектілеімен үйлестірген жағдайда ғана пайдаға келеді. Тәжірибеде тек аз экономикалық топтармен қаржы ұйымдары ғана осы мүмкіншілікке ие болады.

Жоғарыда аталған инвестициялық жобаны жүзеге асыру механизмін тұрақтандыру шаралары салушы қатысушыларынан қосымша шығындарды талап етеді. Бұл қосымша қаражаттар инвестициялардың экономикалық тиімділіктерін есептегенде ecкepiлyi тиic. Бұл қосымша шығындар инвестициялардың экономикалық тиімділіктерін есептегенде ecкepілyi тиic.

Инвестициялық жобаны жүзеге асыру анықталмаған шарттары мен кауіптілігі алдын-ала болжамдауға келмейді. Жобаны жүзеге асырғанда экономикалық заңдылықта, басқару шаруашылығында үздіксіз өзгерістер пайда болады. Сондықтанда инвестициялық жобаны жүзеге асыру схемасы осы аталған өзгерістерді тұрақты бақылау жағдайларын ecкepyi тиіс.

Жоба тұрақтылығын бағалаудың ең кең таралған жолы-"шығынсыздық нүктелерін" анықтау.

Шығынсыздық талдау мақсаты-саудадан түскен қаржы сатылған өнімнің қаражатына тең жағдайындағы тең салақтылық нүктесін анықтау. Сату көлемі (және сәйкесінші өндіріс көлемі) осы нүктеден төмен болса, онда кәсіпорын шығынға ұшырайды, ал түскен пайда салынған ақша тең нүктеде кәсіпорын өз жұмысын шығынсыз жүргізеді. Шығынсыздықты талдау өндірістің қай нүктеден бастап шығынға ұшырауын, қай нүктеде пайда алатынын анықтау үшін қажет. Шығынсыздық нүктесін өндірілген өнімнің физикалық бірліктердің көрсеткіштерінен немесе өндірілген қуаты пайдану денгейіне анықтауға болады. Сатудан алынған пайда шығынсыздық нүктесінде-шығынсыз сату құнын, ол осы жағдайдағы өнім бірлігінің құны шығынсыз сату бағасын бейнелейді. Егер өндірістік бағдарлама әртүрлі өнімдерден тұратын болса, онда кез-келген шығынсыз сату көлемі үшін өнімге қойылатын әртүрлі құндары болуы тиіс.

Қазақстан нарықтық қатынастарды құру кезеңіне аяқ басты дегенмен осы қатынастарға өту шаруашылық байланыстарының жоюылумен, экономикаға әсер ететін механизмдердің жоқтылығымен, күрделі финанстық жағдайымен және инвестициялық белсендіктің төмендеуімен сипаттайтын кризис шартында орындалады.

Сонымен қатар, қaзipгi таңда инвестициялар деңгейінің төмендеу тенденциясы байқалуда. Оның күрт өзгepyi республика инфрақұрылымдарының көптеген объектілерінің жағдайы төмендеуде және өндірістік секторда техникалық артта қалуымен білінді.

Инвестициялардың аса жетіспеушілігімен олардың өндіріске еңгізу тиімсіздігі өндірістік мақсаттық обьектілері бойынша қаражат салымдары құрылымының өзгеруіне әкелді. Негізгі құралдар негізінен icтeп тұрған мекемелердің қайта құрылуына бағыттала бастады. Осы мәселелерді шешу жолында осы жағдайдың барлығы экономиканы кризис дағдарысынан шығару процесін төмендетті.

Инвестициялық белсенділіктің төмендеуін анықтайтын келесі факторлар тобын белгілеуге болады. Макродеңгейде олар:

• 
  жалғасушы инфляция;
  
• 
  инвестициялар аймағындағы мемлекеттік саясатты жүргізудегі
  кемшіліктер;
  
• 
  жинақы сұраныстағы жылжулар, бұл өз кезегінде нарық
  болашағын бағалауда анықсыздыкты тұдырады.
  

1. 
   Көптеген меншік формасын дамыту негізіндегі тізбектік
   инвестициялық процесстің орталықтан тыс орыннан
   басқарылуы;
   
2. 
   орталықтандырылған инвестиция есебінен кәсіпорындарды
   мемлекет тұрғысынан сүйемелдеу;
   
3. 
   орталықтандырылған салымдарды орналастыру және
   инвестициялық жобаларды конкурстық негізде қаржыландыру;
   
4. 
   кәсіпорынның iшкi жинақтау көздерінің маңызын
   инвестициялық жобаларды қаржыландыру үшін көтеру;
   
5. 
   бірлесіп мемлекеттік келісім-шарттық қаржыландыру
   тәжирибесін кеңейту;
   
6. 
   инвестицияға бағытталған қаржылардың жұмсалуын
   мемлекеттік бақылау арқылы күшейту.
   

Біріншіден, өнімге сұранымдық шектеулері жоқ обьектілерге қаражат көп салынады;

Екіншіден, инвестициялық салу саласында приоритеттер мен жеңілдіктер жүйеге құрылғанда, мемлекеттік қаржыландыру қарқындап төмендеді.

Үшіншіден, бағыттары бойынша инвестициялардың құрылымына өзгерістер еңгізілуде. Өндірістік мақсаттық обьектілерге инвестиция үлесі күрт азайды.

Инвестициялық жұмысты мемлекеттік реттеу механизмінің жоқтығы, қаржылық - несие саясатындағы қателіктер нарық заманыңда ең күшті тұрақтылығымен көзге ілінген инвестициялық тартымды болуына әкелді. Осындай салаларға, негізінен, мұнай және газ өндірісі жатады. Бұл салардың басқа салаларға қарағанда инвестиция көздерін құруда ерекшеліктері көп және шексіз экспортты мүмкіншіліктерге ие. Осы жағдайлар Қазақстандағы жалпы инвестициялық белсенділік деңгейін анықтады, бұл ұлттық экономиканы ұзақ мерзімге болжам жасауға бағытталған өте маңызды фактор.

Барлық факторлар ұзақ мерзімді инвестициялық ресурстарды тарту мүмкіншіліктерін шектейді, осының салдарынан инвестициялық белсенділік төмендейді, ceбeбi инвесторларға ең тартымды да қарсы салуға тиімді болып өзін-өзі тезарада ақтайтын, жоғары тиімділікті шаралар (жаңа техниканы, прогрессивті қондырғыны ресурстарды жинақтайтын технологияларды еңгізу және көптеген т.б. шаралар) қарастырылған салалар саналады. Мұндай шаралар салыстырмалы түрде жүзеге асырылады, ал қарсы шығындарды осы жағдайда өте төмен, бұл тез арада қосымша пайда алуға және көрсетілген мерзімде алынған қарыздар ең олардың өсірмелерін қайтаруға мүмкіндік береді.

Қaзipгi таңда Қазақстан өкіметінің жүргізіп отырған экономикалық саясатының нeгiзгi мақсаттарының бipi болып қаржы тұрақтылығын орнату, осының есебінен Қазақстандық экономиканың инвестициялық белсенділігін көтеру мақсатталып отыр.

Осылайша, инвестициялық стратегияны құру барысында ерекше көңіл өндірісті сәйкес деңгейде сақтауға аударылуда, ceбeбi, бүгінгі өндірестегі кәсіпорынның нық өндірістік келбеті ертең динамикалық нарық жағдайында кәсіпорынның банкрот болып жариялануына әкелуі мүмкін. Инвестициялық стратегияның зерттемелері қойылған мақсаттардың орындалуын салымдардың жоғарғы тиімділігіне және аз шығын мен қауіптіліктерге әкелуін қамтамасыз етеді.

Жобаланған, таратылатын және icкe асырылатын инвестиция инвестиция жоба формасын қабылдайды.

Инвестициялық жоба - жобалайтын және icкe асырылатын ic-шаралар тобының әртүрлі салалар мен экономика сферасына қосылған қор, мақсаты оны ұлғайту. Инвестиция жобаны тарату жаңа немесе қалпына келтірілген техникамен жабдықталған өндріс пен кәсіпорын жасаумен бөлімшеге және әртурлі жұмыстар жүргізе байланысты, жер бөлігін арендаға алып, оны құрылыс салуға дайындау, инженерлерік зерттеулер жүргізу, өндіріс ие кәсіпорын тұрғызуға құжаттар дайындау, кәсіпорын жасауға қажетті кадр, шикізат алу өндірлетін өнімді таратуды ұйымдастыру.

Инвестициялық жобаның мәселесін зерттеулер негізі тусінігі болып, жобаның өмірлік циклы есептелінеді. Жобаның пайда болу және жою арасындағы уақыт жобаның өмірлік циклы.

Тәжірибеге сүйенген жобаның өткен жағдайын фаза (кезеу) деп атайды. Жобаның таратылуының кезек фазасының сызбасы.

1.И алдындағы фаза

2.И мүмкіндігін талдау

З.ТЭО алдын-ала

4.ТЭО

5.И мүмкіндігін туралы баянда

7.Келісім- шарт жасау және сөйлесу

8.Жобалау

9.Құрылыс

10. Маркетинг

11.0қыту

13.Қабылдау және іске қосу

14..Жабдықты ауыстыру

15.Ұлғайту, инновация

Инвестиция алдындағы фаза - Инвестиция жоба

фазасы, онда анықталады:

-Инвестиция мүмкіндіктері;

-Жобаның техника- экономикалық негізі бағалау;

-Жобаны алдын- ала таңдау;

-қаржыландыру сызбасы;

-Инвестиция фаза - Инвестиция жоба фазасы, онда

жүргізіледі;

-жобаны icкe асырудың қаржылау, құқының, ұйымдастыру негізі

орнатылады;

-технология алу және жіберу;

-контракт жасау және оны талдау;

-жер алу, құрылыс жұмысы, жабдықты орнату;

-өндіріс маркентенгі;

-жұмысшыны топтау және оқыту;

-өндірісті пайдалануға беру;

Пайдалану фазасы - осы фазаға тауар өндіру және қызмет

көрсету басталады, инвестиция қосылған қор қайтарылады.

Инвестор жобаны критерийларға сәйкес жұргізуі керек,

пайдалану фазасына қатысты. Осының негізінде оған

жеңілдіктер берілген.

-жалпы

-ұйымдастыру-басқару

-қаржылау

- экономикалық

И жобаны жасау және талдау төмендегідей кезеңдерден

тұрады:

-Инвестиция идеяның қалыптасуы;

-Жобаны техника-экономика негізі.

-Жер бөлігі алу немесе арендалау.

-Құжат дайындау.

-Жобалық құжатты дайындау.

-Құрлыс-монтаждық жұмыстарын icкe асыру;

-объектіні пайдалану, экономикалық көрсеткіштердің

мониторингі.

Инвестиция кәсіпорын толық ғылыми-техникалық, және өндіріп циклін өнім жасаудың және оның элементтерін қамтиды.

Ғылыми зерттеу, құрастыру жұмыстары, өндірісті кеңейту және қайта құру, жаңа өндіріс жасау, өндірілген өнімді шығаруды ұйымдастыру.

1. 
   идеяның пайда болуы және негізі,
   
2. 
   техникалық шешімінің инновациялық патенттін,
   экологиялық талдау жасау.
   
3. 
   Сертификаттың талаптың орындалу қажеттігін тексеру.
   

• 
  адын-ала өнімге сұранысты зерттеу;
  
• 
  өнімнің бағасының базистік ағымдағы, болжамдық деңгейін
  бағалау;
  
• 
  қатысушылар құрамын және жобаны таратудың ұйымдастыру-
  құқықтық формасы бойынша дайындау;
  
• 
  негізгі-рұқсат құжатын дайындау;
  
• 
  жобаның ТЭО тарауы бойынша баға дайындау, жобаның
  тиімділік бағасы;
  
• 
  келісім құжаттарын дайындау;
  

- толық масштабты маркетингтік зерттеулер жүргізу (ұсыныс және сұраныс, баға, нарық негізгі бақталастар, сұраныстың тиіділігі)

• 
  өніді шығару;
  
• 
  түсіндірме қағазын дайындау;
  
• 
  негізгі- рұқсат құжаттарын дайындау;
  
• 
  техникалық шешімдерді жасау;
  
• 
  құрылыс, архитектуралық -жобалау шешімдері;
  
• 
  инженерлік қамтамассыз ету;
  
• 
  азаматтың қорғаныс және қоршаған ортаны қорғау шаралары;
  
• 
  құрылыс ұйымын сипаттау;
  
• 
  құрылысқа қажетті деректер;
  
• 
  кәсіпорынның басқару жүйесін сипаттау;
  
• 
  смета - қаржылық құжат (күрделі шығындарды есептеу, жылдық
  түсім есептеу т.б );
  
• 
  жобаға байланысты қayiптi есептеу;
  
• 
  жобаның icкe асу мерзімін жоспарлау;
  
• 
  жобаның коммерцияық тиімділігін бағалау;
  
• 
  жобаның бюджеттік және экономикалық тиімділігін талдау;
  Келісім- шарт құжаттарын дайындауға кіреді:
  
• 
  теңдерді дайындау және кeлiciм-шарт нәтижесі бойынша;
  
• 
  инвестормен келісім жүргізу;
  

тендер дайындау;

жұмыс құжаттарын дайындау;

жұмыс сызбасы кезеңімен жобалық есептеу кұжатын

стандарт емес технологиялық жабдықтарды дайындаушыны

анықтау;

• 
  жабдықты орнату;
  
• 
  қызметкерлерді оқыту;
  
• 
  өнімді әкелуге шарт дайындық жобасының жоспарын жасау;
  
• 
  өнімнің алғашқы партиясын шығару;
  

• 
  өнімді сертификаттау;
  
• 
  диллерлік желі жасау;
  
• 
  сервистік қызмет көрсету және жөндеу орталығын жасау;
  
• 
  экономикалық көрсеткіштердің жасалған объект, кәсіпорын,
  өндірістің ағымдағы мониторингі.
  

Инвестиция жобаның жиынтығы соңғы мақсатты бағыты бар инв. бағдарламаны құрайды. Бұл бағдарламаның көлеміне байланысты, мемлекеттік, аймақтық салалық сипатта болады.

Инвестицияық жоба болу керек:

• 
  экономикалық тиімді;
  
• 
  экономикалық нәтижелі және шығынға сәйкес;
  
• 
  экологиялық пайдалы;
  
• 
  тұрғындар қолдауы керек;
  

қызығушылық болады;

- су ресурстарын басқару және суларды тазарту;

- қатты қалдықтарды утилиттеу

- энергия және жылу жабдықтау;

- қалалық көлік;

- ластануды төмендету.

Бұрынғы жаңалау ол жаңа құрылым жасау емес:

- жақсы қатынас қамтамсыз ету (шығын-пайда)

- жергілікті (шығын-пайда) есепке алу;

- бағалау және мониторинг мүмкіндігін қамтамасыз ету;

• 
  инвесторға қажетті ақпарат көлемін және форматы.
  

1. 
   Жобаның сипаты: шешілетін мәселе мәні, қажеттілігі, қалай icкe
   асырылады, нәтижесі қандай болады, тұрғындардың жобаға
   көзқарасы жобаның іске асу графигі;
   
2. 
   Алынатын пайдасы: экономикалық экологиялық,
   технологиялық, менеджменті дамыту;
   
3. 
   Жобаны қолдаушылары: қажетті тәрбиесі, қаржылық тарихы,
   жобаға енгізген қосымшасы, жобаны қызықтырған ceбeбi;
   

• 
  жер бөлу;
  
• 
  жабдықтар;
  
• 
  жұмысшы күшін жалдау;
  
• 
  жұмысшылар / негізгі қор;
  
• 
  жергілікті / сыртқы шығындар.
  

6. Жобаның экологиялық негізі:

жоба туралы экологиялық ақпараттың болуы, экологиялық бақылау мен технологияның болуы, экологиялық міндеттер.

7. 
   Іске асыру: көлемі және араласуы, қолданушылары, сауданың
   дамуына әсер ететін факторлар.
   
8. 
   Норма мен ережеге сәйкес келуі экологиялық, нормативттік және
   құқықтық заңдамаларға сәйкес келуі;
   
9. 
   Жобаны қаржыландыру жоспары: құрылымы_, көздері, шарттары.
   

11. 
    Жобадағы инвестор ролі
    
12. 
    Жобаны icкe асыру графигі
    

- осы зерттеулерді қаржыландыру көзін анықтау және жоба негізін

• 
  жоба техникалық тапсырмасын кім icкe асырады.
  4. Жобаның бағасы: негізгі бағаның есептелуі;
  шығындарды тарату:
  
• 
  жер бөлу;
  
• 
  жабдықтар;
  
• 
  жұмысшы күшін жалдау;
  
• 
  жұмысшылар / негізгі қор;
  
• 
  жергілікті / сыртқы шығындар.