1. Лекция. Физиология пәнінің әдістері, даму тарихы
жүктеу/скачать 383.29 Kb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Иіс анализаторлары.
- Дәм анализаторы.
- 7 Лекция. Ішкі секреция бездеріне жалпы сипаттама. Ішкі секреция туралы ілімді эндокринология деп атайды. Ішкі секреция дегеніміз
| Тері анализаторлары. Теріде орналасқан рецепторлар сипап сезуге, яғни сырткы
орта тітіркенуінің теріге әсер етуіне мүмкіндік береді. Тері сезімталдығы ауырғанда, жанасқанда, суық пен жылуды сезуге бөлінеді. Түрегеліп тұрғанда табандағы тері рецепторлары сезеді, жатқанда арқа рецепторлары сезеді. Иіс анализаторлары. Иіс сезу хеморецепцияға жатады. Негізгі химиялық сезінудің 3 түрін ажыратады. Жалпы химиялық сезгіштік, дәм сезу, иіс сезу. Иіс сезу жүйесінің шеткі бөлігіне мұрын жатады. Иіс анализаторларында адаптация баяу жүреді. Адаптация негізінде адамда қабылдау төмендейді. Пиязшықтан шығатын иіс бірнеше шоғырдан тұрады және тікелей алдыңғы мидың әртүрлі бөлігіне бағытталады. Дәм анализаторы. Адамда дәм рецепторлар зонасы ауыз қуысында, тілдің емізекшелерінде, көмекейде, жұтқыншақтың орталық жағында, жұмсақ тандайда орналасқан. Дәм рецепторларының ең көп орналасқан жері тілдің ұшы, бүйірлері және түбі. Тілдің үстіңгі бетінен астыңғы жағында хеморецепторлар көп. Дәм рецепторларының бүршіктері ауызда топтасып орналасады. Пішіні сопақша тәрізді. Микроскоппен қарағанда пиязға ұқсайды. Дәм пиязшықтарының адамдағы саны мыңдай болады. Әртүрлі заттарын қабылдау психофизикалық әсер арқылы негізгі 4 дәм бар екендігі анықталды: тәтті, қышқыл, тұзды, ащы. Тілдің түбі ащыны сезеді, ұшы тәттіні сезеді, ал бүйірлері қышқылды, тұзды жақсы сезеді. Дәм тітіркенгіштері ұзақ уакыт жүрсе адаптация жүреді. 7 Лекция. Ішкі секреция бездеріне жалпы сипаттама. Ішкі секреция туралы ілімді эндокринология деп атайды. Ішкі секреция дегеніміз - бездің секретінің ішкі ортаға - қанға, лимфаға, ткань сұйықтығына немесе жұлын сүйықтығына түсуін айтамыз. Ішкі секреция бездерін эндокриндік бездер деп атайды. Ішкі секреция бездерінің бөлетін өнімдерін гормондар деп атайды. Ішкі секреция бездері әректтесуінің бұзылуы бүкіл организмге өзгеріс туғызады. Қанда гормондардың көбеюін гиперфункция деп атайды. Қанда гормондардың азаюын гипофункция деп атайды. Сыртқы секреция бездерінде болады: сілекей, тері, қарын безі т.б. Бұлар секіретін арнаулы өзектері аркылы шығарады. Ішкі секреция бездерінде өзектер болмайды. Эндокриндік бездер организмде былай орналасады: 1. Мида гипофиз бен эпифиз орналасады. 2.Мойын мен кеуде қуысында калқанша без, айыршық бездер орналасады. З. Құрсақ қуысында ұйқы безі мен бүйрек безі. 4. Жамбас және жамбас мүшелерінде ұрық және аналық бездер орналасады. Гипофиз, қалқанша безі, қалқан серік безі, айыршық безі, бүйрек безі ішкі секреция бездеріне жатады. Ұйқы және жыныс бездері аралас бездерге жатады. Организмдегі ішкі секреция бездері өзара тығыз байланысты және бір -біріне әсер етеді. Гормондардың керекті мөлшерінен ауытқуы түрлі аурулар туғызады. Мысалы, соматотропиннің гиперсекрециясы алыптық, ал гипосекрециясы ергежейлік дамиды. Нейрогипофизде вазопрессин (зәр түзілу процесіне қатысады), окситоцин (нәрестенің туылу процесіне қатысады) гормондары бөлінеді. Эпифизде меланин (теріні түссіздендіру), гломерулокортикотропин (бүйрек үсті безінің қызметін тежейді), контргипоталамус - гипофизаралық (гипофиздің гонадотропин гормомының түзілуін тежейді) гормондар түзеді. Қалқанша безінде тироксин (жүйке жүйесінің қалпын сақтауға, судың алмасуына қатысады), трийодтиронин (ұрықтың жүйке жүйесінің дамуына әсер етеді), кальцитонин (қан құрамындағы кальций мөлшерін реттейді) гормондары бөлінеді. Қалқансерік безінде кальций мен фосфор мөлшерін реттеуге қатысатын паратгормоны бөлінеді. Бүйрек үсті безінің қыртыс қабатында 10 астам кортикостероиды гормондар түзіледі. Бүйрек үсті безінің милы қабатында жүрек, қан тамыр, бұлшықет жүйелеріне әсері зор адреналин, норадреналин гормондары түзіледі. Ұйқы безінде ағза үшін маңызы зор инсулин : глюкагон гормондары түзіледі. Олар судың, қанттың мөлшерін реттеп, гликогеннің синтезіне катысады. Жыныс бездерінде тестостерон (аталық безде), эстрогендер мен прогестерон (аналық безде) түзіледі. Бұл гормондар ағзаның жыныстық даму кезеңінен бастап бөлініп, жыныстық даму процесін реттейді. жүктеу/скачать 383.29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|