1. Микробиология: анықтамасы, бөлімдері, зерттеу әдістеріне тоқталып өтіңіз
жүктеу/скачать 244.5 Kb.
|
1 2
Microbio- Бұл бет үшін навигация:
- Зең саңырауқұлақтары Пеницилл
- Аспергилл саңырауқұлағы
- Мукор саңырауқұлағы
| Ашытқы саңырауқұлағы
Бір жасушадан тұрады , жіпшелері болмайды. Жасуша пішіні дөңгелек, сәл сопақша. Сыртында қабықша, цитоплазма, бір ядро, вакуолі бар. Басқа саңырауқұлақтардан ерекшелігі ұзақ уақыт оттексіз тіршілік ете алады. Зең саңырауқұлақтары Пеницилл Жасушалары перделер мен бөлінген түссіз жіпшелерден тұрады. Бір жасушадан тұрады. Жіпшумағының шоғыры-көк-жасыл түсті А.Флеминг 1929ж табиғи пенциллинді бөліп алды. Медицинаға енгізу 1949ж. толық шешімін тапты. У.Роберте 1879ж пенциллум саңырауқұлағының спорасынан іріңді жараны емдеуге болатынын айтты. Споралары майда, көп жасушалы, саусақ тәрізді тармақталған, жіпшелердің ұшындағы жасушалардан бөлініп жетіледі. Пенициллин дәрісін алады. Өкпе қабынуы, ревматизм,дифтерия, скарлатина т.б. ауруларды емдейді. Аспергилл саңырауқұлағы Бір жасушадан тұрады. Жіпшумағы шоғыры-сарғыш жасыл түсті. Споралары кеңейген жіпшенің төбесіндегі жасушадан бөлініп дамиды. Лимон қышқылы алынады. Мукор саңырауқұлағы Табиғатта өсімдік қалдықтарының, шірінділерінің арасында, көңнің құрамында кездеседі. Үйде ұннан жасалған тағам, нанның бетін екі-үш тәулік жабық қалдырса, үлпілдек мақта тәрізді мукор жіпшумағы пайда болады. Бұл түссіз жіпшумақ-бір ғана жасуша. Хлорофилл болмағандықтан, ағзалық зат түзбейді. Дайын органикалық затпен қоректенеді. Жіпшелері перделерге бөлінбеген. Жоғары бағытталған жіпшелері ұшында пердемен бөлінген спора жетілетін спорангий (қалта) түзіледі. Олар қара нүктелер тәрізді көрінеді. Әрбір қалтада 100 деген спора түзіледі. Споралары бір жасушалы, сырты қалың қабықшаман қапталған, Ішінде цитоплазма, ядро болады. Қолайлы жағдайда споралар өніп, жіпшелер түзіледі. Қолайсыз жағдайда екі жасуша түзіледі де, жынысты көбейеді. 2. Психрофилдер, Мезофилдер, Термофилдер анықтама бере отырып, ерекшеліктерін атап көрсетіңіз Психрофилдер Олар экстремофилді организмдердің кіші типі, олар төмен температураға, әдетте -20 ° C пен 10 ° C аралығында, және тұрақты суық мекендерді ұстайды. Бұл организмдер әдетте бактериялар немесе арха болып табылады, алайда қыналар, балдырлар, саңырауқұлақтар, нематодалар, тіпті жәндіктер мен омыртқалы жануарлар сияқты метазоаналар бар.Суық орта Жердің биосферасында үстемдік етеді және ғаламдық биогеохимиялық циклдарда маңызды рөл атқаратын мол және алуан түрлі микроорганизмдер колониясына айналады. Мезофилдер дегеніміз не?Мезофилдер - бұл микроорганизмдер, олар қалыпты температурада жақсы өседі. Олар қатты температура жағдайында өмір сүре алмайды (шамадан тыс суықтылық немесе ыстық). Олардың температуралық диапазоны 20 0-ден 45 0 C-ге дейін. Мезофилдің оңтайлы температурасы - 37 0С.Мезофильді бактериялар топырақтағы ең жақсы декомпозиторлар болып саналады. Олар сонымен қатар тамақтың ластануымен және деградацияға қатысады. Адам ішегінде кездесетін микроорганизмдердің көпшілігі - мезофилдер. Адамның қалыпты температурасы - 37 0С, бұл мезофилдердің өсуіне арналған ең жақсы температура. Демек, мезофильді микроорганизмдер адамның көптеген бактериялық инфекцияларына жауап береді. Термофилдер дегеніміз не?Термофилдер - бұл жоғары температурада жақсы өсетін организмдер. Демек, олар жылуды жақсы көретін организмдер ретінде де белгілі. Олар экстремофилдердің бір түрі. Термофилдер күн сәулесінің тікелей түсуіне, сүрлемге, компост үйінділеріне, жанартау орталарына, ыстық бұлақтарға, терең теңіз гидротермиялық саңылауларға және т.б. қатал ортада кездеседі. Термофилдердің құрамына архей мен бактериялар кіреді. Термофильді бактериялар жер бетіндегі ең алғашқы бактериялар болып саналады. Бұл организмдер жоғары жылу мен температураға төтеп бере алатын тұрақты құрылымдарға ие. Олар сондай-ақ жылуға тұрақты ферменттерге ие. Жалпы, ферменттер жоғары температурада жұмыс істей алмайды, өйткені олар жылу ақуыздары. Алайда термофильдер бар жылу тұрақты ферменттер жоғары температурада жұмыс істей алады. Бұл ферменттердің кейбіреулері молекулалық биологияда қолданылады (мысалы: ПТР қолданылатын тақ полимеразы) және жуу реагенттерінде. Термофилдер қаныққан май қышқылдарына бай мембраналарға ие. Демек, мезофильдерге қарағанда мембрананың тұрақтылығы жоғары. Термофильдердің ДНҚ-сы тұрақтылықты арттырды. G-C мөлшері термофильдерде жоғары.Термофильдердің температуралық диапазоны оңтайлы температурасы 50 0С-тан 45 0С-тан 80 0С-қа дейін. 7-Билет 1.Ашытқылардың құрылымы, көбеюі, жасуша пішіні және жіктелуіне талдау жасаңыз. 2. Ашытқы саңырауқұлақтарына сипаттама беріңіз 8-Билет
Вирус[2] (лат. vīrus - «у») – тірі организмдердің ішіндегі жасушасыз тіршілік иесі. Олар рибонуклеин қышқылынан немесе дезоксирибонуклеин қышқылынан құралған нуклеопротеидтерден, сондай-ақ ферментті нәруызбен қапталған қабықшадан – кабсидтерден тұрады. Бұл қабықша вирустың құрамындағы нуклеин қышқылдарын сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларынан корғайды. Кейбір вирустардың құрамында нуклеин қышқылдарынан басқа көмірсулар, май текті заттар, биотин (Н витамині) және мыс молекулалары кездеседі. Вирустар тек тірі жасушада өніп-өсіп көбеюге бейімделген. Электрондық микроскоппен 300 мың есе үлкейтіп қарағанда, оның пішіні таяқша тәрізді, жіп тәрізді немесе іші қуыс цилиндр пішінді болатыны дәлелденді. Вирустар тірі организмдердің барлығын уландырады. Қазіргі кезде вирустардың жылы қанды омыртқалыларды уландыратын 500-дей, ал өсімдіктерді уландыратын 300-ден астам түрі белгілі болып отыр. Вирустардың биологиясы, теориялық және практикалық зерттеу арқылы анықталады. Бактериофагтар (бактерия және гр. phagos — жегілер), бактерия жалмаушылары — бактерияларды, т.б. микроорганизмдерді ыдырататын вирустар; бактериялар жасушасын зақымдайтын және олардың еруін тудыратын вирустар. Оларды алғаш рет 1898 жылы орыс ғалымы Н.Ф. Гамалея (1859 — 1949) байқаған, 1915 жылы ағылшын ғалымы Ф. Туорт ашқан. Ал Бактериофагтар терминін ғылымға 1917 жылы алғаш рет француз ғалымы Ф. д’Эрелль енгізген. Бактериофагтар тек тірі клеткада ғана тіршілік ете алады. Ол ұзындығы 60 — 100 нм болатын бас бөлігінен және 100—200 нм таяқша тәрізді құйрықшадан тұрады. Бас бөлігінде бір немесе екі ДНҚ жіпшелері, 3%-тей белок, т.б. заттар болады. Құйрықша жиырылу қабілеті бар спираль тәрізді қаппен оралған ақуызды біліктен тұрады, оның шетіндегі базалды (негізгі) пластинкадан таралған өте жіңішке жіпшелер көмегімен Бактериофагтар басқа денеге беки алады. Бактериофагтар көптеген бактериялардан, соның ішінде патоген (ауру қоздырғыш), сапрофит (өлекселермен қоректенетіндер) топтарынан, сәулелі саңырауқұлақтардан, көк-жасыл балдырлардан табылған. Ол адам мен жануарлардың ішек-қарындарында, өсімдіктерде, топырақта, табиғи және ақаба суларда, көңде, т.б. ортада кездеседі. Бактериофагтар топырақтағы микроорганизмдерге зиянды әсер етіп, ондағы пайдалы процестердің (аммонилану, нитрлену, атмосфера азотын тұту) қалыпты жүруіне кесірін тигізеді. Сондай-ақ, Бактериофагтар азотобактердің азот тұтушы қабілетін, патоген бактериялардың улылық және антигендік қасиеттерін өзгерте алады. Ал кейбір Бактериофагтар микробтарды жүйелеу саласында, микробиол. синтездеуде (антибиотиктерді, амин қышқылдарын, сүт өнімдерін, бактериялық тыңайтқыштарды даярлауда, т.б.), сонымен қатар адамдар мен жануарларда кездесетін бірқатар жұқпалы (оба, іріңдеткіш стафилакоктар, тырысқақ, іш сүзегі және анаэроб инфекциялары) ауруларды қоздыратын бактериялардан алдын-ала сақтандыру және емдеу мақсатында қолданылады. Генетика мен молекулялық биологияның теориялық мәселелерін анықтап, шешуде Бактериофагтардың маңызы зор. 2.Біржасушалы организмдердің құрылысының, қозғалуы мен асқорыту ерекшеліктерін зерттеудің басты маңыздығы Біржасушалы жануарлар - денесі бір ғана жасушадан тұратын, көпшілігі микроскоп арқылы ғана көрінетін ағзалар. Оларды қарапайымдар деп те атайды. Құрылысы қарапайым сияқты болғанымен, бір жасушаның ішінде асқорту, тыныс алу, зат алмасу, қозғалу, көбею, сыртқы әсерлерге жауап беру сияқты кез келген тіршілік иесіне тән тіршілік белгілері үздіксіз жүріп жатады. Қарапайымдардың көптеген түрлері жаңбырдан пайда болатын іркінді су, шалшықтан бастап, көл, теңіз, мұхитқа дейінгі су қоймаларда кездеседі. Топырақта мекендейтіндері де аз емес. Жануарлар мен адамның ішкі мүшелерінде паразиттік тіршілік ететіндері де бар. Жай көзге көрінбейтін қарапайым жануарлардың бар екені XVII ғасырға деін ғылымда белгісіз болды. 1665 жылы өзі жасаған микроскоп арқылы голландиялық ғалым Антони ван Левенгук аталық жыныс жасушасын зерттегеннен кейін ғана қарапайым жәндіктердің түрлері ашыла бастады. Қазіргі кезеңде қарапайымдардың 70 мыңға жуық түрі белгілі. 9-Билет
2. Микроорганизмдердің морфологиясына жалпы сипаттама беріңіз 10-Билет
Бактериялар - бір клеткалық, прокариотикалық ағзалар . Олар мөлшері бойынша микроскопиялық және малдың жасушалары мен өсімдік жасушалары секілді эукариотты жасушалар сияқты мембрандық байланысқан органеллалардың болмауы. Бактериялар әртүрлі орталарда, соның ішінде гидротермальды желдеткіштер, ыстық көздер және ас қорыту жолдарында төтенше мекендейтін жерлерде өмір сүре алады. Көптеген бактериялар екілік бөлу арқылы көбеюде. Бактериялардың формалары Кокси бактериалары, Bacilli бактериялары, Спирилла бактериясы, Спироцентті бактериялар, Vibrio бактериялар Кокси бактериялары Staphylococcus aureus бактерияларының (сары) антибиотикке төзімді штаммы, көбінесе MRSA деп аталатын, кокси пішініндегі бактериялардың мысалы болып табылады. Coccus - бактериялардың үш негізгі формаларының бірі. Coccus (cocci көпше) бактериялар дөңгелек, сопақ немесе сфералық болып табылады. Бұл жасушалар бірнеше түрлі келісімдерде болуы мүмкін: Bacillus - бұл бактериялардың үш негізгі формаларының бірі. Bacillus (Bacillus көпше) бактериялардың пішінді жасушалары бар. Бұл жасушалар бірнеше түрлі келісімдерде болуы мүмкін: Жасуша жасушаларының жасушалары Monobacillus - бөлінгеннен кейін бір тұтқалы пішіндегі ұяшық болып қалады. Diplobacilli - ұяшықтар бөлінгеннен кейін жұп болып қалады. Streptobacilli - ұяшықтар бөлгеннен кейін тізбекте сақталады. Палисадез - тізбектегі ұяшықтар біртіндеп емес , бір-біріне қосылады. Coccobacillus - клеткалар коккус және бактериальды бактерияларға ұқсайтын сәл сопақ нысаны бар. Спираль формасы - бактериялардың үш негізгі формаларының бірі. Спиральді бактериялар бұралып, әдетте екі түрде кездеседі: спирилл (спириллы көпше) және спироцеталар. Бұл жасушалар ұзын, бұралған катушкаларға ұқсайды. Spirochete бактериалы (Treponema pallidum) спираль түрінде, ұзартылған және пайда болатын жіп тәрізді (сары) түрінде бұралған. Бұл адамдарда мерезді тудырады. Вибрио бактериялар спиральды бактерияларға ұқсас. Вибрио бактерияларының кішкене шиыршықтары немесе қисықтары бар және үтірдің пішініне ұқсайды. Олар сондай-ақ қозғалыс үшін пайдаланылатын жалған бар. Вибрио бактериялардың бірнеше түрі патогендер болып табылады және тамақ улануымен байланысты . Бір мысал - Vibrio cholerae , бұл аурудың тырысқанын тудырады. 2.Ет сапасын сараптауға талдау жасаңыз Еттiң сапасы, өнiм және тұтынушылық шикiзаты ретiнде тағамдық құндылығымен және сенсорлы, санитарлы-гигиеналық, технологиялық көрсеткiштермен анықталады. Еттiң сапасы келесi параметрлермен сипатталады: • тағамдық және биологиялық құндылығы; • органолептикалық қасиетi; • физико-химиялық көрсеткiштерi; • қауiпсiздiгi. Еттің тағамдық және биологиялық құндылығы. Еттiң тағамдық құндылығы оның құрамына кiретiн ұлпалар қатынасына байланысты болады. Тағамдық құндылықты анықтаған кезде ең бiрiншi биологиялық толық құнды және тез сiңетiн ақуыздар құрамымен анықталады. Биологиялық құндылық ақуызды компоненттердiң сапасына байланысты болады. Етке органолептикалық бағалау жүргiзу кезiнде оны сыртқы түрi, түсi, консистенциясы, иiсi, терi асты майы, сiңiрi, қайнатқаннан кейiнгі сорпасының сапасы анықталады. Балғын еттiң жартылай ұшасының және ширек ұшасының беткi қабаты кебу қабығымен жабылған болуы керек. Мұндай еттiң беткi қабаты саусақты және сүзгi қабатты ылғалдандырмайды, консистенсиясы тығыз болады. Еттi саусақпен басқан кезде пайда болған ойық тез жазылады, яғни тегiстеледi. Түсi және иiсi малдың жасын және жынысын ескере отырып, әр еттiң өзiне тән болып келедi. Май мал түрiне байланысты ақ немесе сарғылт болады. Бұзылған ет тағамдық уланудың көзi болып табылады. Күдiктi еттiң түсi қоңыр немесе күңгiрт болады. Ұстағанда жабысқақ, ылғал, кей кезде көгерген жерлерi болады. Еттiң бетiн басқан кезде пайда болған ойық тегiстелмейдi немесе жайлап тегiстеледi. Иісі қышқылтым, майдың түсi сұрғылт келедi. Балғын сиыр және қой етiнiң сорпасы мөлдiр жағымды иiстi, янтарлы түстi болады. Ал бұзау етiнiң сорпасы ақ түстi, мөлдiр болады. Сорпаның бетiне iрi май тамшылары қалқып шығады. Бұзылған еттің сорпасы мөлдір емес, иiсi жағымсыз және дәмi де сондай болады. Сорпа бетiнде май тамшылары майда немесе мүлде болмайды. 11-Билет
Микроорганизмдер, микробтар – тек қана микроскоппен көруге болатын өте ұсақ организмдер. Микроорганизмдер табиғатта, соның ішінде топырақта көп таралған және олар топырақтың негізгі құрам бөлігі болып саналады. Топырақ органикалық және анорганикалық заттардан құралады. Оның минерал бөлшектеріне, көбінесе органикалық заттар жабысып, түйіршіктер құрайды. Міне бұл түйіршіктер микроорганизмдердің негізгі тіршілік ететін мекені. Топырақта микроорганизмдерге кажетті қоректік заттар мол болады да, тікелей түскен күн сәулесінен оларды қорғап түрады. Топырақта негізінен бактериялар, актиномицеттер, ашытқы саңырауқүлақтар, микроскоптық саңырауқүлақтар, балдырлар, қарапайым организмдер, түрлі насекомдар кездеседі. Сонымен қатар топыракта түрлі ультрамикроскоптық тіршілік иелері — фагтар, бактериофагтар және актинофагтар кездеседі. 2. Сапа мен қауіпсіздікке қойылатын санитарлық талаптарды баяндап, маңыздылығын көрсетіңіз 12-Билет
2.Сиыр еті, шошқа еті, жылқы еті, қой еті, құс еті микробиологиясына сипаттама беріп, салыстырмалы талдау жасаңыз 13-Билет
2. Сүт және сүт өнімдерін микробиологиялық талдау әдістеріне тоқталып, олардың маңызын анықтаңыз 14-Билет
2.Сүт және сүт өнімдері сапасының микробиологиялық көрсеткіштеріне тоқталып, ерекшеліктерін атап көрсетіңіз 14-Билет
2.Сүт және сүт өнімдерінің микрофлорасына толық тоқталып, ерекшеліктерін атап көрсетіңіз 15-Билет 1.Микроорганизмдердің өсуі мен көбею заңдылықтарына талдау жүргізіңіз 2.Негізгі тағамдық заттарды тұтыну нормаларын көрсетіп, талдау жүгрізіңіз 16-Билет
Микроорганизмдерге ылғалдық әсері. Микроорганизм-дер клеткаларының 85%-тейі су. Сондықтан олардың тіршілік әрекеті ылғалды жерде ғана жүреді. Көптеген қоректік заттарды микробтар клеткасы тек ертінді күйінде ғана сіңіре алады. Ылғал әсіресе, микроорганизмдер клет-касы бөлінгенде және көбейгенде қажет. Кейбір микроор-ганизмдер ылғалдың тапшылығына қарамастан тіршілік ете береді. Ал микроорганизмдердің кайсыбір топтары құрғақ жерде бірнеше жылдар бойы тіршілік қабілетін жоймайды. Бактериялар және төменгі сатыдағы саңырауқұлақтар спораларының тіршілігі ұзақ уақыт бойы сақталады. Бірақ құрғақ жерде өніп-өсе алмайды. Бактериялар мен ашытқы саңырауқұлақтардың тіршілігі ортаның ылғалдылығы 20—30%, зең саңырауқұлақтарының тіршілігі —15—20% болғанда тоқталады. Бұл олардың клеткаларының copy күшінің көптігін көрсетеді. Микроорганизмдер тіршілігіне суда еріген қосылыстар концентрациясының әсері. Микроорганизмдер тіршілігіне суда еріген қосылыстар концентрациясы едәуір әсер етеді. Мұндай заттар аз болса, гипотоникалык ертінді деп атайды. Ортада заттар концент-рациясы қолайлы дәрежеде болса, олар жақсы өніп-өседі. Ал заттар концентрациясы артса, ортаның осмостық қысымы да артады, сөйтіп микроорганизмдер тіршілігі ба-яулайды. Жоғары осмостық қысымдағы ерітінділерді ги-пертоникалық ертінді деп атайды. Осындай жағдайда микробтар клеткасындағы ылғал сыртқы ортаға ауысып кетіп, клетка сусызданады да, протопласт жиырылып қалады. Бұл құблысты плазмолиз деп атайды. Ал ортада осмостық қысым тым аз болса, ылғал клеткаға еніп, оны жарып жіберуі ықтимал. Бұл жағдайда плазмомптиз құбылысы байқалады. Грам оң бактериялардың клеткасындағы осмостық қысым 3-106 ПА, ал Грам терістерінде 4∙105 - 8∙105 ПА. Сонда осмостық қысымы тым жоғары ертіндіде (9∙106-107 ПА), яғни ас тұзының концентрациясы 15—20 проценттей болғанда тек бактериялар емес басқа да организмдер тіршілігіне қауіп төнеді. Табиғатта едәуір осмостық қысымда тіршілік ете алатын микроорганизмдер кездеседі. Мәселен, Aspergillus және Penicillum туысына жататын организмдер жоғары осмостық қысымға төзімді келеді. Кейбір микроорганизмдер ас тұзының жоғары концентрациясына бейімді. Олар галофильді организм-дер, яғни тұздың жоғары концентрациясын "сүйгіштер". Құрғатылған микроорганизмдер белсенді әрекет етпегенімен, тіршілігін ұзақ уақыт сақтай алады. Спора түзбейтін таяқша бактерияларды кептіргенде барлығы дерлік қырылып қалмайды. Мәселен, сірке қышқылы және нитрлендіруші бактериялар құрғақшылыққа аса сезімтал, олар тез арада қырылып кетеді. Ал туберкулез және сүзек таяқшасы құрғак күйінде бірнеше айға дейін тірі сақталады. Сүт қышқылы бактериялары құрғақ, тірі күйінде бірнеше ай және жыл сақталады. Олардың осы қасиетін түрлі сүт тағамдарын даярлауда құрғақ ашытқыны әзірлеуде қолданады. Құрғатқан ашыткы саңырауқұлақтар да жақсы сақталады. Түрлі ауыл шаруашылық өнімдерін сақтағанда алдымен оларды кептіреді. Бірақ олардағы ылғал мөлшері бөлме ауасындағы ылғал шамасымен тығыз байланысты. Сондықтан түрлі бөлмелер мен қоймалар ауасының ылғалдығы белгілі бір ережелерге сай болып, ол қатаң сақталуы тиіс. 2. Организмдегі зат алмасудың негізгі процестеріне тоқталып, талдау жасаңыз Зат алмасу немесе метаболизм деп тірі ағзада өтетін барлық химиялық реакциялардың жиынын айтамыз. Зат алмасу нәтижесінде ағзаға қажет заттар түзіледі және энергия бөлінеді. Ағза мен сыртқы орта арасында әрқашан зат және энергия алмасуы үздіксіз жүріп отырады. Күрделі қоректік заттар ас қорыту мүшелерінде қорытылып құрылысы жай заттарға айналған соң ащы ішектен қанға және лимфаға өтеді. Қан және лимфа ағыны арқылы ұлпаларға жеткізіледі. Әр мүшенің жасушалары өзіне тән және өсіп-өнуіне қажетті қарапайым заттарды түзеді. Қоректік заттардың ыдырауынан пайда болған энергияны жасушалар әр-түрлі физиологиялық үрдістер үшін жұмсайды. Артық түскен заттарды өзіне қор етіп жинайды (мысалы, гликоген, май). Ал жасушалардың тіршілік етуі нәтижесінде түзілген керексіз заттар өкпе, тері ішек арқылы сыртқа шығарылып отырады. Зат алмасу (метаболизм) – жасушаның тіршілігін қамтамасыз ететін, организмде жүріп жататын барлық химиялық процестердің жиынтығы. Бұл организмнің тіршілік қабілетін сақтау және сыртқы ортамен қарым-қатынасын, организмге қоректік заттардың еніп, олармен ферменттер әсерінен ыдырауын, пайда болған жай заттардың жасушалар мен мүшелерге тасымалданып, олардың тотығуын, энергия бөлініп шығуын, жасуша құрамындағы түзілістердің биосинтезделуін және қорытылған өнімдердің организмнен бөлініп шығуын қамтамасыз етеді. Жасушадағы қандай да болса, бір заттың белгілі бір тәртіппен ферменттік айналуға түсуін –метаболизмдік жол, ал осы кезде пайда болатын аралық өнім – метаболиттер деп аталады. 17-Билет
Химиялық факторлардың микроорганизмдерге әсері. Түрлі химиялық заттар әр түрлі микроорганизмдерге түрліше әсер етеді. Мәселен, ішшде шіріту бактериялары бар суға алдын ала пептон заты бар шыны капилляр түтікті малса, бірнеше секундтан кейін осы араға бактериялардың барлығы жиналады. Мұндай қүбылысты оң хемотаксис деп атайды. Бұдан басқа теріс хемотаксис болуы мүмкін. Мұнда керісінше, бактериялар жаңағы зат толтырылған капилляр түтігі малынған жерден қашықтап кетеді. Пептон, минерал түздар және фосфор қышқылы тұздары ортада өте аз мөлшерде болса, әдетте оң хемотаксис реакциясын көрсетеді. Ал қышқылдардан сілтілер мен спирттердің әоерінен кеп бактериялар теріс хемотаксис реакциясын көрсетеді. Орта реакциясы. Химиялық факторлардың ішінде орта реакциясының айта қаларлықтай маңызы бар. Шынында ортаның қышқылдығы немесе сілтілігі ерітіндідегі бос күйінде кездесетін сутегінің жәие гидроксил иондарының концентрациясына байланысты. Соларға байланысты клеткадағы ферменттердің әсері де өзгереді, зат алмасу процесі де тұрақты болмайды. Микроорганизмдер белгілі дәрежедегі қышқыл немесе сілтілі ортада көбейіп, дами алады. Көптеген бактериялар үшін ең қолайлы орта — нейтральды немесе шамалы сілтілі, ал зең саңырауқұлақтары мен ашытқы саңырауқұлақтар үшін — шамалы қышқылды орта қолайлы болып есептеледі. Әдетте, ортаның реакциясы рН Фаңбасымен белгіленеді. рН жетіге жетпегенде қышқылды, ал одан артқанда сзлтілі болады. Микроорганизмдердің әр түрлерінің қан-дай ортада жақсы дами алатынын мына таблицадан байқауға болады (5-таблица). Егерде ортаньщ реакциясы оптимальды болмаса, бактериялардың тіршілігі де тежеледі. Мәселен, сүрлемдегі сүт қышқылы бактериялары ашу барысында ортаны қышқылдандырады. Бұл 5-таблица Кейбір микроорганизмдер үшій рН-тың оптимальды көрсеткіші кезде шіріту бактериялары тіршілік ете алмай қырылып қалады. Бұдан кейін ортадағы рН көрсеткіші одан әрі төмендегенде алдымен сүт қышқылы стрептококкалар, кейіннен таяқша тәрізді бактериялар қырылады. Кейде ортаның реакциясын өзгерту аркылы ашу процесінің бағытында өзгертуге болады. Лабораториялық жағдайда микроорганизмдер үшін қоректік орталар даярлауда рН көроеткішінің зор маңызы бар. Мәселен, ауру қоздырушы — патогенді бактериялар үшін мөлшері 7,0— 7,6, ал саңырауқұлақтар мен ашытқы саңырауқүлақтары үшін — 3,0—6,0 шамасында болуы тиіс. Микроорганизмдердің споралары, олардың вегетативтік клеткаларына қарағанда, ортаның — реакциясының өзгеруіне төзімді келеді. Кейбір микроорганизмдер тіршілік әрекеті кезінде түрлі органикалық қышқылдар түзеді. Бірақ осындай қышқыл ортада басқа қолайсыз факторлардың әсері күшейе түседі. Мәселен, қыздырған кезде белоктар көбінесе қышқыл ортада тезірек үйиды. Микроорганизмдердің өсіп дамитын ортасының реакциясын қажетті бағытқа ыңғайлап, өзгерте алатын қабілеттері бар. Бұларға, мәселен, ашытқы саңырауқүлақтар жатады. Әдетте қышқыл ортада ашытқы саңырауқұлақтар спиртті ашу процесін жақсы жүргізеді. Егерде олар шамалы қышқылды немесе сілтілі ортаға кез келсе, онда спирттің орнына ортада сірке қышқылы түзіледі. Тек ортаның реакциясы қолайлы болған жағдайда ғана спирт пайда бола бастайды. Жалпы ортаның реакциясын өзгерте отырып, ми-кроорганизмдердің пайдалы тобының тіршілігін жақсартып, зиян-дыларының әрекеттерін тежеуге толық мүмкіндік болады. Ортаның химиялық құрамы. Микроорганизмдер тіршілігінде ортаның химиялық қүрамының маңызы зор. Бүлай болатын себебі ортада микроорганизмдерге қажетті заттармен бірге, зиянды улы заттардың да болуы мүмкін. Олар клеткаға еніп, цитоплазмамен байланысып, осының нәтижесінде микроорганизм ‘клеткасының тіршілігін жойып жібереді, Бүл заттардың улылық әсері ерітіндідегі олардың концентрациясы мен ерітінді температурасына, олардың әсер ету мерзіміне және микроорганизмдердің түріне байланысты. Әлсіз ерітінді микробтар тіршілігін өршітуі де ықтимал, ал күшті ерітіндіде микрсь организмдердің тек вегетативті денелері ғана қырылады, концентрациялы ерітінділер спораларды да қырып жібереді. Белгілі бір химиялық қосылыстың өзі әр түрлі микробтарға түрліше әсер етуі мүмкін. Кейбір металдар ерітіндісі белгілі бір микробтарды қыра алатын болса, қалғандарына тіпті әсер де ете алмайды. Микроорганизмдер тіршілігін жоятын улы заттардан ауыр металдардың тұздарын (сынап, күміс т. б.) атап өтуге болады. Сонымен қатар ауыр металдар (күміс, мыс, мырыш т. б.) және хлор, йод, сутегінің асқын тотығы, мырыш қышқыл калий, күкіртті газ, күкіртті қышқыл, көміртегі тотығы және көмір қышқыл газы, спирттер, органикалық қышқылдар және басқа да заттар иондары да микроорганизмдерге күшті әсер етеді. Практикада бұл заттарды антисептиктер деп атайды. Әр түрлі антисептиктердің микроорганизмдерге қолайсыз әсері олардың ортадағы концентрациясына және әсер ету уақытына, температура мен ортаның реакциясына байланысты. Қазір антисептиктер медицина мен ветеринарияда кеңінен қолданылады. Олардың көмегімен үйлерді, құралдарды және аспаптарды залалсыздандыруға болады. Міне микробиологияда осы антисептиктермен өңдеуді дезинфекциялау деп атайды. Дезинфекциялаушы заттар ретінде карбол қышқылын, формалинді, хлорлы Ізбесті, крезолды және күкіртті газды қолданады. Сұйық антисеп-тиктерді дезинфекциялаушы затқа бүркеді, ал газдарды — ыстау жолымен қолданады. Қолдану мөлшері әр түрлі антисептик үшін түрліше болады. Мәселен, карбол қышқылының 2—5%-тік ерітінді-сі бактериялардың басым көпшілігінің қырылып кетуіне себепші болады. Бұл мақсатқа формалиннің бір проценттік ерітіндісі де қолданылады. Антисептиктермен әсер еткенде микробтардың кейбір түрлері бірден қырылып кетпейді. Оның микробтарды жойып жіберудегі әрекетін арттыру үшін температураны көтеру қажет. Соңғы жылдары тағамдарды консервілеуге, ауыл шаруашылық зиянкестеріне қарсы қолданылатын көптеген антисептиктер ұсынылды. Микроорганизмдердің тіршілік әрекетіне, ерітіндідегі түздың концентрациясының да әсері зор. Тұз концентрациясы күшті болса, ортаның ылғалды болуына қарамастан микроорганизмдер тіршілік ете алмайды. Мәселен, ортадағы астүзының мөлшері 3% болғанда көптеген микроорганизмдердің көбеюі тежеледі. Тұздың әсеріне, әсіресе шіріту және сүт кышқылы бактериялары төзімсіз келеді. Ортадағы тұз мөлшері 10% болғанда, бүл бактериялардың тіршілігі мүлде жойылады. Тағамда әр түрлі уларды түзетін, сөйтіп адамды уландыратын паратифозды бактериялар және ботулизм бациллы ас түзының әсеріне төзімсіз келеді. Олардың тіршілігі ас тұзының ортадағы концентрациясы 9%-ке жеткенде тоқталады. Сол сияқты қант ерітіндісінің де микроорганизмдер тіршілігін тежейтін қабілеті бар. Микроорганизмдердің осы қасиеттерің адам баласы тұрмыста түрлі тағамдарды консервілеуде, тұздауда кеңінен қолданып отыр. Табиғатта түздар концентрациясының едәуір мөлшеріне төзімді микроорганизмдер де жеткілікті. Мұндай микроорганизмдерді галофильдер деп атайды. Кейде галофиль микробтар тұздалған тағамдарды да бүлдіріп жібере алатыңдығы анықталды. Микробиологиялық тұрғыдан қарағанда, тұз немесе қант ерітінділерінің микроорганизмдерге қолайсыз әсер ететін себебі, күшті концентрациялы ерітінді бактериялар клеткасындағы ылғалды толығымен дерлік сорып алады, сөйтіп, бактерия клеткасын плазмолизге ұшыратады. Бірақ кейбір зерттеулерге қарағанда, протеус бульғарис микробы ас тұзының қаныққан ерітіндісінде 3 жүмадан астам, ал ішек таяқшасы алты жұмадай тіршілігін жоймай сақталған 2.Осы терминдерді анықтап, толық сипаттама беріңіз: Метаболизм, мутуализм, комменсализм, сателлизм Зат алмасу немесе метаболизм деп тірі ағзада өтетін барлық химиялық реакциялардың жиынын айтамыз. Зат алмасу нәтижесінде ағзаға қажет заттар түзіледі және энергия бөлінеді. Ағза мен сыртқы орта арасында әрқашан зат және энергия алмасуы үздіксіз жүріп отырады. Күрделі қоректік заттар ас қорыту мүшелерінде қорытылып құрылысы жай заттарға айналған соң ащы ішектен қанға және лимфаға өтеді. Қан және лимфа ағыны арқылы ұлпаларға жеткізіледі. Әр мүшенің жасушалары өзіне тән және өсіп-өнуіне қажетті қарапайым заттарды түзеді. Қоректік заттардың ыдырауынан пайда болған энергияны жасушалар әр-түрлі физиологиялық үрдістер үшін жұмсайды. Артық түскен заттарды өзіне қор етіп жинайды (мысалы, гликоген, май). Ал жасушалардың тіршілік етуі нәтижесінде түзілген керексіз заттар өкпе, тері ішек арқылы сыртқа шығарылып отырады. Мутуализм[1] (латын тілінде mutuus – өзара) – әр текті жануарлардың өздерінің сыртқы ортамен байланысын бір-бірінсіз атқара алмауы; симбиоздың бір түрі. Мутуализм кезінде екі жануардың бір-бірімен тығыз байланыста болатыны соншалық, олар бір-бірінсіз тіршілік ете алмайды. Мысалы, термиттер организміне келіп түскен қоректік зат – клетчатканы, өздерінің ішегінде, тіршілік ететін талшықтылар болмаса, қорыта алмайды. Комменсализм (лат. commensalіs – табақтас, масыл) - дастархандас, симбиоздың бір түрі. Коменсализмде екі жануарлардың бірі, (коменсал) өзінің сыртқы ортамен қарым-қатынасын реттеуді басқа жануарға, (иесіне) толығымен жүктеп, өзі сыртқы ортамен тікелей қарым-қатынасқа түспейді. Мысал ретінде қарапус балықтарын келтіруге болады. Голотуриялардың ішек қуысына еніп, олар оны бас пана ретінде пайдаланады.[1 Сателлизм- бір микробтың өсуіне екінші бір микробтар тiршілік әрекеті өнімдерінің әсер етуі, ол кейін бірінші микробтарға сеpік болды. Азотобактериялар бөліп шығаратын витаминдер және басқа биологиялық активтік заттар фосфордың органикалық түрлерін анорганикалық түрге айналдыратын, бұның өзі жоғары сатыдағы өсімдіктер дамуына қолайлы жағдай туғызады. Ашытқы саңырауқұлақтары да В тобындағы витаминдер шығарушылар да осылай әсер етеді. 18-Билет
2. Микроорганизмдердің өсуі мен дамуына сипаттама беріп, маңыздылығын көрсетіңіз. 19-Билет
Микробиологиялық зерттеу әдістері Биологиялық Микробиологиялық Иммунологиялық Микроскопиялық Айтылған әдістер бір – бірінен зерттеу уақытының ұзақтығымен, сезімталдығымен, ақпараттылығымен ажыратылады. Микрокоспиялық тәсіл Зерттелетін материалды жұғынды дайындау; Оны бояу; Микроскоп арқылы қарау. Микроскопиялық тәсіл -микроорганизмнің морфологиялық, тинкториальдік қасиеттерін білдіреді. Микроскопиялық тәсілде патологиялық материалдан микроағзаларды микроскоп арқылы көруге болады. Вирустарды электронды микроскоппен көруге болады. Зерттеу не бары 30- 60 минутты талап етеді. Егер иммунофлюоресценттік зерртеу тәсілін (ИФА) қолданса микроскопиялық тәсілдің нәтижесінің дәлдігін артады. Диагноз қою үшін микроорганизмдер туралы ақпараттың кемдігі. Микробиологиялық тәсіл Микроорганизмнің таза дақылын бөліп алу. Оның морфологиялық, дақылдық, биохимиялық, антигендік қасиеттеріне байланысты идентификациялау. Микробиологиялық тәсіл – өте тиімді, ақпараттылығы өте жоғары тәсіл. Микроорганизмнің таза дақылын бөліп алып, оның патогенділігін лабораториялық жануарлар арқылы (in vivo), немесе қоректік орта арқылы токсин түзілуін (in vivo), зерттеу арқылы, сонымен қатар антибиотиктерге сезімталдығын анықтауға және фаготипирлеуге болады. Микробиологиялық тәсіл көбінесе микоздарда микроскопиялық тәсіл жеткілікті. Бактерия тасымалдаушыларды анықтау. Жұмысының көптігі және көп уақыт алатындығы Микробиологиялық тәсілдің тиімді/тиімсіз жақтары: Биологиялық тәсіл Биологиялық (биосынақ) тәсіл - сезімтал лабораториялық жануарлардың микроорганизмдерге сезімталдығына негізделген. Ол үшін жануарлардың жасын, салмағын, түрін ескере отырып микробтың таза дақылымен немесе алынған зерттелінетін материалдың өзімен жарақаттайды. Бұл тәсілде, жасанды қоректік ортада өспейтін патогенді микроорганизмнің таза дақылын бөліп алуға және оның патогенділігі мен вируленттілік дәрежесін анықтауға болады. Иммунологиялық тәсіл Сериологиялық диагностика және жасушалық (Т-жүйесі) және гуморальдық (В-жүйесі) иммуниетке баға беру тәсілдері және тері-аллергиялық сынақ (диагностика) жатады. -Серологиялық диагностикада науқас адамның қан сарысуында арнайы антиденелердің түзілуі мен ауру барысында жиналуына негізделінген. -Тері-аллергиялық сынақ кейбір инфекциялық ауруларды (туберкулез, бруцеллез, туляремия) зерттегенде ағзаның антигендерге жоғары сезімталдығын анықтау мақсатында қолданады. 2.Микроорганизмдердің қоректену және тыныс алу түрлеріне тоқталып, салыстырмалы талдау жасаңыз Әдетте микробтар клеткасы үшін оттегі, сутегі, көміртегі, азот, минерал заттары т. б. қажет. Оттегі мен сутегінің негізгі көзі —су, ал көміртегінің сіңірілу тәсілдеріне қарай микроорганизмдер үлкен екі топқа бөлінеді. 1) Автотрофты организмдер көміртегін ауадағы көмір қышқыл газынан сіңіреді. Сол ортадағы түрлі минерал заттардың тотығуынан бөлінетін энергия автотрофты организмдердің кеміртегін сіңіруіне көмектеседі. Сондықтан бүл қүбылысты фотосинтезге керісіше, хемосинтез деп атайды. Автотрофты микроорганизмдергеС. Н. Виноградский ашқан нитрификациялаушы бактериялар,темір бактериялары, күкірт бактериялары жатады. Бұлардың кейбір тобына — мәселен, күкірт бактериялары-на — жасыл есімдіктердегідей фотосинтез қүбылысы тән. 2) Тотығу яроцесі әрбір тірі клеткада жүретіндіктен бүл процесті тыныс алу деп атайды. Микроорганизмдердің тыныс алуы мен коректенуі арасында тығыз байланыс болғандықтан оларды жеке қарауға болмайды. Өйткені бактерия клеткасына қоректік заттар енген кезде біраз мелшерде энергия пайдаланылады. Ал тыныс алу кезінде энергияның сыртқа бөлініп шығатыны да бел-гілі. Бүл екі процесс бір мезгілде жүруі мүмкін. Мәселен, қоректік орта ретінде қант алынса, гетеретрофты микроорганизмдер оны өз денесінің белогын қүрауда көміртегінің көзі ретінде пайдаланады және энергияны да осыдан алады. Тіршілік барысында бактерия клеткаларынан біраз мөлшерде жылу бөлінеді. Оның бірсыпырасын клетка пайдаланса, бірсыпырасы сыртқы ортаға бөлініп шығып, температураның жоғарылауына себеп болады. Қанттың ыдырауы мына реакция бойынша жүреді: қанткөмірэнергия қышқыл газы Сөйтіп реакция барысында көмір қышқыл газы мен су пайда болады. Тыныс алудың оеындай түрі кейбір шіріту бактериялары мекзең саңырауқұлақтарында кездеседі. Қейде органикалык заттардың ыдырауы оттегінің қатынасынсыз да жүре беруі мүмкін. Мұнда аралық заттар ретінде түрлі кышқылдар пайда болады, оны басқаша ашу процесі деп атайды. Кейбір бактериялар энергияны органикалык заттарды ауадағы оттегінсіз ыдырату арқылы алатындығын 1861 жылы Л. Пастер анықтады. Оттегіне қатысы жөнінен микроорганизмдер екі топқа бөлінеді: Бірінші — аэробты микроорганизмдер, яғни тіршілігі үшін ауадағы оттегін пайдаланатындар. Екінші — анаэробты микроорганизмдер, яғии тіршілігі ауадағы оттегінің қатынасынсыз жүретіндер. Бүған: май қышқылы бактериялары, ботулинус таяқшасы мысал бола алады 20-Билет 1.Тамақтану және жасушаға түрлі заттардың түсу тәсілдеріне жалпы сипаттам беріңіз 2.Жарық микроскопиясының түрлеріне тоқталып, салыстырмалы түрде баяндаңыз 21-Билет
2.Микроорганизмдер жасушаларының химиялық құрамына толық сипаттам беріңіз 22-Билет
Қазіргі электронды микроскоптың көрсеткіштік қабілеттілігі 0,1-0,3 нм-ге дейін жетеді. Электрондық микроскоптың құрылыс принципі жарық микроскопына ұқсас, сәулелерінің рөлін электр тоғымен қыздырылған вакуумда орналасқан V пішінді фольфрам жібі электрондар тасқынының қызметін атқарады, әйнек линзалардың орнында электромагниттік линзалар орналасқан. Жарық микроскопының объективі мен окулярының орнына электрондық микроскоптың магниттік катушкалары сәйкес келеді. Электронды микроскопта міндетті түрде вакуум болуы қажет, себебі ауада электрондар алысқа кете алмайды, оттегі, азот немесе көмір қышқыл газы молекулалармен кездессе, олар бөгеліп өз жолын өзгертіп шашырай кетеді. Электрондар тасқынының бағытын қажетіне қарай қуатты электр өрісі немесе магнит өрісімен өзгертуге болады. Электрондардың жылдамдығы үдесе, электрондық микроскоптың шешуші кабілеті артады. Электронды микроскоптың экраны мен фотопластинкада 50 000 есе үлкейтуге, фотошығаруда одан да көп есе үлкейтуге (10) болады. Қазіргі уақытта флуоресценцияланатын экраннан электронды-микроскопиялық суреттерді сандық телекамерамен компьютерге беріледі. Принтерді пайдалана отырып, суреттерді шығара алады. Электронды микроскоптың көмегімен металл мен кристалды торларда зерттеуге қолданады. Электронды микроскоптарда жарықтың орнына электрон сәулелері қолданылады, осыған байланысты қолданылатын қуаттың күші 50—100 кВ-қа дейін барады, ал толқын ұзындығы 0,056-0,035 А°-ге жетеді. Толқын ұзындығы неғұрлым қысқа болса, микроскоптың көрсеткіштік қабілеттілігі сорғұрлым артатынын физика курсынан жақсы білеміз. Осыған байланысты электронды микроскоптардың көрсеткіштік қабілеттілігі − 1-7 А°- ға, ал үлкейткіштік қабілеттілігі 600 000-ға дейін жетеді. Электронды микроскоптың көмегімен қарайтын заттың қалыңдығы 400−600А° препаратты көруге болады, өйткені қалың препараттан электрондар өте алмайды, олардың өткізгіштік қасиеті нашар. Электронды микроскопқа препарат дайындайтын приборды ультрамикротом деп атайды. Осы прибордың көмегімен жұқа кесінді жасап, оны объекті торына бекітіп, арнайы бояулармен бояп, электронды микроскоппен қарайды. Электрон сәулелері препарат арқылы өткенде объектінің үлкейтілген «көлеңкесі» экранға түседі 2.Ашытқы саңырауқұлақтардың морфологиясына тоқталып, ерекшеліктерін көрсетіңіз Ашытқылар - біржасушалы саңырауқұлақтар. Құрамына қант, азот, фосфор және басқа да минералдық заттар кіретін және еріген оттекпен қамтамасыз етілетін қоректік ортада тіршілік ете алатын бір жасушалы микроорганизмдер.[1] Ашытқы саңырауқұлағының құрылысы өте қарапайым. Ол бір жасушадан тұрады, жіпшелері болмайды. Жасушасының пішіні дөңгелек немесе сәл сопақша. Сыртында қабықша, ішінде цитоплазма, бір ядро және вакуолі бар. Бір жасушадан тұрса да, көпжасушалылар сияқты тыныс алады, қоректенеді, өседі, көбейеді, зат алмасады. Басқа саңырауқұлақтардан айырмылығы ұзақ уақыт оттексіз тіршілік ете алады. Ашытқы саңырауқұлағы бүршіктену арқылы өте тез көбейеді. Бүршіктеніп көбею кезінде аналық жасушаның бір бүйірінен бұлтиып өсінді пайда болып, көлемі ұлғаяды. Ол өсінді аналық жасушасының мөлшерімен теңескенде одан әрі тағы да өсінді шығады. Saccharomyces cerevisiae Наубайханада, сыра қайнатуда, шарап жасауда және спирт өндірісінде қолданылатын ашытқылардың систематикасы: патшалық – Mycota, бөлім – Eumycota, класс – Ascomycetes, тұқымдас – Saccharomycetaceae, туыс – Saccharomyces, түр – cerevisiae. Ашытқылар деп бүршіктену немесе бір жасушалы саңырауқұлақтардың бөлінуі арқылы көбейетін микроағзалар деп аталады. Алғаш рет ашытқылар XVII ғасырдың ортасында Левенгук ашқан. Ашытқылар күрделі бір жасушалы ағзалар болып табылады. 23-Билет
2.Мицелиалды саңырауқұлақтардың морфологиясына тоқталып, ерекшеліктерін көрсетіңіз 24-Билет
2.Бактериялардың морфологиясына жекелей тоқталып, ерекшеліктерін атап көрсетіңіз 25-Билет
2.Сүт сапасының ауытқуы және микробиологиялық ақаулардың пайда болуыне сипаттама беріңіз 26-Билет 1.Ішек таяқшалары тобының бактериялары, E. coli. Сипаттама беру арқылы ерекшеліктеріне тоқталып өтіңіз. 2.Сүт консервілерінің микробиологиясының ерекшеліктерін көрсетіңіз 27-Билет
2.Сүт қышқылды ашыту процесіне тоқталып, маңыздылығын көрсетіңіз 28-Билет
2.Гельминтикалық аурулардың алдын алу жолдарына сипаттама беріңіз жүктеу/скачать 244.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2