1 Сложноподчиненный предложенияр чирун

Учителрин вилик акъвазнавай везифа ученикар гьар жуьредин сложноподчиненный предложенийрикай гьам рахунин ва гьам кхьинин речда хийир къачуз вердишарун я. И метлебни чавай кlелзавайбуру сложноподчиненный предложенийрин къурулуш къанмишайла тамамариз жеда. Са карни къейд авун лазим я, грамматикадин и разделди ученикрин кьатlун гегьеншарда, абур сложноподчиненный предложенидин паярин арада авай алакъайрин винел гуьзчивал ийиз вердишарда ва ихьтин предложенийра ишараяр чпин чкайрал эцигиз чирда.

Винидихъ къалурнавай тегьерда, кlелзавайбур сифтени –сифте сложноподчиненный предложение квез лугьудатlа, гьадахъ галаз ва сложноподчиненный предложенидин къурулушдихъни ана ишараяр эцигунихъ галаз танишарда, эхирдай учитель лап важиблу девирдив, табий предложенийрин жуьреяр чирунив, эгечlда. И девирда са табий предложение квай сложноподчиненный предложенияр анализ авунин рекьелди кlелзавайбуруз жуьреба – жуьре табий предложенийрин лишанар чир жеда, абур сад-садакай чара авунин ва сложный конструкцияр разбор авунин вердишвилер къазанмишда, нетижада кlелзавайбурулай гьа ихьтин конструкцияр чпин практический речда ишлемишиз алакьда; имни, гьелбетда, вичихъ еке метлеб авай месэла я. Къейд авун лазим я хьи, гьа и девирда кlелзавайбур сложноподчиненный предложенияр къурмишунин жуьреба жуьре схемайрихъ ва ихьтин предложенийра ишараяр эцигунин къайдайрихъ галаз таниш авун лазим я. Идалай гуьгъуьниз кlелзавайбур са шумуд табий предложение квай сложноподчиненный предложенийрихъ галаз таниш ийида. И девирда учителдин вилик акъвазнавай лап важиблу месэла кlелзавайбурук сложноподчиненный предложенидай табий предложенияр жагьуриз алакьунин, абурун метлеб тайинарунин, кьилин предложенидинни и табий предложенийрин арада алакъа тайинарунин ва, вири ибур фикирда кьуна, ишараяр эцигиз чир хьунин вердишвилер кутун я.

Сложноподчиненный предложенийрикай умуми малумат. Пунктуациядин асас къайдаяр чирун.

Сложноподчиненный предложенидин кьетlенвилерихъ галаз таниш ийидалди вилик, ученикрин рикlел простой предложенида гафарин арада авай табийвилин алакъаяр хкайтlа, гьелбетда, хъсан я. Малум тирвал, вичи масадан метлеб ачухарзавай член аслу, табий гаф я, вичин метлеб ачух жезвай член кьилин гаф я.

И алакъа кlелзавайбурун фикирда мадни хъсандиз мягькемарун патал ихьтин мисалар къачуда:

Къати гару кьакьан тар ярхарна. Дерин дере чlулав цифери кьунва.

Адет яз предложенидин членар сад-садахъ галаз алакъада жеда, абурукай алакъалу жуьтер арадал къведа. Гьар са алакъалу жуьтуьна авай кьве члендикай сада муькуьдан метлеб ачухарда. Чи и предложенийра авай къати, кьакьан, дерин, чlулав гафар табий гафар, гару, тар, дере, цифери гафар асул гафар я, вучиз лагьайтlа сифте гафари кьвед лагьай гафарин метлеб ачухарзава. И алакъайрин гъавурда мадни хъсандиз гьатун патал ученикри асул гафунилай табий гафунал суал эцигда:

Гьихьтин гару? (къати гару), гьихьти дере? (дерин дере), гьихьтин цифери? (чlулав цифери).

Гьа икl, предложенидин членрин арада алакъа суалрин куьмекдалди тайинариз жедайди кlелзавайбурун рикlел хкида. Идалай гуьгъуьниз учителди вичин ученикриз табийвилин алакъаяр неинки гафармн,гьакl предложенийрин арадани жедайди ва и алакъаяр суалрин куьмекдалди тайинардайди хабар гуда ва к‌‌‌lелзавайбурув агъадихъ галай хьтин са шумуд сложноподчинённый предложение кхьиз тада.

Предложенияр кхьена кутягь хьайидалай гуьгъуьниз, учителди аялриз ибур хъсандиз к|елунин тапшуругъ гуда ва кьилди-кьилдин аялрив, предложенияр к|елиз таз, анай чеб кьилди предложенияр тир паяр жагъуриз тада. Аялри учителдин тапшуругъ регьятдиз тамамарун мумкин я. Вучиз лагьайт|а абурухъ сложносочинённый предложение разбор авунин тежриба ава.

Ученикди вичиз ганвай предложенидин паяр жагъурайла, учителди адавай ибурукай гьим табий ва гьим кьилин пай ят|а, гьам тайинарун истемишда. И месэла гьял авун патал предложенидин умуми мана фикирда кьуна, ученикди и предложенийрикай садалай масадал суал эцигда ва гьа и суалдин куьмекдалди сложноподчинённый предложенидин паярин арада авай синтаксисдин алакъа тайинарда:

Месэла:

И сложноподчиненный предложенида Чирагъ кьакьан чкада эцигна кьилин предложение, ада виридаз экв гун патал табий предложение я; ида кьилин предложенидин метлеб ачухарзава ва вучиз? суалдиз жаваб гузва.

(Ина Агакьзамач чи юлдашар вахтунин табий предложение я.)

(Инна гатфар алукьна чими хьуник кваз вахтунин табий предложение я.)

(Инна на лугьуди мад идалай хъсан емиш амай зат туш кардин-тегьердин табий предложение я.)

(Инна Ихьтин цlийи хабар авайвиляй себебдин табий предложение я.)

(Инна Кьве кепек пул туртlа гъута шартlунин табий предложение я.)

Табий предложенийрин жуьреяр тайинарун герек туш, вучиз лагьайтlа абур гьеле ученикри чирнавач. Ученикри сложноподчиненный предложенидин кьилин ва табий предложенияр чара ийида. Ихьтин анализдилай гуьгъуьниз, гьельетда, кlелзавайбуруз кьилин предложение аслу предложение тирди ва ада кьилин предложенидин мана ачухарзавайди чир жеда. Кlелзавайбурувай кьилин ва табий предложенияр тайинариз хьайидалай гуьгъуьниз, учителди кьилин ва табий тир предложенийрикай ибарат тир сложный предложенийриз сложноподчиненный предложенияр лугьудайди хабар гуда.

Идалай гуьгъуьниз учителди доскадал агъадихъ галай хьтин предложенияр кхьида ва кlелзавайбурун фикир табий предложение кьилин предложенидихъ галкlурнавай подчинительный союзрални и союзрин чка кьазвай гафарал желб ийида.

Табийвилин союзралди ва и союзрин чкадал ишлемишнавай гафаралди галкlурнавай сложноподчиненный предложенияр:

Гада акьван зирекди тир хьи, адал вири тажуб хьанвай (кардин тегьердин табий предложение). За тlимил кхьизва лагьана, куьн закай инжиклу жемир (себебдин табий предложение).

Духтурди, жигеррин азар ква лугьуз, зун ракъурнач. (А.И.) (себебдин табий предложение).

Заз лап регъуь хьана, вучиз лагьайтlа ана залай яшдиз чlехи итимар авай. (М.Гь.) (себебдин табий предложение.)

Я стхаяр, гьикl хьи, и Аслан чи пачагь я, адаз ихтияр ава чакай вичиз кlандайди нез. (Мах) (себебдин табий предложение.)
Тlварциэвезрин ва наречийрин куьмекдалди галкlурнавай сложноподчиненный предложенияр.
Ада гьикl лагьанатlа, за гьакl авуна (кардин тегьердин табий предложение)….

Ихьтин предложенийрин анализдилай гуьгъуьниз, ученикриз сложноподчиненный предложенийра табий предложенияр кьилин предложенидик табийвилин союзринни и союзрин чкадал ишлемишнавай гафарин куьмекдалди галкlурдайди хабар гуда ва винидихъ галай предложенийрай абурув табийвилин союзарни союзвилин гафар жагъуриз тада.

Кар алай месэла кlелзавайбуруз сложноподчиненный предложенийра кьилин предложенидинни табий предложенидин арада запятой эцигиз чирун я. И везифа хъсандиз кьилиз акъудун патал ученикриз са жерге упражненияр гайитlа, гьелбетда, хъсан я.Упражненияр жуьреба-жуьре хьунухь мумкин я: а) ученикриз запятояр эциг тавунвай сложноподчиненный предложенияр гуда ва герек чкайрал запятояр эцигун тапшурмишда; б) сложноподчиненный предложенияр гуда, абур синтаксический разбор авун ва ишараяр вучиз и чкайрал эцигнавата, гьам ачухарун истемишда; в) ученикриз сложноподчиненный предложенияр гуда ва абурув табий предложенияр кьилин предложенийрихъ галкlурзавай подчинительный союзарни союзвилин гафар жагъуриз тада; г) ученикриз сложноподчиненный предложенияр гуда ва абурув и предложенийрай кьилин ва табий предложенияр жагъуриз тада; д) ученикриз гьар жуьредин сложный предложенияр гуда ва абурув и предложенийрай сложносочиненный, сложноподчиненный предложенияр жагъуриз тада, ахпа сложноподчиненныйрай кьилин в табий предложенияр, подчинительный союзарни союзвилин гафар жагъуриз тада, табий предложение кьилин предложенидин кьиле, юкьва, эхирда хьунухь тайинарда ва ишараяр вучиз икl эцигнаватlа,гьам лугьуз тада. (Ихьтин разбор патал простой, сложносочиненный ва сложноподчиненный предложенияр квай текст хкяна кlанда.) Вири и упражненийри, са рахунни алачиз, ученикриз гьам савадлу кхьинар кхьиз, гьам сложный предложенийрикай хийир къачуз чирда.

Подлежащидин ва сказуемидин табий предложенияр чирун

Сложноподчиненный предложенийрин кьилди-кьилдин жуьреяр подлежащидин табий предложенияр квай сложноподчиненный предложенияр чирунилай башламишда.

И конструкциядин логико-семантический ва къурулушдин кьетlенвилер ученикри, подлежащидин табий предложенийрин мана – метлебдин гъавурда гьатунихъ галаз алакъалу яз, къанмишда.

Подлежащидин табий предложенийрин тарифдихъ галаз таниш ийидалди вилик, ихьтин мисалар къачуда:

Малум я хьи,пордлежащее тир табий предложениди вуж? вуч? куь? ни? суалриз жаваб гуда,яни подлежащее тир табий предложениди кьилин предложенидин сказуемидин патав подлежащидин роль кьиле тухуда ва я гьа кьилин предложенида тlварцlиэвездикай тир подлежащее ачухарда.

Кар алай месэла кlелзавайбур, предложенияр анализ авунин рекьелди ,практически гьа и кьетlенвилерин гъавурда тун я. Иниз килигна подлежащее тир табий предложенийриз суалар эцигда. Месэла:

Дуьньядиз малум я хьи, Советрин уьлкведа илим югъ-къандавай хкаж жезва (вуч малум я?) - Советрин уьлкведа илим югъ-къандавай хкаж хьунухь).

Гила яхъин аквазва хьи, вун зи дуст я (вуч аквазва? -вун зи дуст тирди).

Вуж зирек ятlа, гьада машин гьалрай(ни гьалрай?-зирекда)

Вуж фад къарагъайтlа, гьада тlуьн гьазурда (ни гьазурда?-фад къарагъайда).

И мисалри чаз подлежащее тир табий предложенияр тайинарун патал абуруз вуж? вуч? ни? куь? суалар эцигун лазим тирди ва эгер табий предложенийри гьа и суалрикай садаз жаваб гайитlа, ам подлежащидин табий предложение тирди тестикьарзава.

Подлежащидин табий предложенийрин метлебдин гъавурда гьатунилай алава, кlелзавайбуруз подлежащидин предложение винел патан акунрайни чир хьун лазим я. Малум тирвал лезги чlала подлежащее асул ва актив падежда жеда. Иниз килигна, эгер кьилин предложенидин сказуемое кечмиш тежер глаголдикай хьанватlа, подлежащидин табий предложениди асул падеждин суалриз, кечмиш жери глаголдикай хьанватlа, актив падеждин суалриз жаваб гуда.

Подлежащее тир табий предложенир квай сложноподчиненный предложенийра пунктуациядин ишараяр эцигуниз кьилди фикир гана кlанда.

Адет яз, подлежащидин табий предложенияр кьилин предложенийрихъ галаз хьи союздин, тlварцlиэвезрин ва наречийрин куьмекдалди галкlурайди, хьи союз интонациядалди предложенидик акатзавайди ,пауза адалай гуьгъуьниз къвезвайди ва запятой адалай кьулухъ эцигдайди, союзвилин гафаралди –тlварцlиэвезралди галкlурнавайла,табий предложенидин сказуемое глаголдин шартlунин формада жедайди са жерге упражненияр тамамар авунин рекьелди чирайтlа хъсан я.

Сказуемидин табий предложенийрикай чирвал гудалди вилик, учителди доскадал са шумуд предложение кхьида:

И сложноподчиненный предложенийра сказуемидин табий предложенияр кьилин предложенийрихъ галаз хьи союздин куьмекдалди галкlурнавайди ва и предложенийра сад лагьай пай кьилин предложение, кьвед лагьай пай сказуемидин табий предложение тирди анализ авунин рекьелди ачухарда, ахпа кьилин предложенидин сказуемидин табий предложение лугьудайди хабар гуда. Сказуемидин табий предложенийрин кьетlен лишан, яни табий предложенийрин сказуемое составнойди хьунухь са жерге мисалар анализ авунин рекьелди ачухарун лазим я. Адет яз, а сказуемидин са пай алакъачи глаголрикай ибарат жеда, муькуь паюни лагьайтlа, табий предложенидин сказуемое галаз кьадардин жигьетдай алакъада твада. Месэла:

Подлежащидин ва сказуемидин табий предложенияр квай сложноподчиненный предложенийра пунктуациядин ишараяр дуьз чкайрал эцигун важиблу месэла я. Кlелзавайбур и месэладин гъавурда тун патал чпик подлежащидин ва сказуемидин табий предложенияр сложноподчиненный предложенияр разбор ийида, ахпа сложноподчиненный конструкцийра ишараяр эцигиз чирун патал ученикрив пунктуациядин ишараяр эциг тавунвай текстрай чин къачуз тада ва герек чкайрал ишараяр эцигунин тапшуругъ гуда.

Подлежащидин ва сказуемидин табий предложенияр квай сложноподчиненный предложенийрин синтаксисни ва пунктуация чирунин квалах келзавайбурув чпив гьа ихьтин предложенияр квай упражненияр тамамар ийиз тунин ва абура ишараяр эцигунин квалах тешкил авуналди куьтягьайта хъсан я.

Дополненидин табий предложенияр квай

сложноподчиненный предложенияр чирун
Подлежащидиннми сказуемидин табий предложенияр чирна куьтягьайдалай гуьгъуьниз, ученикар дополненидин табий предложенийрин кьетlенвилер чирунив эгечда.

Дополненидин табий предложенияр сказуемидин табий предложенийрив гекъигунин рекьелди чирайтlа, са рахунин алачиз, хъсан я.

Сад-садав гекъигун патал доскадал сад сказуемидин табий предложение, садни дополненидин табий предложение квай кьве сложноподчиненный предложение кхьида.

Зи юлдашар ахьтинбур тир хьи, абур чпин Хиве авай кар тамам тавунмаз секин жедачир.

Ам,вичи гьик квалахзавата, гьадакай рахана.

Ибурукай сад лагьайди сказуемидин табий предложение, кьвед лагьайди-дополненидин табий предложение квай сложноподчиненный предложение я.

И предложенияр сад-садав гекъигун патал учителди ихьтин суалар гуда:

Къурулушдин рекьяй ибур гьихьтин предложенияр я?

Гьар са предложенидай кьилин предложенини табий предложение жагъурда.

Табий предложенийри кьилин предложенийрин гьи гафар ачухарзава?

Чара авунвай гафарилай табий предложенийриз суалар эциг ва абуруз табий предложенийралди жаваб це.

Сад лагьай мисалда табий предложенидин метлеб, гузвай суалдиз килигна, тайинара.

Кьвед лагьай мисалда авай асул табий предложениди жаваб гузвай суалдиз фикир це ва гьа и суалди кьвед лагьай дережадин гьи члендиз жаваб гудата, гьам тайинара.

Дополненидини и табий предложенидин муквавал квекай ибарат я?

И тапшуругъар тамамар авунин ва суалриз жаваб гунин нетижада кlелзавайбурувай и кве типдин предложенияр сад-садав гекъигиз хьунухь лазим я.

Малум тирвал, подлежащидин табий предложениди подлежащидин суалриз жаваб гузвайди хьиз, сказуемидин табий предложенидини сказуемидин суалриз жаваб гузва. Дополненидин табий предложениди лагьайтlа, чаз чизва хьи, кьилин предложенидин сказуемое тамамарзава ва дополнениди гьи падежрин суалриз жаваб гузватlа, гьа падежрин суалриз жаваб гузва. Ингьегьа иниз килигна дополненидин табий предложенияр сказуемидин табий предложенийрив гекъигайта, гьелбетда, хъсан я.

Идалай кьулухъ учителди кlелзавайбуруз дополненидин табий предложенияр кьилин предложенидихъ галаз неинки хьи союздин, гьак гзафни – гзаф гьа табий предложенидин сказуемое тир глаголдин формадалдини (шартlунин наклонение), табий предложенидик квай суалдин тlварцlизвезралди (ни, вуч, вуж ва мсб.) наречийралдини (гьик) ва мсб. галкlурдайди са жерге мисалралди къалурда. Месела:

Вири и предложенияр разбор авурдалай гуьгъуьниз, учителди кlелзавайбурун гуьзетунриз итог яда ва ихьтин умуми нетижаяр хкудда:

1. Дополнение тир табий предложениди кьилин предложенидин сказуемое тамамарда ва дополнениди гьи падежрин суалриз жаваб гудата, гьа падежрин суалриз жаваб гуда.

2. Дополнение тир табий предложенияр гзафни-гзаф лугьун, рахун, кхьин, фикир авун, чирун, килигун ва ихьтин масса манаяр авай глаголриз талукь яз ва абуру гьабуралди лугьузвай сказуемийрин метлеб ачухарзаваз жеда.

Дополнение тир табий предложенидин сказуемое глаголдин асул формадикайни (Учитель хтуникай заз къе Зайнаба хабар гана), причастидикайни (Ам клубдиз фейидакай заз геж хабар хьана) хьун мумкин я.

3. Эгер глаголдин асул формадалди лагьанвай кар ийизвай предмет акив падеждилайни асул падеждилай гъейри масса падежда аваз хьайита, ам подлежащидикай гьисабдач ва предложение вир ипростойди яз гьисабда. Месела: Алидиз киче хьунал чун вири мягьтел хьана.

Дополнение тир табий предложенийрин гъавурда твадай вахтунда кlелзавайбурун вилик анализ ийизвай предложенийра ишараяр вучиз эцигнавата, гьам делилламишуниз, кьилин предложенидинни табий предложенидин сергьятар дуьздаказ тайинаруниз учителди кьилди фикир гуда.

Рикел хвена кандай месэлайрикай садни, дополненидин табий предложенийриз талукь упражненияр жагъурдай вахтунда,келзавайбуру акъайзавай гъалатар фикирда кьун я. Дополненидин табий предложение кьилиндахъай запятойдаоди чара ийидайди, эгер табий предложение кьилиндан юкьва аваз хьайита, ам кьве патахъайни запятояр эцигна чара ийидайди, запятой табий предложенияр кьилин предложенидихъ галкlурзавай хьи, лагьана, лугьуз гафарилай кьулухъ эцигдайди са жерге упражненийралди ученикрин фикирда мягькемарун лазим я. Аялри гзафни-гзаф акъайзавай пунктуационный гъалатрикай сад косвенный суалдикай ибара тир ва вичи кьилин предложенидин мана ачухарзавай суалдин предложенидини кьилин предложенидин арада запятой эциг тавун я. Кlелзавайбуруз ак жезва хьи, гуя косвенный суалдикай ибарат тир суалдин предложение дополненидин табий предложение туш. Иниз килигна косвенный суалдикай ибарат тир дополненидин табий предложенияр квай сложноподчиненный предложенийра пунктуациядин ишараяр эцигуниз учителди кьилди фикир Гана канда .Нетижада кlелзавайбурувай, масадан куьмек квачиз, дуьз суал косвенный суалдиз элкъуьриз, сложноподчиненный предложенияр туькlуьриз ва герек тир чкайрал запятояр эцигиз алакьун лазим я.

Определение тир табий предложенияр чирунив эгечlдалди, лап куьрелди подлежащидин ва дополненидин табий предложенияр тикрар хъувуртlа хъсан я. Эгер кьилин предложенида къалурунин тlварцlизвезди подлежащидин везифа кьиле тухузватlа-табий предложение подлежащидинди, дополненидин везифа кьиле тухузватlа-табий предложение дополненидинди жеда. Мисалар гъана и гьал тестикьар авурдалай ва тикрар хъувурдалай гуьгъуьниз,учителдивай кlелзавайбуруз, гьа и материалдал бинеламиш хьана, эгер кьилин предложенида къалурунин тlварцlиэвезди определениди везифа кьиле тухузвата, табий предложение опредилительный жедайди хабар гуда: Вуж зирек ята, гьада машин гьалрай (ни гьалрай? вуж зирек ята, гьада). Ина табий предложениди ни? суалдиз жаваб гузва, яни полежащее тир табий предложениди кьилин предложенидин сказуемидин патав подлежащидин роль кьиле тухузва ва кьилин предложенида тlварцlиэвездикай тир подлежащее ачухарзава.

Гила чна гьа и сложноподчиненный предложенидик квай табий предложение дополненидинди жедайвал къурмишин.

Вуж зирек ятlа, чна гьадаз машин гьалдай ихтияр гуда (машин гьалдай ихтияр низ гуда? - гьадаз, яни вуж зирек ятlа, гьадаз).

Инна табий предложениди низ? суалдиз жаваб гузва, яни кьилин предложенидин сказуемое тамамамарзава ва дополненидин суалдиз жаваб гузва.

Гьа и жуьредин гекъигуни ва анализди, гьелбетда кlелзавайбуруз табий предложенийрини сергьятар тайинариз ,табий предоженияр, абуруз къвезвай суалриз килигна, сад-садакай чара ийиз чирда.

Определение табий предложенияр чирунив эгечдалди вилик ,гьелбетда, определение, адаз къведай суалар, предложениде адан мана-метлеб тикрар хъувурта, хъсан я, вучиз лагьайтlа и месэлади определенидин табий предложенияр чирунин кар гзаф кьезиларда.

Гьа икl, предложенидин гьи члендиз определение лугьудата ,гьам рикел хкида, ахпа кlелзавайбурув определенияр квай са шумуд предложение лугьуз тада, суалар эцигда, определения рва абурун метлеб тайинарда. Идалай гуьгъуьниз учителди чпик гегьенш оквай са шумуд предложение гуда ва определенийри гьи гафар сифтеламишзаватlа, гьабур тайинариз тада ва абуруз суалар эцигунин тапшуругъ гуда:

Колхозриз хуьруьн майишатдин машинар чидай огрономар герек я.

Ярх хьайи кьакьан тарар рекьел аламай .

Лозунгар кхьенвай яру пайдахар хъуьтуьл шагьвардал къугъвазвай.

Предложенияр ик| анализ ийида:

Агрономар - гьихьтин? - хуьруьн майишатдин машинар чидай;

Тара - гьихьтин? - ярх хьанвай кьакьан ;

Пайдахар - гьихьтин? - лозунгар кхьенвай яру.

Предложенидин сифтеламишзавай гафарилай определенийрал эцигзавай суалриз жавабар гунин рекьелди ученикар гегьенш определенийрихъ галаз практически таниш жеда. Идалай гуьгъуьниз учителди вичин ученикриз определенидин ролда неинки са шумуд гафунин группа (оборот), гьак тамам предложенини жедайди ва ахьтин вич определение тир предложениди кьилин предложенидасуществительнидалди ва я адан чкадал ишлемишнавай масса гафуналди лагьанвай са член сифтеламишдайди ва и вахтунда адакай определенидин табий предложенме жедайди хабар гуда ва и кар мисалар гъана тестикьарда:

1.Вичиз авачир къанажагъ, А зат чалал гъиз жедайд туш.(С. С.)

Определенидин табий предложенидийрикай чирвал гудайла, гзаф фикир Гана кlандай месэлайрикай сад созрални союзвилин гафарал келзавайбурун фикир желб авун я Адет яз, определение тир табий предложение кьилиндахъ галаз лагьай, лугьудай гафаралдини гьим, вуж хьтин тlварцlиэвезралди галкlурзавайд; тlварцlиэвезралди галкlурнавай определение тир табий предложенидин

Сказуемое глаголдин шартунин формада жедайди; гагь-гагь определение тир табий предложенидин кьилин предложенида лагьанвай кардин-себебдалди жезвай нетижа, гьал къалурдайди ва ихьтин определение тир табий предложенияр кьилиндахъ галаз хьи союздалди галкlурдайди, амма кьилин ахьтин аваз жедайди са жерге мисалар анализ авунин рекьелди ученикрин фикирда мягькемарун шарт я:

1.Вавай бригадирвал жедач лагьай чалахъ ягъадай гьич са

аялни ваз и хуьряй жегъидач. (З. Э.)

2.Чи аскерар немсерин накьвариз агакьна лугьуз хабарар ава. (М. Къуруш)

3.Гьи устарди хъсандиз квалахзавата, гьа устардиз чна премия гуда.

4.Адак акьван тади акатна хьи, гьатта сивевай гафнихълагьиз хьанач.

5.Ахьтин лепе алай хьи, гими гьарнихъ гадар жезвай.

Определенидин табий предложенийрин мана-метлебдин гъавурда тун патахъай тухудай винидихъ къалурнавай вир ижуьредин квалахар тамамардайла, учителди гьамиша пунктуациядин ишараяр эцигунин кар рикlелай рахъурна виже къведач.

Пунктуауциядин гъалат|ар ахъай тавун патал определенидин табий предложение я кьилин предложенидин вилик, я адан юкьва, я адалай кьулухъ жедайди мисалар гъана къалурна к|анда. Имни синтаксический разборар тухунин рекьелди ачухариз жеда.

Адет яз, лагьай, лугьудай союзвилин гафарин куьмекдалди галк|урнавай определенидин табий предложение кьилин предложенидихъай запятойдалди чара ийидач, Месэла:

Къейд авун лазим я хьи, ученикри гзаф вахтара и типдин сложноподчиненный предложенийра табий предложение кьилиндавай запятояр эцигиз чара ийизва. Учителдин везифа и месэла к|елзавайбуруз са жерге упражненияр тамамар ийиз тунин рекьелди чирун я. Лугьун лазим я хьи, винидихъ ганвай типдин табий предложение кьилин предложенидилай гуьгъуьниз къведай ва запятой эциг тавурт|а, адан мана какахьдай дуьшуьшра, гьелбетда, запятой эцигун лазим я. Месэла:

И предложенидин в|акарал гафунилай кьулухъ запятой эциг тавурт|а, предложенидин мана чур жеда.