-
Kaлi спалучэнні io, йо вымаўляюцца як два склады, тады яны на пісьме абазначаюцца:
паміж зычнымі – літарамі іё (ыё) пад націскам i ія (ыя) не пад націскам: біёлаг, біёграф, дамініён, Ліён, аксіёма, патрыёт, рацыён, радыёла, стадыён, бастыён; біялогія, бібліятэка, піянер, ажыятаж, перыядычны, патрыятызм, акцыянерны, нацыянальны;
у пачатку слова - літарамі io пад націскам i іа не пад націскам: ioн, іонны, Iоciф; Іанічнае мора, Іаан.
-
Калі спалучэнні io, йо вымаўляюцца як адзін склад, тады на пісьме яны перадаюцца:
пасля галосных - праз ё пад націскам i я не пад націскам: раён, раённы, маёр, Маёраў, Лаёла; маянэз, маяран, маярат, раяніраванне;
у пачатку слова - праз ё: ёг, ёгурт, ёд, ёдзісты, ёт (гук), ёта (літара), ётацыя, ёдаформ, ёднаваты, ётаваны.
Спалучэнне ie абазначаецца на пісьме літарамі ie (ыe): гігіена, кліент, аўдыенцыя, арыентацыя, абітурыент, кліентура, іерархія.
Спалучэнне йе заўсёды вымаўляецца як адзін склад i на пісьме ў пачатку слова i пасля галосных перадаецца праз е: езyim, праект, канвеер, траекторыя, Феербах, Маерава, фае.
Спалучэнне ia абазначаецца на пісьме літарамі ія (ыя) незалежна ад месца націску: авіяцыя, ліяна, геніялъны, Іліяда, энтузіязм, фартэпіяна, піяніст, сацыялізм, сацыялъны, варыянт, матэрыял, матэрыялізм, дыяметр.
Спалучэнне йа на пісьме перадаецца:
пасля галосных i ў пачатку слова - праз я: раяль, пляяда, сакваяж, лаяльны, Савоя, Малая, Мая, ярус, яхта, ярд, яхант, ятаган;
пасля зычных л, с, ц (мяккага), дз i непрыставачных н i л - праз ья, пасля астатніх зычных - праз ’я: мілъярд, мільярдны, кальян, мадзьяр, альянс, мільярдэр, саф'ян.
Тэма № 5. Правапіс галосных у складаных словах -
У складаных словах можа быць адзін асноўны і адзін або некалькі пабочных націскаў. Калі ў другой частцы складанага слова націск на першым складзе, то ў першай частцы замест о пішацца а: дабрадзей, скараход, салявар, дабраякасны, галаваломка, вадасховішча, малатабоец, бамбасховішча, раўнапраўе.
Літара о захоўваецца ў складаных словах, першай часткай якіх з’яўляецца слова-, што-, фота-, мота-: словаформа, словатоворчасць; штодзённы, штомесяц, штогод; фотаздымак, фотакопія, фотаплёнка, фотакамера, фотавыстаўка і г.д.; але: фатаграфія і вытворныя ад яго; мотагонкі, мотакрос, мотаспорт і г.д.; але: матавоз, матацыкл і вытворныя ад іх.
-
Калі ў другой частцы складанага слова націск не на першым складзе, то ў першай частцы захоўваецца о: асновапалэнне, бавоўнапрадзільны, вогнетрывальны, водаразмеркавальны, вагонарамонтны, высокаідэйны, галоўнакамандуючы, корманарыхтоўка, конегадоўля.
У першай частцы некаторых складаных слоў, асабліва навуковых тэрмінаў, можа выразна праяўляцца пабочны націск і тады, калі асноўны націск падае на першы склад другой часткі. У такім выпадку у першай частцы захоўваецца напісанне о:азонастойкі, азотнакіслы, збожжасховішча, манголазнаўства, мовазнаўства, мовазнаўцы, словатворчасць, фондасховішча і інш.
Ва ўсіх іншых выпадках напісанне падобных слоў вызначаецца па слоўніку.
-
Літара о пішацца ў першай частцы складаных слоў, калі другая частка пачынаецца з ў (у нескладовага): марозаўстойлівы, торфаўтварэнне, вогнеўстойлівы, збожжаўборка.
-
Лічэбнікі ад 600 да 800 утвараюць асобны тып складаных слоў, у якіх першая частка скланяецца і пішацца як самастойнае слова.
Напрыклад:
Н. шэсцьсот семсот восемсот
Р. шасцісот сямісот васьмісот
Д. шасцістам сямістам васьмістам
В. шэсцьсот семсот восемсот
Т. шасцюстамі сямюстамі васьмюстамі
М. (аб) шасцістах (аб) сямістах (аб) васьмістах
-
Гук [э] ў першай частцы складаных слоў захоўваецца і абазначаецца літарай э: мэтанакіраваны, мэтазгодна, рэдказубы, шэравокі, арэхападобны, крэдытаздольнасць, тэлебачанне.
-
У складаных словах, утвораных ад лічэбніка ў спалучэнні з назоўнікам, першая частка (лічэбнік) ставіцца ў форме роднага склону: трохдзенны, чатырохпавярховы, шастістволы, шасцісоты, пяцідзёнка, дзесяцігодка, сямікласнік, васьмігадовы, васьмісоты, дзевяціградусны, саракагоддзе, саракапяцітонны, двухсотметровы.
-
Калі складаныя словы маюць ў сваім складзе больш за дзве часткі, то кожная з іх пішацца як асобна ўзятае слова: авіяматорабудаванне, аўтатрактарабудаванне, аэрафотапрыбор.
-
У першай частцы складанага слова літара е захоўваецца незалежна ад таго, на якім складзе націск у другой частцы: сенакасілка, серпадзюб, верхнеазёрскі, белабрысы, землетрасенне, светапогляд, свежавымыты, свежамарожаны, сенажаць.
Калі першай часткай складаных слоў з’яўляецца аснова велік-/вялік-, напісанне літар е або я залежыць ад таго, які склад у другой частцы націскны: калі першы – пішацца е, калі другі – пішацца я: велікадушны, велікарускі, велікамучанік, велікасвецкі; Вялікабрытанія, вялікадзяржаўны, вялікагаловы.
-
У першай частцы складанага слова літара ё захоўваецца пры націску не на першым складзе другой часткі і замяняецца на е, калі націск падае на першы склад другой часткі: лёгкаатлетычны, лёдадрабілка, мёртванароджаны, мёдаварэнне; ледарэз, медагонка, легкадумна.
-
У складкных словах злучальныя галосныя о, ё пішуцца толькі пад націскам, галосная а – у любым ненаціскным складзе: ільнавалакно, Вадохрышча, куродым, часопіс, геліёграф, марозаўстойлівы, прыборабудаўнічы.
-
Злучальная галосная е ў складаных словах пераходзіць у я, калі націск на першым складзе ў другой частцы складанага слова: баяздольны, зернясховішча, земляроб, жыццярадасны, але: боепрыпасы, жыццеапісанне, землекарыстанне, зернебабовы.
Злучальная галосная е ў складаных словах захоўваецца, калі другая частка пачынаецца з ў (у нескладовага): зернеўборачны, вогнеўстойлівы.
Складанаскарочаныя словы пры напісанні звычайна разглядаюцца як простыя словы з адным націскам: зямфонд, лясгас.
Достарыңызбен бөлісу: |
