1 зертханалық жұмыс(1 сағ) Тақырыбы: ms access ортасында алғашқы деректер қорын құру Мақсаты

Ендігі кезекте алты өріс құрыңыз:

• 
  Өріс атауы – Key1. Тип – счетчик. Бұл кілттік өріс болады. Өріс өлшемі- Длинноецелое. Индекстелген өріс–Иә(сәйкестендірілуге рұқсат берілмей индекстелген).
  
• 
  Өріс атауы – Фамилия. Тип – текстовый. Өріс өлшемі- 50. Индекстелген өріс–Иә(сәйкестендірілуге рұқсат индекстелген).
  
• 
  Өріс атауы – Имя. Тип – текстовый. Өріс өлшемі- 50. Индекстелген өріс–Иә(сәйкестендірілуге рұқсат индекстелген).
  
• 
  Өріс атауы – Телефон. Типтекстовый. Өріс өлшемі - 10. Индекстелген өріс–Иә(сәйкестендірілуге рұқсат индекстелген).
  
• 
  Өріс атауы – email. Тип – текстовый. Өріс өлшемі- 20. Индекстелген өріс–Иә(сәйкестендірілуге рұқсат индекстелген).
  
• 
  Өріс атауы – Город. Тип – числовой. Өріс өлшемі- Длинное целое. Индекстелген өріс–Нет.
  

Бұдан өзге, барлық өрістердің Обязательное поле қасиетінде Нет таңдалынған және Пустые строки қасиетінде Да таңдалынған. Егер сіз өріс қасиетін обязательное поле етіп таңдасаңыз, онда осы өрістің барлық жолдарын сәйкесінше толтырып шығуыңыз керек. Егер сіз бос жолдарды(пустые строки) пайдалануға шектеу қойсаңыз(значение Нет), онда көрсетілген өрісте міндетті түрде дерек енгізілуі керек, әйтпесе қате деген хабарлама шығарылады. Шынайы жағдайда өрісте міндетті түрде дерек енгізілуі тиіс болса, онда өрісті міндетті етіп таңдаңыз. Деректер қорының пайдаланушысына арқа сүйеп, оның ұқыптылығына сеніп қалуға болмайды, себебі олар көп жағдайда сенімді ақтамайды(подводят вас). Оданда сіз үшін деректер қоры, деректердің дұрыстығын тексеріп отырғандығы жөн болады.

Енді алғашқы өрісті таңдаймыз(Key1). тышқанның оң жақ батырмасын шертеміз және Ключевое поле пунктін таңдаймыз. Кілттік өріске тапсырма міндетті түрде болуы тиіс, егерде олай болмаған жағдайда, кесте өңделінбейді, ал бұл дегеніміз кестеге жолдар қоса алмаймыз.

Ескертпе: Кілттік өріссіз кестені сақтайтын болсаңыз, Access өздігінен кілттік өріс енгізуді ұсынады. Егерде келіскен жағдайда, тізімде бірінші тұрғаны кілттік өріс болады.

Енді кестені сақтап жабуға болады. Кестені сақтайсызба? деген сұраққа Иә деп жауап беріп және оның атауы Справочникболуы керек.

Біздің алғашқы деректер қорымыз дайын. Құрылған деректер қорындағы кестемен алғашқы мысалды қарастыру үшін, келесі бөлімге өтуімізге болады.
№2 зертханалық жұмыс(1 сағ)

Тақырыбы: Деректер қорымен жұмыс

Мақсаты: Деректер қорымен Delphi ортасын байланыстыруды үйрену

Қажетті құралдар мен материалдар: ДК, Delphi интегралдық ортасы, МҚБЖ MS Access.

Мазмұны мен жұмысты орындау реті

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

Жаңадан жоба(проект) құрайық. Формаға ADO палитрасынан ADOConnection компонентін орналастырыңыз. ConnectionString қасиеті арқылы, сервермен байланыс орнатамыз. Ол үшін обьект инспекторы терезесіндегі ConnectionString жолына барып екі рет шертуге(немесе компоненттің өзіне барып екі рет шертуге) болады. Төмендегідей терезе ашылады.

Бұл жерде біздің алдымызда екі таңдау болады, олар:

Арнайы файлды таңдау(Use Data Link File);

Қосылу жолын таңдау(Use Connection String);

Екінші жағдай тиімдісі деп ұйғарып, деректер қорына осы бағытпен қосылуды ұйымдастырамыз. Локалды жағдайда қосылуды қолмен ұйымдастыруға болады, бірақта мұндай қадамға бармаған жөн, себебі оңай қателесіп кету мүмкін. Шебердің қызметін пайдалану ең қарапайым қадам болып есептелінеді. Шебердің қызметін іске қосу үшін Build батырмасын шертеміз. Алдымыздан келесі терезе ашылады. Сурет

Поставщик данных(Provider) вкладкасында барлық қол жетімді ADOдрайверлері көрсетілген. Егерде қандайда бір драйвер жоқ болып шықса, онда үнсіз келісім бойынша таңдап алынған Microsoft OLE DB Provider for ODBC Driversді таңдауға болады. Бұл драйвер деректер қорына ODBC драйвері арқылы байланыс орнатуға мүмкіндік туғызады, ал мұны барлықдеректер қорының көпшілігіне жатқызуға болады. Ескере кететін жағдай, аталған драйвер компьютеріңізде орнатылмаған болуы мүмкін. Мұндайда жағдайлар болып тұрады.

Біздің жағдайымызда MS Access тегі деректер қорымен байланыс орнату үшін Microsoft Jet 4.0 OLE DB Providerдрайвер пайдаланылады. Мұндай драйвер компьютерге MS Officeофистік бағдарламалар пакетімен бірге орнатылады, ал Windows тың соңғы нұсқаларында ол үнсіз келісім бойынша орнатылады.

Кей жағдайларда драйверлердің екі нұсқасы орнатылуы мүмкін, сол себепті біздер Microsoft Jet 4.0 OLE DB Providerді таңдаймыз. Осыдан кейін Далее(Next)немесе Подключение(Connection) вкладкасына көшіңіз.

Подключение вкладкасының түрі таңдаған драйверге байланысты. Біздің жағдайымызда суреттегідей. Сурет

Біріші болып, Выберите или введите имя базы данных (Select or enter a database name) жолына деректер қорының атын енгізу керек (қажетіне орай жолды да енгізу керек). Ал егер деректер қоры бағдарламамен бірге бір папкада орналасқан болса, жолды көрсету міндетті емес.

• 
  Пользователь(User name).MS Access те құрылған деректер қорында басқа мән берілмесе, онда үнсіз келісім бойынша қалдыра беріге болады.
  
• 
  Пароль(Password). Егерде құпия сөздеректер қорында болса, онда міндетті түрде көрсету керек.
  
• 
  Пустой пароль(Blank password). Егерде құпия сөз керек болмаса, онда осы жерде жалаушаны(поставить флажок) белгілеп қою керек.
  
• 
  Разрешить сохранение пароля(Allowsavingpassword). Егерде осы жерде жалауша белгісін белгілеп қойсақ, онда құпия сөз енгізгенде сақталып қалуы мүмкін. Ал егерде, жалауша белгісін белгілемесек онда, бағдарламаны әрбір қосқан сайын құпия сөзді енгізуді талап етіледі.
  

Жұмысымызды одан әрі жалғастырамыз. Ендігі кезекте ADOConnection компонентінің LoginPrompt қасиетін false етіп өзгертеміз. Себебі, деректер қорына қосылған сайын, құпия сөзді енгізу терезесі шақырылмауы үшін қажет, тіпті біздер құпия сөз қойған жоқпыз соны ескерген жөн болар. Келесі қадам деректер қорымен байланыс орнауы үшін Connected қасиетіне true мәнін қоямыз.

Осымен деректер қорына байланыс орнатылды. Ендігі кезекте Справочник кестесіне байланыс орнату керек. Ол үшін формаға ADOTable компонентін ADO вкладкасынан алып орналастыру керек. Name қасиетін BookTable атауымен өзгертіңіз.

Бұл компоненттеде ConnectionString қасиеті бар оныда баптауға болады. Неге болады? Себебі, мұндай іс-әрекетті жасамау үшін ADOConnection компонентін формаға орналастырған болатынбыз. BookTable компонентінің Connection қасиетіне деректер қорымен байланысуға құрылған компоненттімізді көрсетуге болады. Connection қасиетінің төгілмелі тізімін шертіп және ол жердегі жалғыз ADOConnection1 пунктін таңдаңыз. Енді ConnectionString қасиетін толтырмауға болады.

Кестедегі деректерді бейнелеу үшін DataAccess вкладкасындағы DataSource компонентін формаға орналастырамыз. Енді бұл компонентке қай кестені бейнелейтіндігін анықтауымыз керек. Ол үшін DataSetқасиетіне BookTable компонентін таңдауымыз қажет, яғни Справочник кестесімен байланысқан.

Міне барлық дайын жұмыстары бітті, ендігі кезекте шынайы кестені бейнелеуге болады. Кестені бейнелеудің ең қарапайым жолы ол формаға DBGridкомпонентін орналастыру. Бұл компонент тор секілді және мұның көмегімен кестені бейнелей аламыз. Осы компонентте кестенің жолдарына деректерді жаңадан енгізе де, өшіре де, сонымен қатар өңдейде аламыз.

Бағдарламаның соңғы деңгейі бұл тор компонентпен, кестені бейнелейтін компонентті байланыстыру. Ол үшін DBGridкомпонентінің DataSource қасиетінің мәнін DataSource1 етіп таңдауымыз керек.

Міне бағдарлама дайын сурет. Байқасаңыз ешқандайда код жазбай-ақ бағдарламаны жасап шықтық. Жұмыс барысында Delphi ортасыдқ-ын бағдарламалауды қаншалықты қысқартып отырғандығын байқайсыз, тіпті бағдарламалаудыда қажет етпейді.

Осы мысалды іске қосып көріңіз, жаңадан бірнеше жол қосыңыз, оларды өңдеп көріңіз және бірнешеуін өшіріңіз. Жаңдан жол қосу үшін <Ins>батырмасы, ал өшіру үшін <Ctrl>+<Del>батырмалар комбинациясы.

Енді қысқаша қорытынды жасап көрсек, формаға қандай компоненттерді орналастырдық және олардың атқаратын қызметі.

• 
  TADOConnection – компоненті дқ-мен байланыс орнатуға мүмкіндіктер туғызады. Байланыстың арқасында деректермен жұмыс жасайтын TADOTable немесеTADOQuery компоненттері жұмыс жасай алады.
  
• 
  TADOTable – компоненті дқ-дағы кестелермен жұмыс функциясын қамтамасыз етеді. Сіз бұл деректерді көре аласыз, оқи аласыз және тіпті өңдей аласыз.
  
• 
  TDataSource– бұл компонент TADOTable компонентімен немесе TADOQuery компонентімен байланыс орнатады және VCL компоненттерінің көмегімен кестенің деректері формада бейнеленуі керек кезінде де қолданылады. Визуалды компоненттермен деректердің арасындағы делдалдық қызметті атқарушы. Біздің жағдайымызда справочник кестесімен ТDBGrid компоненттерінің арасындағы байланыс.
  

№3 зертханалық жұмыс(1 сағ)

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

• 
  MasterSource – бұл қасиетте пайдаланып отырған кестеге қатысты басты кестені анықтайды. Байланысқан кестелерді қарастырған кезде, осы қасиетке толығырақ тоқталамыз.
  
• 
  ReaddyOnly – егерде осы қасиеттің мәні true болса, онда кестенің деректерін өңдеуге болмайды. Бұл жағдайда кесте тек қана формада бейнеледі. Қолданушы деректерді өзгертуге болмайтын кестелерге осы қасиетті пайдаланыңыз
  
• 
  TableDirect – бұл қасиетте кестеге байланыс қалай орнатылатындығы көрсетіледі. Егерде trueмәні қойылған болса, онда кестеге тікелей байланыс орнатылады. Ал егерде falseмәні таңдалынып қойылса, онда деректер қорына байқалмай арнайы SQL сұранысы жасалынады. Кез келген дқ тікелей байланыс жасап, жұмыс жасай алмайды, сондықтанда үнсіз келісім бойынша falseмәні таңдалынып қойылады.
  
• 
  TableName – өңдеу жүргізгіміз келетін кестенің атауы.
  
• 
  CacheSize –кеш жадының өлшемі. Егерде осы жерге 50 мәнін қоятын болсақ, онда дқ-на алғаш қосылғанда компонент алғашқы орналасқан 50 жолды локалды жадыға орналастырады және мұндай таңдау дқ-ның жұмысын әлде қайда жылдамдатады. Ал қалған жазбалар серверден қажетінше жүктелініп отырады.
  
• 
  CommandTimeOut – команданың орындалуын күту уақыты. Компонент дқ-на команда бергеннен кейін, ол таймерді іске қосады, берілген уақыттың соңына жеткен соң(егерде команда орындалмаса) қате туралы хабарлама шығады.
  
• 
  Connection – бұл жерге байланыс орнатушы TADOConnection компоненті көрсетіледі.
  
• 
  ConnectionString – дқ-на байланыс орнатушы жол.
  
• 
  CursorLocation –деректерді оқып және кестедеорналасқан позициясыны көрсететін меңзер(курсор). Меңзер серверде немесе клиенттің машинасында орналасқан болуы мүмкін.
  
• 
  CursorType –меңзердің типі. Меңзер мынадай типтергебөлінеді, олар төмендегідей:
  
  • 
    ctUnspecified – меңзердің орналасқан жері көрсетілмейді;
    
  • 
    ctOpenForwardOnly – меңзер тек қана алға қарай жылжый алады;
    
  • 
    ctKeyset – бір қолданушымен енгізілген өзгерту және осы кестеге қосылған өзге қолданушыларға енгізілген өзгеріс көрінбейді.
    

• 
  CtDinamic – Динамикалық менгер, яғни бір қолданушыда болған өзгерісті басқалары көріп отырады.
  
• 
  CtStatic – статикалық меңгер, яғни бір қолданушыда болған өзгерісті, басқалары көрмейді.
  

• 
  Filter – фильтр жолы
  
• 
  Filtered – кесте фильтрленетін болып табылама соны анықтайды. Егерде мұнда false мәні таңдалынса, онда фильтр (filter) жолын мойындамайды.
  
• 
  IndexFieldNames – индекстелген бағанның атауы. Индекс деректерді сорттау және кестелер арасындағы байланысты ұйымдастыруға қолданылады.
  
• 
  RecNo – белгіленген ағымдағы жолдың нөмері.
  
• 
  RecordCount – кестедегі жолдар саны.
  
• 
  Sort – сорттаудың типі корсетілген жол. Мысалы: Телефон өрісі бойынша сорттауды ұйымдастыру үшін мынадай код жазылуы тиіс: ADOQuery1.Sort:'Телефон Asc'. Asc оператор деректерді өсу реттілігімен сорттайды, ал осы операторға қарсы Desc операторы бар, оның кызметі деректерді кему реттілігімен сорттайды.
  

• 
  Active – егерде осы қасиетте true мәні тандалынса, онда кесте ашық болады (пайдалануға).
  
• 
  AggFields – мұнда барлық агрегатты өрістер сақталынады.
  
• 
  AutoCalcFields – егер мұнда true болса, онда өрістерді автоматты түрде қайта санау керек.
  
• 
  Bof – бұл қасиетіне әсер етпегеніміз абзал, ал егерде true мәнін қоятын болсақ, онда біздер файлдың басында боламыз.
  
• 
  FieldСount – мұнда кестедегі барлық өрістер саны сақталынады.
  
• 
  Fields – осы өріс арқылы басқада өрістердің мәндеріне қол жеткізуге болады. Мысалы: төртінші өрісте қандай мән сақталынғандығын анықтау керек. Ол үшін Table.Filds.Filds[4].AsString – деп жазу керек. AsString әдісі алынған мәнді жазбаға айналдырады.
  
• 
  FieldValues – осы қызметтің көмегімен көрсетілген өрістің кез-келген мәніне оңай қол жеткізуге болады. Өрістің атын тік жақша ішінде көрсету керек. Мысалы, TableFieldValues [‘Телефон’]: ='3346598';
  
• 
  FielterOption – фильтрдің баптаулары. Бұл жерде төмендегі мәндердің біреуін таңдауға болады.
  

• 
  FoCaseInsensitive – фильтр регистрге сезімтал болмайды.
  
• 
  foNoPartialCompare – егерде осы мән таңдалынса, онда фильтрге берілген мәнмен ұқсасы ғана салыстырылынады, яғни фильтр регистрге сезімтал.
  

• 
  Modified – егерде осы қасиет true мәніне тең болса, онда кестеге өзгертулер жүргізілген.
  
• 
  RecNo – қандай жол белгілендігін анықтайды.
  
• 
  RecordCount – кестедегі жолдар саны.
  

№4 зертханалық жұмыс(1 сағ)

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

• 
  BookmarkValid – бұл әдіс закладкалардың дұрыстығын тексереді. Оның жалғыз параметрі бар және ол Tbookmark, егер ол іске жарамды болса, онда нәтижесі true болады.
  
• 
  CancelUpdates – кеш жадында сақталып тұрған жаңаруды (обновление) болдырмау.
  
• 
  Comparebookmarks – екі вкладканы салыстыру. Әдістің Tbookmark типіндей екі параметрі бар. Осы екі вкладкалар салыстырылады. Егер екі вкладка теңесетін болса, онда нәтиже нөлге тең. Егер біріншісі кіші болатын болса, екіншісінен онда нәтиже – 1 болады. Ал егер екіншісі кіші болса біріншісінен, онда нәтиже 1-ге теңеседі.
  
• 
  DeleteRecords – жазбаларды өшіру. Әдістің қандай жазбаны өшіретіндігін анықтайтын бір ғана параметрі бар. Оның төмендегідей мәндерін таңдауызға болады.
  

• 
  ArCurrent – тек қана ағымдағы жазбаны өшіру;
  
• 
  ArFiltered – фильтірді қанағаттандыратын жазбаларды өшіру;
  
• 
  ArAU – жазбалардың барлығын өшіру;
  
• 
  arAUChapters – АDО бөлімдегі барлық жазбаларды өшіру;
  

• 
  Append – кестесінің соңына жаңадан жазба қосу;
  
• 
  Cancel – ағымдағы жолда болған өзгерісті болдырмау, егерде өзгерту Post әдісімен сақталынбаған болса.
  
• 
  Close – кестені жабу.
  
• 
  Delete – ағымдағы сөзді өшіру.
  
• 
  Edit – өңдеу режиміне көшу. Осыдан кейін өрістің мәнін өзгертуге болады.
  
• 
  FieldByName – аты бойынша өрісті табу. Жалғыз мән ретінде өрістің атын жазба түрінде көрсету керек және нәтижесінде TField объектісі ретінде өріске сілтеме аламыз.
  
• 
  First –кестенің бірінші жолына өту.
  
• 
  Insert – кестеге жаңадан жол қосу.
  
• 
  IsEmpty – егерде әдіс true мәнін қайтарса, онда кестеде жазба жоқ.
  
• 
  Last – кестенің соңғы жазбасына өту.
  
• 
  Next – келесі жазбаға өту.
  
• 
  Post – барлық өзгерістерді қабылдау.
  
• 
  Prior – кестенің алдыңғы жазбасына өту.
  
• 
  Refresh – деректер туралы ақпаратты жаңарту.
  
• 
  UpdateRecord – ағымдағы жазбаны жаңарту.
  

№5 зертханалық жұмыс(1 сағ)

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

Қолдаушыға керек емес өрістерді жасыру және қажеттерін ғана бейнелеу сонымен қатар біз қалаған түрде болуы үшін, деректерді бейнелеуді басқарып үйренуіміз керек. Бұл сұраққа кіріспестен бұрын Дата және Мобильник атты өрістерді декертер қорына жаңадан енгізейік. Деректер қорын Аccess-те жүктеңіз және Справчник кестесін конструктор режимінде ашыңыз. Келесі қадамдар орындаңыз:

1)Дата атты өріс енгізіңіз және типі-Дата/время;

2)Мобильник атты өріс енгізіңіз және типі-Логический. Егер жолда мобильді телефон болса онда true мәнін қоямыз, ал керсінше жағдайда false қоямыз;

3)Кестені жабыңыз;

Егерде МDB - файл қолданылып жатса(программада ашылып тұрса, немесе Delphi-мен байланыс орнатылған болса) құрылымын өзгертуге болмайды. Егерде есеп мысалы кезінде кесте Delphi ортасында ашылып тұрса, онда кестенің кұрлымын өзерте алмайсыз.

Ендігі кезекте Delphi-ге көшейік және дайын тұрған мысалға өзгерістер енгізейік.

Алдымен декертер қорына байланысу компоненттерін бөлек арнайы терезеге көшірейік. АDОCоnnection1, DataSource1, BookTable компоненттерін белгілеңіз, меню қатарынан Edit | Cut командасын орындаңыз яғни бұл кезде осы компоненттер формадан жоғалтып алмасу буферінде көшіріледі.

Менюден Edit | Paste командасын орындаңыз, яғни қиылып алынған компоненттерді Dаta Module-ге орналастырыңыз. Компоненттерді қажеттілігіне орналастыруға болады.

Енді ыңғайлы болу үшін декертер қорына байланыс орнатуға арналған компоненттердің барлығын осы терезеге орналастырыңыз. Жаңа модулді (Unit-ті) DataModuleUnit атымен сақтаңыз. Ол үшін модуль терезесін ашып тұрып, яғни код жазу терезесі File | Save As командасын орындаңыз және атын DateModuleUnit деп сақтаңыз.

Жоба менеджерін ашып алыңыз, егерде ашылмаған болса, жоба менджерін (Project Manager, View вкладкасында) жұмыс жасау ыңғайлы. Жұмыс барысында формалар мен модульдерге көшуді ұйымдастыру барысында таптырмас құрал. Жоба менеджерінен керекті форманы немесе модульді ашу үшін үстіне барып 2-рет шертуіңізге болады.

Басты формаға өтіңіз және DBGrid1 компонентіндегі деректердің жоқтығын анықтадыңыз. Неге? - деген сұрақ туындайды. Себебі деректер қорымен байланыс орнатушы компонентпен байланысын үзіп алды. Енді DBGrid1-дің Data Sourse қасиетінде ешқандай мәннің жоқтығын анықтаныз. Себебі, барлық қажетті компоненттерді бөлек формаға алып кеттіңіз және бұл туралы басты форма білмейді.

Қажетті компоненттердің ешқайда жоғалып кетпегендігін түсіндіру үшін модульдің uses болігіне DateModuleUnit деп жазуымыз керек. Оны қолмен жасауға болады немесе осы ұйымдастырудың келесі бір нұсқасы File | Use Unit (осы сәтте басты терезе белгіленуі керек, себебі біздер жаңа модульді басты терезеге қосып жатырмыз). Пайда болған терезеден қажетті модульдің аты таңдалынады және ол - DateModuleUnit, болғасын Ок батырмасын шертіңіз. Тексеруді ұмытпаңыз код редакторында Implementation кілттік сөзінен кейін Uses DateModuleUnit жазбасы пайда болуы тиіс.

Енді DataModule модуліне өтіп және деректерді бейнелеуді баптауды ұйымдастырып көрейік. BookTable компонентін тышқанмен екі рет шертіңіз, сосын деректер қорының өрістерін өңдеу терезесі ашылады.

Әзірше терезе бос күйінде. Бұл бос күйді, яғни деректер қорының барлық өрістерін толтыру керек. Осы терезеге барып тышқанның оң жақ батырмасын шертіп Add All Field (барлық өрісті қосу) бөлімін таңдаймыз. Терезе өрістердің атауымен автоматты түрде толтырылады.

Тышқанмен өрістердің орын қозғап, өзгертуге болады. Осының өзінде деректер қорындағы физикалық орындары өзгермейді. Бірақ өріс редакторы терезесінде қандай ретпен қойылса, деректер тор ішінде осы рет бойынша бейнеленеді. Осылайша деректер қорына жүгінбей-ақ, деректерді бейнелеуді сіз қалаған кез-келген реттілік бойынша өзгерте аласыз.

Сонымен қатар жеке өрістерді де белгілей аласыз және объект инспектрінде олардың қасиеттерін өзгерте аласыз. Өрістердің қасиеттері әртүрлі болуы мүмкін, себебі өрістердің типтеріне байланысты.

Деректер қорын құрастыруды жалғастырамыз. Бірінші жасау керек, счетчикті (Кеу өрісін) көзге көрінуден алып тастау керек. Біздер келіскен болатынбыз, қолданушыға керек емес және бұл өрісті қолданушы көрмеуі керек. Объект инспектрі терезесінен белгілеп алып, Visible қасиетін false етіп өзгертеміз. Осыдан кейін бағдарламаны жүктейміз және Кеу1 өрісінің көзден ғайып болғандығына көз жеткіземіз.

Енді бағандардың бейнелеу ұзындығын өзгертеміз. Ол үшін Фамилия өрісін белгілеңіз. Деректер қорында осы өріс үшін 50 символға орын бөлген болатынбыз (жалпы жағдайлар үшін). Тор көз кестеде үнсіз келісім бойынша бағандардың ені максималды ұзындыққа созылып жатады. Осындай кең ауқымға созылып жату керек емес, себебі фамилия (жөні) ұзындығы 15 символдан артық бола қоймас. 15 символға орын көрсету әлде қайда ынғайлы, ал егерде фамилия 15 символға сыймаса, қолданушы көрінбей қалған символдарды тышқанмен ысырып көруіне болады.

Бағандардың еніне жауап беретін DisplayWidth қасиеті (бұл қасиет барлық бағанда болады) мұнда үнсіз келісім бойынша баған енінің физикалық өлшемі көрсетіледі, бірақта біздер 15 мәнін көрсетеміз. Қайталап айтатын болсақ, деректер қорында бағанның ұзындығына 50 символ берілген және бұл өлшемге еш әсер етпейді, бірақта бізге көрінетін бағанның өлшемі 15-ге теңеседі. Дәл осылай «Имя» яғни кісі атының бағанында 15-ке кішірейтеміз.

• 
  Alignment – тор көз ішінде бейнелеуді тегістеу.
  
• 
  AsBoolean – ағымдағы өріс мәнін бульдік (логикалық) мәнге айналдырып қайтарады.
  
• 
  AsCurrency – өрістің мәнін Currency (ақша мәнін сақтайтын тип) типіне айналдырып қайтарады.
  
• 
  AsDataTime – өріс мәнін мерзім және уақыт түріне айналдырып қайтарады.
  
• 
  Asfloat – өзістің мәнін нақтыт типке айналдырып қайтарады.
  
• 
  AsInteger – өзістің мәнін бүтін типке айналдырып қайтарады.
  
• 
  AsString – болған мәнін жазба түрінде қайтарады.
  
• 
  AsVariant – өзістің мәнін Variant әмбебап типіне айналдырып қайтарады.
  
• 
  Value – өріс мәндерін деректер қорында берілген мәнге сәйкес немесе ұқсас типке айналдырады. Деректер қорларында айырмашылықтар болуы мүмкін, мысалы, берілген деректер қорында Number типінде сипатталуы мүмкін, ал Delphi ортасында дәл осындай типі жоқ, нәтижесінде Double типіне айналдыру.
  
• 
  CanModify – өрісті өңдеуге болатындығын анықтайды.
  
• 
  CurValue – өзге қолданушымен енгізілген өңдеуді де қоса, ағымдағы өрістің мәнін бейнелейді.
  
• 
  DataSet – DataSet деректер жиыны кіретін өріс.
  
• 
  DataSize – сақтауға арналған деректер қорындағы белгіленген деректердің өлшемі.
  
• 
  DisplayLabel – торға арналған өрістің тақырыбы.
  

• 
  DisplayWidth – торды бейнелеудегім өрістің ені.
  
• 
  EditMask – өрістің мәнін өңдеуде қолданылатын маска.
  
• 
  FieldNo – кестедегі немесе сұраныс нәтижесіндегі өріс номері\индексі, егер TAdoTable деректер жиыны болса,
  
• 
  Index – бейнелеудегі өріс номері\индексі.
  
• 
  IsNull – eгер өрістің мәні нөл болса true деп қайтарады.
  
• 
  IsIndexField – eгер өріс индекстелген болса, деп қайтарады.
  
• 
  LookupDataset – iздеу (іздестіру өрісі) яғни іздестіру жұмысы өзге кесте жүргізіледі.
  
• 
  NewValue – өзгертілген мән, бірақ әлі деректер қорында сақталмаған;
  
• 
  OldValue – өзгерту енгізуге дейінгі көне мән, яғни деректер қорынан оқылғанды айтамыз;
  
• 
  DefaultExpression – бұл жерде мәнді үнсіз келісім бойынша қалдыруға болады. Алдағы уақытта жаңадан жолдар құрыла бастағанда, осында көрсетілген мәндер өрістерге бірден енгізіле бастайды.
  
• 
  MaxValue – максималды рұқсат етілген мән. Егер де бұл өріс сандық болса, және ол белгілі бір шектеулер бойынша өзгеруі тиіс (мысалы, 0-ден 100-ге дейін), қолданушы түзетулерін енгізуді қысқарту мақсатында, шектеуді осы жерде көрсеткен абзал. Барлық адамдар қателіктер жіберуге бейім, ал ендеше бағдарлама осындай қателік кетулерді автоматты түрде қысқартады.
  
• 
  MinValue – минималды рұқсат етілген мән.
  
• 
  ReadOnly – тек қана оқуға арналған өріс. Егерде қандайда бір өріс өзгермеуі үшін, ReadOnly қасиетіне true мәнін қоямыз. Осы жағдайда қолданушы тарапынан байқаусызда енгізіліп кетуі мүмкін өзгерістерден бағдарламаны сақтандырасыз.
  
• 
  Required – егер мұнда true мәні болса, онда өріс міндетті болып табылады және міндетті түрде бір мәнге ие болуы керек. Егер қолданушы ештеңе көрсетпесе, онда бағдарлама қате туралы хабарлайды. Белгілі бір өріс есептеу жүргізуге қатысты дейік. Егер осы өрісте мән болмай шықса, онда бағдарлама қатып қалуы мүмкін. Осы есепті шығарудың екі жолы бар. Бірінші жолы - есептеу барысында өрісте мәннің барлығын анықтау немесе талап ету, яғни қолданушының мәнде енгізуді талап ету. Екінші жол қолайлы, егер осы өріс мағызды болса. Бұл жағдайда телефон анықтамасында телефон нөмірлерінің жазбалары жоқ деп ойлаңыз. Бұл жазба неге керек деп сұралынады, егер телефон көрсетілмесе. Осылайша телефон нөмірі өрісін міндетті етуге болады.
  
• 
  Tag – өзіннің қажетіне қарай қолдануға арналған жай сандық өріс.
  

Өрістердің типтері әртүрлі болатындығын және типтерге байланысты, осы немесе басқа да қасиеттерге әсер етуі мүмкін екендігін ескерген жөн.

Бағдарламаны іске қосыңыз және Дата өрісінің барлық жолдарын кез келген мәнмен толтырыңыз. Толтыру барысында сақ болыңыз және шынайы мерзімді қойыңыз. Егер сіз тиісті емес мәнді енгізсеңіз, бағдарлама қате туралы хабарлама шығарады.
Назар аударыңыз. Мәнді енгізу барысында сандардың айырғыштарына (разделитель чисел) мән беріңіз. Орыс тіліне арналған Windows операциялық жүйелерінің көбінде сандардың айырғышы ретінде нүкте немесе қисық сызықша (/) таңбасы пайдаланылады. Осы орайда бірінші күн, сосын ай және содан кейін жыл (ал ағылшын нұсқасында бірінші болып ай жүруі мүмкін). Бос орын (пробел) қоюға қатаң тыйым салынады. Бұл реттілік және сандарды айырғыш операциялық жүйенің баптауында (в настройках ОС) бапталынады. Басқару панеліне кіріңіз және Тіл жіне стандарттар терезесін іске қосыңыз. Сурет Осы жерде сіз мерзім, уақыт және сандардың барлық баптауларын өзгерте аласыз.
Delphi-ге ораламыз. Дата өрісін ерекшелеңіз. Бұл жерге қандай мерзімді енгіземіз соны анықтауымыз керек. Бұл телефон анықтамасы болғандықтан, осы жерге телефон иесінің туылған мерзімін көрсетеміз. Сондықтанда өрістің тақырында Дата (Мерзім)емес, Дата рождения (Туылған мерзімі) атауының болғаны өте орынды және солай етіп өзгертейік. Ол үшін екі әдіс қолдануға болады:

• 
  Деректер қорындағы өріс атауын өзгертуге болады(толығымен ақылға қонымды емес)
  
• 
  Delphi-де өріс атауына қажетті тексті шығаруға мәжбірлеу
  

Енді мерзімді бейнелеуді баптайық. Ол үшін жауапты DisplayFormat қасиеті жауапты. Бұл жерде мерзімді бейнелеуге арналған тексттік форматты көрсетуге болады. Қалай бейнелейміз? Көптеген бағдарламалаушылар толық бейнелеу форматын қолданады ал ол – "dddddd".

Ал енді соңынан мерзімді енгізудің маскасын анықтауымыз керек. Оны EditMask қасиетінде көрсетеміз, сондай-ақ TMaskEdit компонентінде жасағанымыздай.

Кеңес. Мерзім үшін – 99/99/9999 енгізу маскасын қолданған абзал.

Енді мысалымызды іске қосатын болсаңыз, Дата рождения өрісіндегі барлық мерзімдер толық форматта бейнеленеді. Егерде осы өрістің кез келген жолына екі рет шертетін болсаңыз (жолды өңдеу режиміне көшу), онда бірден мерзімді өңдеу режиміне өтіп кетеді. Сурет

Соңынан қалғаны ол мобильник өрісін өңдеу жұмысы. Әзірше мұнда true және false мәндері таңдалынып тұр. Ал біздер осы ағылшын сөздерінің орысша баламасына, яғни Да және Нет сөздеріне ауыстырамыз. Осы өрісті белгілеңіз, обьект инспехторы терезесінен DisplayValues қасиетін тауып алыңыз. Бульдік(логикалық ) өрістер үшін true, false форматындағы екі мән көрсетілуі керек, яғни бірінші жағымды мән жазылып сосын нүктелі үтірден кейін жағымсыз мән жазылады. Іс жүзінде былай- Да; Нет.

Енді мобильник өрісінде Да және Нет мәні көрінеді, өрісті өңдеуде де осы мәндер мен жұмыс жасайтын боламыз.

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

• 
  Key1 – счетчик(кілттік өріс)
  
• 
  Название города – 30 символдан тұратын текстік өріс.
  

• 
  Справочник;
  
• 
  Справочник городов;
  

• 
  Connection қасиетінде ADOConnection1 компонентін көрсетіңіз, яғни бұл компонент біздің деректер қорымызға байланысты орнатушытушы;
  
• 
  TableName қасиетінде Справочник городов кестесін көрсетіңіз;
  
• 
  Кестені іске қосу үшін немесе ашу үшін Active қасиетіне true мәнін қойыңыз;
  

Енді анықтаманы (справочника) өңдеуге арналған жаңа форма құрыңыз және модулін (Unit-ті айтып отырмыз) TownBookUnit атымен сақтаңыз. Ал форманы TownBookUnit атымен сақтаймыз.

Деректер қорымен жұмыс жасаушы компоненттерге байланысу үшін жаңа формаға DataModuleUnit модулін іске қосыңыз. Ол үшін меню қатарынан File бөлімін таңдаңыз және осының ішінен UseUnit (модульді қолдану) тандап алыңыз. Ал ашылған терезеден DataModuleUnit модулін тандаңыз және Ok батырмасын басыңыз.

Формаға DBGrid тор көз компонентін орналастырыңыз және DataSource қасиетіне Справочник городов – DataModule1 кестесін таңдап қойыңыз. Әдемілеп әрлеп болғасын Ok батырмасын шертіңіз. Телефон анықтамасын өңдеуші терезесін суреттен көруіңізге болады. Әсемдік үшін формаға үш батырма қосамыз. Олар Добавить, Сохранить және Удалить батырмалары.

Добавить батырмасының Onclick оқиғасы үшін төмендегі кодты жазамыз:

procedure TTownBookForm. AddBtnClick
(Sender: TObject)
begin
DataModule1.TownTable.Insert;
DBGrid1.SetFocus;
end;

TownTable кестесінің Insert әдісі жңадан жол қосады. Екінші жолға тор көз компонентіміздің SetFocus әдісі шақырылады, яғни енгізу фокусы осында өтеді.

Добавить батырмасын шерткеннен кейін фокус жаңа жолға түседі, яғни қолданушы осы жерге қала атауын енгізеді. Сохранить батырмасының Onclick әдісіне жазылатын код:

Procedure TTownBookForm.SaveBtnClick (Sender:TObject);
Begin

if

DataModule1.TownTable.Modified

then
DataModule1.TownTable.Post;
end;

Егерде ағымдағы жол өзгеріске ұшыраса, онда Modifies қасиеті true болады, ал олай болмаса false, болады. Дегенмен егерде өзгерістер болса, онда оны сақтау керек, ал олай болмаған жағдайда енгізілген өзгерістер сақталмай жасаған еңбектеріміз зал кетеді. Өзгерістерді сақтау үшін Post әдісі қолданылады.

Бұл жерде фокусты артқа тор көзге қайтаруға болады, бірақ бұл жағдайда олай жасалынбайды. Удалить батырмасы үшін Onclick оқиғасына жазылатын код:

Procedure TTownBookForm.DelBtnClick (Sender:TObject);

Legin Data Module1. TownTable.Delete.

Delete әдісі ағымдағы жолды кестеден өшіреді.

Мінекей, Справочник городов кестесінің сыртқы сипаты келістіруді аяқтадық. Басты формаға өтіп, справочник городовты шақыру үшін менюді ұйымдастырыныз.

Менюдің справочник городов терезесін шақырушы боліміне жазылатын код. TownBookForm.Showmodal.

Егер сіз справочник город модулін басты формаға коспасаныз және қазір бағдарламаны компиляциадан өткізуге әрекететіңіз,онда Delphi сізге ескертеді TownBookUnit модуліндегі формасы жарияланғандығын және сіздің форманызды оған ешқандай сілтеме жасалынбағандығы туралы ескертеді. Сізге автоматты түрде қосуды ұсынады. Yes бөлімін таңданыз және автоматты түрде қосылады, осыдан кейін ешқандай өзгнріссіз қайтадан комплитацияланадан өткізуінізге болады. Осыдан кейін бәрі сәтті болуы тиіс. Жобаны іске қосыныз және бағдарламаның жумысын тексеріңіз.

Бағдарламаны іске қосыныз, Справочник городовты шақырып, және оған бірнеше жолдар қосыныз. Бұл әрекетіміз болашақта пайдалы, сонымен қатар бағдарламаның дұрыс жұмыс жасайтындығына көз жеткізініз.

Енді бізде справочник городов бар және бізден оның деректерін негізгі кестемен байланыстыра аламыз. Бірақ осының алдында форманы кішкене ғана жақсартайық. Басты формадан DBCrid1 тор көзін белгілеп алайық және Options қасиетінде тор көзі ішінде өңдеулер жүргізу мүмкіндігін алып тастаймыз, dgEditing қаситінде false мәнін қойамыз.

Енді тор көз ішінде өндеулер жүргізілмейді,алөндеу операциялар үшін жеке терезе ашылады.Басты менюде Редоктирование пунктін құрастырыңыз және оның құрамындағы ішкі пункттер.

• 
  Добавить запись
  
• 
  Редоктировать запись
  
• 
  Удалить запись
  

Енді деректердің әрбір жазбасын өңдеу үшін жаңадан форма құрамыз. Форма құрыңыз және оны EditFormUnit атымен сақтаңыз (модуль атауы). Ал форманы EditRecordForm атымен сақтаңыз. Ал енді форманың келесі қасиеттерін өзгертіңіз.

• 
  BorderStyle үшін – bsSingle;
  
• 
  Position үшін – poMainFormCenter;
  

Ал енді деректерді өңдеуге арналған форманың сыртқы көрнісін көріңіз. Сыртқы келбетін әдемілеу үшін мұнда бірнеше компоненттер бар (сурет және ақ түсті панель), бірақта бұл бастысы емес. Сіз осы әрекеттерді қайталап және дәл осындай форма жасауға әрекеттенуіңізге болады немесе негізгі компоненттерді ғана пайдаланумен шектелуге болады. Мұнда негізгісі Сохранить батырмасы.

Фамилия, Имя, Телефон, email және Дата рожения жазбаларына қарама-қарсы DataControls вкладкасынан алынған TDBEdit компоненттері орналасады. Бұл компоненттер қарапайым жолды енгізуге арналған TEdit компоненттеріне ұқсас, бірақ олар деректер қорындағы көрсетілген өрісті автоматты түрде өңдей алады. Компоненттің қажетті өрістен деректерді көруі үшін, оның DataSource қасиетінде қажетті кестені көрсету керек (DataModule1.DataSource1 өңдеуге арналған тор көзде жасағанымыздай), ал DataField қасиетінде қажетті өрісті көрсету керек. Міндетті түрде жасап көріңіз.

Мобильник өрісі үшін CheckBox компонентіне ұқсас DBCheckBox компонентін пайдаланған дұрыс. Мұндада DBEdit компонентіне жасағанымыздай кестедегі қажетті өрісті көрсетуіміз керек.

Ең қызықтысы – Город өрісі. Қалалардың атауы жеке анықтамада сақталынған, негізгі кестеде тек қана сандар сақталуы тиіс, яғни Справочник городов кестесінің жолдар номері. Осылайша бізде әрбір жолда ұзын қалалар атаулары сақталынбайды, ал есесіне тек қана сандар болады. Сіздің бірнеше достарыңыз Санкт-Питербург қаласында тұрады делік. Осы жағдай үшін оларды бәрінде Город өрісінде ұзын атаулар болады. Бұл жағдайда жадыны артығынан пайдаланамыз. Оңай жолы қалалардың атаулары бір рет ғана көрсетілген анықтама құрып алып, ал сосын негізгі кестеден сілтеме жасаған.

2-ші номер болып жүрген Москва қаласын көрсету керек болды делік (Справочник городов кестесіндегі Key1 өрісіндегі осы жолдың номері 2-ге тең). Бұл жағдайда негізгі анықтаманың Город өрісінде 2 цифрін көрсетуіміз керек, ал қала атауын кез келген сәтте Справочник город кестесінің Key1 өрісі бойынша тауып алуға болады. Ол қайталанбайтын болғандықтан ешқандай сұрақ туындамайды.

Мұның бәрін іске асыру үшін DataControls вкладкасынан DBLookupComboBox компонентін қойсаңыз жарайды. Оның DataSource қасиетіне негізгі кестені көрсету керек (DataModule1.DataSource1), яғни өңделетін, DataField өрісіне өңдеуші Город өрісін көрсетеміз.

DBLookupComboBox компоненті төгілмелі тізім секілді. (Ол ComboBox компонентіне ұқсас) кестедегі деректерді осы төгілмелі тізімнің элементтері ретінде көрсетілетін кестені ListSource қасиетінде көрсетеміз. DataModule1.TownSource – справочник городов – ты көрсетейік. Осы кестенің қажетті өрісін, яғни Название города өрісін төгілмелі тізімі үшін қолданылатын өрісті ListField қасиетінде көрсетуіміз керек. Негізгі кестенің көрсетілген өрісіне енгізілетін мәнді KeyField қасиетінде көрсету керек, яғни Key1 өрісі.

Бірінші жолда біздер тексеріп өтеміз, егер кесте өзгертілген болса(DataModule1.BookTable.Modified мәні true болса), онда DataModule1.BookTable.Post; өзгертулерді қабылдаймыз.

Отмена батырмасы үшін Onclick оқиғасына төмендегі кодты жазыңыз:

DataModule1.BookTable.Cancel;

Кестеге ешқандай өзгертулер енгізбей өңдеу режимінен шығуды қамтамасыз ететін әдіс. Енді басты формаға өтіп, менюдің Добавить запись пунктіне төмендегідей кодты жазыңыз:

Мұнда кестенің бірінші жолына жаңадан жол қосамыз. Кодтың екінші жолында деректерді өңдеу терезесін шақырамыз. Менюдің Редактировать запись пункті үшін жәй ғана - EditRecordForm.ShowModal кодын жазыңыз.

Енді бағдарламаны іске қосыңыз. Жаңадан жазба құрыңыз. Справочник ішіндегі Город өрісінен қандайда бір мәнді таңдаңыз. Сохранить батырмасын басқан соң терезе жабылады. Тор көзге қараңыз. Город өрісінің жаңа жолында біздің анықтамамыздағы қала кодын тере аламыз. (Мысалы ретінде 3 саны болсын). Справочник городов кестесінде жазба бар, ол жазба Key1 өрісінің мәні, ол 3-ке тең, Название города өрісінде біз таңдаған атау көрсетіледі. Ал ендеше, Access-ті ашып, кесте құрамында не барына көз жеткізейік. Сурет

Шыныменде қала атауы (мысалы: Ростов-на-Дону) 3 деген мәнге ие. Осыған орай негізгі справочник кестесінде толық қалалардың атауларын көрсету керек емес.

Алдымыздағы кезеңде мысалымызды одан әрі дамытамыз, ал әзірше өзіңіздің қалауыңыз бойынша қолда бар мысалды өзгертіп көріңіз. Бірнеше жолды құрыңыз және өңдеп көріңіз. Өңдеу терезесін ашып жұмыс жасағаныңызда DBLookupCombobox компонентінде көрсетілген жазбаға сәйкес дұрыс қала атауы көрсетілген бе? Осыған назар аударыңыз.
№7 зертханалық жұмыс(1 сағ)

Тақырыбы: Іздестіру өрістерімен толықтырылған мысал
Мақсаты: Деректер қорына жаңадан деректерді қосуды, өңдеу және деректерді өшіруді үйрену.

Қажетті құралдар мен материалдар: ДК, Delphi интегралдық ортасы, МҚБЖ MS Access.

Мазмұны мен жұмысты орындау реті

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

Мұнда біздер MessageBox функциясымен хабарлама шығарамыз. Кодтың бірінші параметрінде (хабарлама тексті) «Сіз шынымен өшіргіңіз келе ме?» - деген тексті жазылған, ал оған қоса Фамилия өрісінде белгіленген жолдың мәні - DataModule1.BookTable.DsDisigner.AsString көрсетілген. Бұл жерде ең қиыны ол - DataModule1.BookTable.DsDisigner.AsString. Бұл құрлымды түсіну үшін DataModule-ге өтіңіз. Негізгі анықтамаға қосылған BookTable компонентін екі рет шертіңіз және сосын Фамилия өрісінде шертіңіз Обьект инспектрі терезесінен осы өрістің атауын қараңыз және оның аты BookTable.DsDisigner болуы тиіс. Енді түсінікті болған шығар. Біз жазамыз бірінші деректер модулі атауын (DataModule1) сосын нүктеден кейін өріс атын (BookTable.DsDisigner) және содан соң өрістің мәнін жазба ретінде қайтаратын AsString әдісін жазамыз.

DataModule1 модулінің type бөліміне өтіп көзімізді жеткізуімізге болады, яғни онда BookTable.DsDisigner қасиетінде TWideStringField типі көрсетілген.

Бірінші жол бойынша түсінікті болған шығар. Ал егер түсініксіз болса, бағдарламаны іске қосыңыз және жолды өшіруге талаптанып көріңіз, осыдан кейін не болатындығына көз жеткізіңіз.

Ал жоғарыда айтылған кодтың екінші жолында Delete әдісі бойынша ағымдағы жолды өшіреді - DataModule1.BookTable.Delete.

Енді мысалымыз тәжірибе жүзінде дайын. Жалғыз кемшілігі – деректерді қарауға арналған тор көз компонентінде қалалардың атауының орнына справочник-тегі жол индексі көрінеді. Бұл өте ыңғайсыз, осыған байланысты кемшілікті дұрыстайық.

Жаңа өріс құру тек қана белсенді емес (неактивный) кестеде ғана мүмкін болады, осыған байланысты біздер Active қасиетіне false мәнін қойдық. Осы терезенің өрістерінің мәнін төмендегідей толтырыңыз:

Енді Ok батырмасын шертіңіз.

Өрістер редакторы терезесінде Town атымен жаңа өріс пайда болады. Деректер қорында мұндай өріс болмайды, себебі ол динамикалық және бағдарлама іске қосылғанда ғана машина жадында болады. Тышқанның көмегімен жоғарырақ жылжытып қойыңыз (Город өрісіне жақынырақ).

Қайтадан BookTable кестесін белсенді(активный) етіңіз және бағдарламаны іске қосыңыз. Town өрісіне қараңыз және сіз онда қала атауының тестілік баламасын көресіз.

Енді бағдарлама ажарлы және қызықты көрінеді. Осы жерде Город өрісін көрінбейтін етуге болады, яғни қолданушы осы түсініксіз сандарды көрмеуі үшін, ал Town өрісінің үстіне қала атауын жазып қойса болады. Осы үшін BookTable компонентін екі рет шертіңіз, Город өрісін белгілеңіз және Visible қасиетіне false мәнін қойыңыз. Ендігі кезекте Town өрісін белгілеңіз және DisplayLabel қасиетіне город деп жазыңыз.
№8 зертханалық жұмыс(1 сағ)

Тақырыбы: Сұрыптау

Мақсаты:Деректерді сұрыптауды үйрену.

Қажетті құралдар мен материалдар: ДК, Delphi интегралдық ортасы, МҚБЖ MS Access.

Мазмұны мен жұмысты орындау реті

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

Кез келген деректер қорында индекстелген өріс деген ұғым бар. Біз әзірше Счетчик өрісі үшін негізгі жалғыз индексті құрдық. Бұл әрдайым болатын және міндетті индекс, бірақ сіз қажетіңізге қарай қосымша индекстер құра аласыз. Мұнымен деректер қорының барлық өрістерін индекстеу дегеніміз емес, индекстеу тағыда артығымен дискіден орын алады. Егер индекстеуді артығымен жүргізсек, онда керісінше нашарлатамыз, яғни бағдарламаның жылдам жұмыс істеуіне кедергі келтіреміз.

Деректерді іздестіруде немесе сұрыптауда индекстердің қызметі керемет, бірақ жазбаларды өңдегенде немесе жаңадан қосқанда өнімділікке теріс әсер етеді, себебі бағдарламаға қайтадан индексті сұрыптап отыру керек. Егер индекстер бірнешеу болса, онда тексеру және қажетінше жаңарту жұмыстарын әрқайсысына жеке жүргізу керек. Сондықтанда көпте емес, азда емес, ортасын таба білуіміз керек. Ол үшін қажетімізге орай индекстерімізді құруымыз керек.

Қандай өрістерді индекстеуіміз керек? Іздестіру жұмыстары жиі жүретін өрістер үшін индекстеуді пайдаланған дұрыс деп ойлаймын. Телефон анықтамаларында көбіне іздестіру жұмыстары телефон номері немесе фамилия бойынша жүргізіліп отырады. Үйдегі анықтамаларда көбіне фамилия бойынша іздестірілу жұмыстары жүргізіліп отырады. Егер сізде бүкіл қаланың анықтамасы болса, онда іздестіру жұмыстары телефон бойынша немесе мекен жайы бойынша жүргізілуі мүмкін. Өзіңізге достарыңыздың телефон номері жазылған кітапшаны елестетіңіз, мұнда досыңыздың номерін қандай параметр бойынша іздейсіз? Досыңыздың фамилиясын білетін болатындықтан, фамилия бойынша іздестіресіз, ал телефон номерін ұмытып қалуыңыз мүмкін. Сондықтанда біздің анықтамамызда Фамилия өрісі индекстелген болғаны дұрыс.

Индекстер іздестіру жылдамдығын арттырады және барлық жазбаларды сұрыптауға мүмкіндік туғызады. Егер іздестіру жылдамдығын аса бір байқай қоймасақ, ал сұрыптау жұмысын аңғаратындығымыз анық. Деректер қорын Access-те ашыңыз, Справочник кестесін белгілеп конструктор режиміне өтіңіз. Сіздің алдыңызда өрістерді өңдеуге арналған редактор терезесі ашылады. Фамилия өрісін белгілеңіз, осында Индексированное поле қасиетін қараңыз. Қасиеттің төменге қарай төгілмелі тізімі бар. Мұнда нұсқа көрсетілген. Олар:

• 
  Нет – индекстелмеген өріс;
  
• 
  Да (допускаются совпадения) – өріс индекстелген және екі немесе оданда көп жазба бір мәнге ие болуы мүмкін.
  

Ал енді Телефон, Фамилия өрістерін индекстелген өріс етіп өзгертейік. Екі жағдайда да Индексированное поле қасиеттеріне Да (допускаются совпадение) параметрлері таңдалынады.

Деректер қорын жауып, бағдарламалауға өтеміз. Сұрыптау қызметімен толықтыру үшін Delphi ортасында дайындаған анықтамалық мысалымызды жүктейміз.

Алдымен біздің формамызды жақсартып алайық. Ол үшін бағдарламамыздың менюіне Сортировка пунктін қосайық және оның ішінде По фамилий және По телефону подпункттерін қосайық.

По фамилий пункті үшін төмендегі кодтарды жазайық.

DataModule1.BookTable.IndexFieldNames: = `фамилия`;

По телефону пункті үшін төмендегі кодты жазыңыз:

Екі жағдайда да біздер BookTable кестесінің IndexFieldNames қасиетіне жазбаларын сұрыптайтын өрісті меншіктейміз.

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

Іздестіруді ұйымдастыру үшін TADOTable компонентінде Filter қасиеті бар. Мұнда деректерді бейнелеудін шарттарын көрсетуге болады. Мысалы сіз тек қана жазбаларды бейнелеуді көрсетуінізге болады, яғни Фамилия өрісіндегі Сидоров мәні. Бірақ сүзгіміз жұмыс жасау үшін біздің кестеміздің Filtered қасиетіне true мәнін қоюыңыз қажет. Осыдан кейін Filter қасиетін өзгертуімізге болады және барлық өзгерістер бірден күшіне енеді.

Осы жолдың – Filter қасиеті. Мұндағы кодтын жазылу мағынасы төмендегендей.

Өріс [Салыстыру операторы] ‘Мән’

Егерде сіз Фамилия өрісінің барлық Сидоров мәніне тең жазбаларды бейнелегіңіз келсе, онда төмендегі кодты жазасыз.

Мәнді жалғыз тырнақша ішінде көрсету керектігіне көңіл бөлініз (апостроф). Delphi-де жалғыз тырнақша жолдардың шегін көрсетуге қолданылса, бұл жерде шамалы ойлану қажет. Жолдың ішінде жалғыз тырнақшаны қою үшін оны екі рет қоямыз, мысалы:

‘Осы мәтіннен кейін жалғыз тырнақша болады'’бұл мәтіннін жалғасы'

Дәл осындай әдіспен мәннің алдына жалғыз тырнақшаны қоямыз. Мәннен кейін жалғыз тырнақшаны қоямыз және жолды жабу керек, мінекей осылай үш жалғыз тырнақша белгісін қоямыз (екеуі мән үшін арналса және біреуі жолдың соңына арналады). Егер сіз мұндай тырнақшамен жұмыс жасағыңыз келмесе, онда QuotedStr функциясын қолдана аласыз. Оған жолды беру керек, ал ол оны тырнақша түрінде қайтарады. Сонымен сіздің кодыңыз келесідегідей қысқарады:

AdoTable1.Filter:='Фамилия='+ QuotedStr(Сидоров);

Бұл теңсіздікке қойылған жай шартты мысал болатын. Сіз кез-келген теңестіру операторларын қолдана аласыз (үлкен немесе кем). Теңестірудің құрама операторларын да құруға болады, онда бір мезгілде екі немесе бірнеше мәндер теңесе алады. Мысалы:

AdoTable1.Filter:= 'Фамилия=' 'Сидоров' ' or Телефон=' '3326523' ' ';

Бұл мысалда барлық жазбаларды іздеу жүргізіледі, мұнда Фамилия өрісі Сидоров мәнге және Телефон өрісі 3326523 мәнге тең. Екі шартты біріктіру үшін or операторы қолданылады. Сонымен қатар логикалық типті - and операторында қолдануға болады.

Город өрісі екі сөзден тұрсын делік - Название города өрісіндегі сүзгі келесідей болады:

AdoTable1.Filter:=' [Название города]= ' 'Москва' ' ';
Енді бағдарламалауға көшеміз. Алдыңғы бөлімдегі мысалды ашыңыз. Бұған іздеу мүмкіндіктерін қосамыз.

Сурет

Біздің формамызды жақсартамыз. Бұл үшін панель қосамыз, мұнда "Найти" (Іздеу) мәтіні және FindEdit атты TEdit енгізу жолы жатады. Қолданушы мәтінді енгізу жолында өзгерткен болса, біз сүзгіні де өзгертуіміз керек. келесі кодты өңдеушіде жазыңыз:

procedure TForm1.FindEditChange(Sender:TObject);

begin

DataModule1.BookTable.Filtered:=true

else

DataModule1.BookTable.Filtered:=false;

end;

'Фамилия> ' ' '+ FindEdit.Text+ ' ' '. Бұл жерде үлкен белгісі енгізілген мәтіннің барлық ұқсас жазбаларын көрсету үшін қолданылады.

Айтылғандай сүзгі ADO-да нашар жұмыс жасайды. Бірақ Delphi бізге жақсы мүмкіндікті береді, ол сүзгілеудің мүмкіндіктерін кеңейту және оларды қайталанбас және мықты етеді.

(DataModuleUnit) мәліметтер модуліне өтіңіз және BookTable компонентіне OnFilterRecord қасиеті өңдеушісін құрамыз. Ол сүзгілеуді қосқан сайын шақырылады, бағдарламада жол сүзгілеуге жатама соны анықтап отырады. Бұл жерде біз сүзгілеу логикасымен басқара аламыз. Құрылған өңдеушіде келесі кодты жазыңыз:
procedure TDataModule1.BookTableFilterRecord(dataSet: TDataSet;

var Accept:Boolean);

begin

Accept:=false;

Form1.FindEdit.Text then

Accept:=true;

end;

Алғашында біз Accept айнымалысына жалған мән береміз. Осыдан кейін ағымдағы жол сүзгіге сәйкес келетіндігі тексеріледі. Бұл үшін екінші жолда не болатынын түсінуіміз керек. Мұны бөліп қарастырайық:

copy(BookTableDSDesigner.AsString,1,Length(Form1.FindEdit.Text))

Бұл жердегі BookTableDSDesigner – фамилиялардан тұратын өрістің атауы. Егер BookTable компонентін екі рет шертіп және пайда болған өрістер редакторында Фамилия өрісінің Name қасиетін қарасақ, онда біз тек қана осы атауды көреміз. Егер жоқ болса, онда біз кодты өзгертуіміз керек.

Сонымен, copy функциясы жолдан бірінші өлшем ретінде көрсетілген символдарды, екінші өлшем ретінде көрсетілген реттіліктерден бастап қайтарады және қайтарылған символдар саны үшінші өлшемге тең болады. Негізгі формадағы сүзгілеу үшін енгізу жолында қанша символ болса, бізге бірінші символдан бастап, сонша фамилия символдары қайтарылады.

Нәтижесін біз сүзгілеуге арналған енгізу жолы мазмұнымен салыстырамыз. Егер сүзгілеу үшін енгізу жолында көрсетілгендей фамилия мәтінінен басталса, онда бұл жол көрсетіледі.

Мысалды жүктеп қатесіз жұмыс жасайтынына көз жеткізіңіз. Ал енді біздің сүзгі тұрақты және өте жақсы жұмыс жасайды. Егер алғашқыда ADO бұл механизммен нашар жұмыс жасаса, ал қазір ешқандай проблема жоқ. Осылайша біз сүзгілеуді кез-келген қиындықта жұмыс істете аламыз. Жалғыз кемшілік – сүзгілерді өңдеудің жәй жылдамдығы.

Ауқымды деректер қорымен SQL сұраныстары жылдам жұмыс жасайды. Мәселе мынада, алдымен бағдарламада сүзгінің жұмысы үшін барлық деректерді алады, содан соң клиент тарпынан тексеру жүргізіледі. Осылайша, желіде тым көп деректер легі жүреді және ол клиентке артық жүктеме тудырады. SQL сұранысын қолданғанда клиент серверге шарт жазылған шағын мәтінді бағыттайды, сервер оны тексереді және тек қажетті деректі қайтарады. Егер кесте миллион жазбалардан тұрып, ал шектеу арқылы тек бір жазба алу керек болса, онда желі үшін де, клиенттік компьютер процессоры үшін де үнемдеу жүргізу айдан анық.

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

SQL Американың ұлттық стандарттар институтымен және ISO халықаралық стандарттау ұйыммен анықталған. Осыған қарамастан кейбір деректер қорын құрастырушылар өзгертулер мен толықтырулар енгізіп отырады. Өзгертулер аса бір маңызды емес және негізгісі стандартпен сәйкес болып қалады, бірақ та өзгертулерді енгізу қажет. SQL тілі стандартталған және оған қандайда бір функционалдық мүмкіндіктерді күшейту үшін, өзгертулер енгізу керек болса, онда стандарттау үшін қабылдаған келісім шарттардың барлығын қарастыру керек, яғни атқарылар шаруалар өте көп.

Реляциялық мәліметтер қоры дегеніміз не екенін есімізге түсірейік. Бұл бағандары деректер өрістері ретінде қабылданған, ал әрбір жол деректерді сақтаған кесте. Әрбір кестеде жолдармен анықталған қайталанбайтын өріс болуы қажет. Бұл өріс кілттік өріс деп аталады. Бұл өрістер кестелер арасын байланыстыруды өте жиі қолданылады немесе әрбір жазбаны қайталанбауын қадағалап отырады. Кестелер бір бірімен байланыспағанның өзінде де, кілттік өріс жазбалардың қайталанбауын қадағалау үшін міндетті түрде қажет.

Реляциялық мәліметтер қорында бағандар қайталанбайтын болы керек, бірақта бұл жағдайда сандық болуы міндетті емес. Оларды қалай атасаңызда өзіңіз білесіз, тек қана ерекшелігі сақталуы керек және сізге түсінікті болуы керек, ал қалғаны ешкімді де қызықтырмайды.

SQL екі типті болуы мүмкін: интерактивті және енгізілген. Біріншісі – бұл сұраныстарды өзі жасайтын және жұмыстың нәтижесін бірден көрсететін жеке тіл. Екіншісі – өзге бағдарлама тілдері ішіне кірістірілген SQL тілі, мысалы Delphi немесе C++.

Стандарттысына жақыны интерактивті SQL тілі, ал енгізілген түрінде ауытқушылықтар пен толықтырулар көптеп кездеседі. Мысалы, стандартты SQL-де деректер екі типке бөлінеді: жолдар және сандар, бірақ кейбір өндірушілер өздерінің типтерін қосады (Date, Time, Binary және т.б.).

SQL-де сандар екі типке бөлінеді:

• 
  бүтін – integer (int);
  
• 
  бөлшек – decimal (dec).
  

Біздер мысалдарымызды қарастыруға қажетті осы тілдің негізгі

мүмкіндіктеріне тоқталамыз. Қажет болған жағдайда SQL тілі туралы толық ақпаратты арнайы әдебиеттерден таба аласыз.

Ал енді деректер қорына қарапайым SQL сқранысын жасап көрейік. Мысал ретінде біздің телефон анықтамамызда телефон номері бойынша іздестіру мүмкіндігін қарастырайық.

Деректер қорына сұраныс жасау үшін компоненттер палитрасында орналасқан ADO вкладкасындағы TADOQuery компонентін қолданамыз. Бұл компоненттің қызметі TADOTable кестесімен ұқсас және олардың ұқсас өрістері көп. TADOQuery компонентінде де байланысу жолын таңдауыңыз қажет (Connection String қасиетінде ) немесе TADO Connection қасиеті арқылы байланыс орнатыңыз. Сұранымдардың сүзгілерді құру мүмкіндігі бар(Fittered және Fitter қасиеттері). Бұл сүзгінің қасиетін қарастырмаймыз, себебі TadoTable кестесінен еш айырмашылығы жоқ. Біздер ол сүзгіні қарастырып өткенбіз.

Біздер телефон анықтамамызды ашайық және жаңа мүмкіндіктермен толықтырайық. Деректерге байланыс орнатушы компонентердің барлығы орналасқан деректер модулі DataModule-ді ашыңыз. Мұнда TADOQuery(FindQuery деп атаңыз) компонентін және DataSource (FindSource деп атаңыз) компонентін орналастырамыз. FindSource компонентінің DataSet қасиетінде FindQuery компонентін көрсетіңіз және осы арқылы компоненттерді байланыстырамыз.

Ескерту. Кестедегі деректердің бейнеленуіне жауап беретін компонент ол DataSource . TADOQuery компоненті деректер қорына SQL сұранымдарын жасауға арналған.Сұранымдардың жауабы бізге кесте түрінде қайтарылады және нәтижені бейнелеу үшін DataSource компоненті қажет .Осыған байланысты біз оларды формаға орналастырдық, яғни бейнелеу компоненті бейнелеуге қажетті деректерді көріп отыру үшін.

Енді FindQuery компонентін белгілеңіз.Осы компоненттің Connection қасиетінде. ADO Connection1 деректер қорымен байланыс орнатушы компонентін көрсетіңіз. Мұнымен біздер компонентке қандай деректер қорына сұраным жасайтынымыздыжәне қандай деректер қорына сұраным жасайтынымызды және қандай байланыс арқылы екенін көрсетеміз.

Енді сұранымды жазайық. Ол үшін SQL қасиетін екі рет шертіңіз және сіздің алдыңызда сұранымдар редакторы терезесі ашылады.

Суретте редактор ішінде қарапайым код жазылған (дәл осындай етіп жазыңыз). Мұнда деректер қорының Справочник кестесінің барлық өрістерінің, барлық жолдарына сұраным жасалынған.

Біздер әзірше тек қана сұраныс жазып қойдық, бірақ оны іс жүзінде жүзеге асырған жоқпыз. Оны іс жүзінде жүзеге асыру үшін Active қасиетіне true мәнін қоюымыз қажет. Ендігі кезекте осыны жасаңыз.

Негізгі тереземіздің модуліне өтіңіз. DBGrid1 тор көз компонентін белгілеңіз, яғни BookTable кестесіндегі деректерді бейнелеуші компонент. Сұраныс нәтежиесінде кестені көру үшін обьект инспекторы терезесіне өтіп, DataSource қасиетіне DataModule1.FindSource мәнін қойыныз.

Дайын болған кесте түріндегі нәтежиені қарайтын болсақ, TADOTable компонентімен жұмыс жасағанымыздай ұқсас болып келеді. Әзірше сіз тек барлық өрісті көре аласыз және өрістерді бейнелеу бапталмаған. Бірақ бұның барлығын реттеуіңізге болады, егер FindQuery компонентін екі рет шертсеңіз ғана болады. Осыдан кейін сол баяғы өріс қасиеттерін баптау терезесі ашылады. Тап қазір оны жасамастан бұрын, басты терезедегі DBGrid1 компонентін қайтадан шертіңіз. Бастапқы мәнді қайтару үшін обьект инспекторы терезесіне өтіп DataSource қасиетіне DataModule1.DataSource1 мәнін тандап қойыңыз.

Ал енді DataModule деректер модуліне өтініз. FindQuery компонентін екі рет шертіңіз. Пайда болған терезеге тышқанның оң жақ батырмасын шертіп менюдегі Add all fields пунктін таңданыз. Редактор терезесіндегі барлық өрістер пайда болады. Енді баптаған кестеміздің қасиетін көру үшін BookTable компонентін екі рет шертіңіз. Көріп отыру үшін терезелердің екеуінде қатар орналастырып қойыңыз. Енді BookTable кестесінің қасиеттер редакторындағы бірінші қасиетті белгілеңіз және оны есте сақтап қалыңыз, сосын өрістер сұранымы қасиеттер редакторына өтіп және дәл есте сақтаған баптауларды қойыңыз.

Қасиеттердің барлық баптауларын өзгертіп, қойып болсаңыз, негізгі терезесінің тор көз компонентін пайдалана отырып шыққан нәтежиені қайтадан көруіңізге болады (Город өрісі үшін іздестіру өрісті ұйымдастыруды ұмытпаңыз). Тек бәрін қайтадан қайтарыңыз. Енді нәтеже ешқандай ерекшеленбеу қажет.

Ал енді SQL сұранымдарымен тікелей іздеу жұмыстарын жүргізейік. Ол үшін нәтиделерді көруге арналған жаңадан FindResultForm формасын құрастырыңыз. Ол форма үшін келесі баптауларды қойып шығыңыз:

• 
  Caption – Результат поиска деп өзгертіңіз;
  
• 
  Position – poMainFormCenter мәнін қойыңыз, яғни тереземіз негізгі терезенің қақ ортасында бейнелеуі үшін;
  

Форманы FindResultUnit атауымен сақтауыңызға болады. Басты формаға өтіңіз және осында іздеу панеліне телефон іздеу үшін енгізу жолын және мандайша (надпись) жазбасын қосыңыз. Іздестіруді жүзеге асыратын батырма кірістіңіз. Суреттен Негізгі терезенің жақсартылған нұсқасын көруіңізге болады.

Найти батырмасын Onclick оқиғасының коды:

Begin

DataModule1.FindQuery.Active:=false;

DataModule1.FindQuery.SQL.Clear;

DataModule1.FindQuery.SQL.Add (`Select*`);

DataModule1.FindQuery.SQL.Add(`From Справочник`);

DataModule1.FindQuery.SQL.Add(`Where Телефон Like``` + FindTelephoneEdit.Text + ````);

DataModule1.FindQuery.Active:=true;

FindResultForm.ShowModal;

end;
Кодтың алғашқы жолында сұранысты белсенді етпейміз. Осыдан кейін SQL қасиетіне деректерді іздеу сұранысы жазылады. Бұл қасиет TStrings типімен жұмыс жасайды. Жаңадан суранымдар жасамастан бұрын алдыңғы шақыру жұмысынан қалып қойған көне сұранымдар болуы мүмкін. ( Егер қолданушы бұдан бұрын Найти батырмасын шерткен болса, онда бағдарлама бойында көне сұраныс болады). Тазалау үшін Clear әдісін шақырамыз.

Ал одан SQL ұраныстары жазылады, сұраныс коды:

Мұнда FindTelephoneEdit компонентіне енгізілген мәтініне ұқсас, Справочник кестесінің Телефон өрісіндегі барлық жазбалар таңдалынады.

SQL қасиетіне сұраныс мәтін енгізе салысымен оны жүзеге асыруға болады. Ол үшін компонентті белсенді етсеңіз болды. Ал нәтижені бейнелеу үшін FindResultForm терезесі пайдаланылады.

Сұранысты жүзеге асыру үшін көп жағдайда ADOQuery компонентін белсенді етудің өзі жарайды. Бұл керемет жұмыс жасайды егер сіз деректер қоры кестесіндегі деректерге сұраныс жасаңыз. Егер сұраныста жолдар өшірілсе немесе кесте құрлымы өзгертілсе, онда ADOQuery компонентінің ExecSQL әдісін шақыру қажет.

Сұрақ туындау мүмкін, қай кезде компонентті активті етсек жарайды, ал қай кезде ExecSQL әдісін шақырамыз дегендей? Бұл сұрақтың жауабы қарапайым, егер сұраныс барасында деректер қайтарылса, онда компонентті автивті етеміз, ал егер өзгеріп тұрса, онда сұранысты ExecSQL әдісімен жасаймыз.

Осымен мысалымыз дайын. Дегенмен динамикалық сұраныстың тағыда біреуін қарастырайық.

Динамикалық деген сөзден не түсінеміз?

Егер біздер ADOQuery компонентінің SQL қасиетіне сұранысты жазсақ және бағдарламаның басынан аяғына дейін өзгертпесек, онда мұнда сұранысты статикалық деп атауға болады. Бірақ бағдарламаның орындалу барысында өзгеріске ұшыратып отырсақ, онда сұраныстың мұндай түрін динамикалық деп айтамыз.

Жазбаларды іздеу барысында, біздің қойып отырған талаптарымызға сәйкес сұраныстарда өзгертіп отыру қажет, себебі әртүрлі параметрлер пайдаланылады. Әрбір сұраныс барысында бүкіл сұраныс мәтінін өзгертудің қажеті қанша? Сұраныс мәтіні бәріне ортақ, мұнда тек параметрлер өзгеріске ұшырайды. Ал ол үшін жәй ғана айнымалылар пайдалансақ жарайды және өзгеруді осы айнымалыға жасаймыз. Осы әдіс біз үшін жеңіл әрі ынғайлы осыған байланысты мысалымызға кішкене өзгертулер енгізсек.

Негізгі мұндағы сұраныс алдындағы сұранысқа ұқсас. Тек жалғыз айырмашылық FindTelephoneEdit.Text мәні орнына :Telephone тұр. Бұл не? Мәтіннің алдындағы қос нүкте айнымалы екенін түсіндіреді. SQL сұранысындағы айнымалылар Delphi –де былай жазылады:

Сұраныс редакторы терезесін жабыңыз және Parameters қасиетін екі рет шертіңіз . Сіздің алдынызда параметр редакторы терезесі ашылады. Сұраныста жазылған параметр автоматты түрде осында түседі. Telephone параметрін белгілеңіз және обьект инспекторында оның қасиеттерін қараңыз.

Іздеу нәтижесін бейнелейтін терезені ашыңыз, және нәтижесі шығып тұрған тор көзге қараңыз.

Енді Найти батырмасының оқиғасын өзгерейік. Біз онда толығымен сұранысты тағайындадық, ал енді мұның бәрі қажет емес. Параметрдің мәнін ғана өзгертсек жеткілікті. Ол үшін көне кодты көшіріп, жаңасын жазайық:

DataModule1.FindQuery.Active:=false;

DataModule1.FindQuery.Parameters.ParamByName(‘Telephone’).Value:=FindTelephoneEdit.Text;

DataModule1.FindQuery.Active:=true;

FindResultForm.ShowModal;
Бұл кодтың ең басында сұраныс компонентін белсенді етпейміз. Одан кейін параметр мәнін өзгертеміз, ол үшін DataModule1.FindQuery.Parameters.ParamByName(‘Telephone’).Value мәнін қоямыз. Қиынба? бірақ ыңғайлы.

Сұраныс компонентінің Parametеrs қасиетінде барлық параметр сақталады. Осы қасиетте қажетті параметрді пайдалану үшін ParamByName әдісін қолданамыз. Жалғыз параметр ретінде осы әдіске параметр атын беру керек. Value қасиетінде табылған параметрге мән жазамыз. Сұраныс орындалуы үшін және нәтижені көру үшін сұранысты белсенді етуге болады. Динамикалық сұраныстармен жұмыс істеу әлде қайда жеңіл , егер қандай да бір мән ғана өзгертілетін үлкен сұраныстар болатын болса. Айнымалыны пайдалану қарапайым әрі жеңіл. Бұл деректер қорына және бағдарлама үшінде қолайлы. Деректер қорының жаңадан сұраныс жасамастан бұрын оны компиляциялайды, яғни бұл дегеніміз артық уақыт алу. Егер сұраныс ішінде жоқ дегенде бір сан ғана өзгертілсе, онда компиляция жүреді. Енді сұраныс жасау барысында айнымалыларды қолданатын болсақ, онда сұраныс еш өзгермейді, себебі айнымалының мәні ғана өзгертіледі және қайта компиляция жасау үшін ешқандай шығын шықпайды. Осымен сұраныстар туралы ойымызды түйіндеуге болады. Сөз соңында ADOQuery мен ADOTable компоненттері бір-біріне өте ұқсас. Осы себепті деректер қорымен байланыс орнату үшін ADOQuery компоненттерін пайдаланамыз. Біздің жағдайымызда да дәл осылай жасауға болар еді, яғни біздің телефон анықтамамызда қажетті ақпарат ізделінеді, ал қосымша анықтамалар үшін (мысалы Справочник городов) ADOTable компонентін пайдалансақта болар еді.

ADOTable компонентінде қарастырып өткеніміздей ADOQuery компоненті деректер қорымен жұмыс жасауға арналған қажетті барлық әдістермен жарақталған. Мысалы: Insert, Delete, Edit, Post, First, Next, Prew, Last және т.б.

№11 зертханалық жұмыс(1 сағ)

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

Кесте жолдарында бірдей екі ақпараттың аз болуын қадағалап отыруымыз қажет. Город өрісін негізгі кестеден алып тастауымыздың мақсаты осы еді, яғни дискідегі орынды үнемдеу және деректер қорының жұмысын тиімділігін арттыру. Осындай жағдайда біз үшін байланысқан кестелер көмекке келеді. Мұндағы байланыс құрылымы Справочникпен байланысқандай ұқсас. Бірақ мұнда ара қатынас өзгешелеу.

Бір кестеде Фамилия, Имя, Город, email және Дата өрістері сақталынса, ал екіншісінде Телефон және Мобильник өрістері сақталынады. Екі кесте суретте көрсетілгендей байланысады. Сурет

Мұнда екі кесте көрсетілген. Справочник кестесінде телефон қожайыны туралы ақпараттар сақталынады. Ал екінші телефоны кестесінде Key1 (санағыш), LinkKey, Телефон және Мобильник атты төрт өріс сақталынады. Телефон өрісі (жолдық өріс, шынайы телефон номері сақталынады) және Мобильник (логикалық өріс) бұрынғыша өз қызметін атқара береді (Справочник кестесіндегідей қызметін атқарады). Негізгі кестеде енді мұндай өрістер жоқ. Неге LinkKey және Key1 өрістерінің арасында сызықша жүргізіліп байланыс орнатылған деген сұрақ туындайды. Key1 – қайталанбайтын өріс, ал ол біз үшін нақты табуға көмектеседі. LinkKey өрісі Key1 өрісіне сілтеме болып табылады. Мысалы ретінде суретке көңіл аударайық.

Суреттің жоғарғы жағында Справочник кестесі, ал төменгі жағында Телефоны кестесі көрсетілген. Егер Key1 өрісінің деректеріне қарайтын болсақ, әрдайым бірге артып отырады, себебі бұл өріс санағыш. Ал енді осыны мысалы жүзінде қарастырайық. Сурет

Кестенің бірініші жолында Иванов Сергейге қатысты мәлімет жазылған. Ал енді екінші кестеде LinkKey өрісінде бір мәні бар жолды іздейміз. Мұндай мән бар және ол бірінші.

Жоғарғы кестенің екінші жазбаға мән берсек, мұнда Петров Иванға тиесілі мағұлматтар жазылған. Ал төменгі кестеде LinkKey өрісінде екі мәніне ие жолды қарайтын болсақ, мұндай жазбалар бар және олардың саны екеу (2-ші және 3-ші жолдар).

Ал жоғарғы кестенің 3-ші жолында Иванов Алексейге тиесілі мәлеметтер жазылған. Төменгі кестенің Link өрісінде яғни 3 мәніне тең 2 жазбына кездестіреміз. Ал бұл Ивановта 2 телефон бар дегенді білдіреді.

Мінекей осылайша келттер арқылы екі кестені байланыстырамыз. Теория жүзінде айтылып өтті, ал енді тәжербиеге кірсейік. Деректер қорын MS Access-те ашайық және Справочник кестесіндегі Телефон және Мобильник өрістерін алып тастаймыз.

Жаңадан кесте құрыныз және конструктор режимінде төмендегідей өрістерді кірістіріңіз;

• 
  Key1 – санағыш, кілттік өріс;
  
• 
  LinkKey – сандық өріс, Индексированные поле қасиетіне Да допускаются совпадение мәнін таңдап қойыңыз;
  
• 
  Телефон – мәтіндік өріс, өріс ұзындығы 10;
  
• 
  Мобильник – логикалық өріс;
  

Delphi-ді жүктеңіз. Деректер қорымен байланысушы компоненттер орналасқан модульді ашыңыз және BookTable компоненттін екі рет шертіңіз. Өрістер редакторынан Телефоны өрісін белгіленіз. , батырмасының көмегімен өшіріңіз. Осыдан кейін Мобильник өрісінде өшіріңіз, себебі осы өрістерді кестеден өшіріп тастадық. FindQuery компонентінен осы өрістерде қайтадан өшіріңіз. Осы жерде тағы Key1 өрісін өшіріңіз (Өшірмеген жағдайда сұраныс екі кесте бойынша жүреді, ал ол бағдарлама үшін артық күш түседі). Кілттік өрісті неге өшіргенімізге көз жеткіземіз. Есте сақтаңыз SQL сұранысымыз дұрыс болмағандықтан әзірше іздеу жұмыс жасалады. Ал оны кейінірек дұрыстаймыз.

Енді Телефон кестесіне байланыс орнату үшін осы жерге DataSource (TelephoneSource атауына өзгертіңіз) компонеттерін орналастырыңыз. TelephoneTable компонеттінің қасиеттерін басыңыз:

• 
  Connection – қасиетіне AdoConnection1 мәнін қойыңыз;
  
• 
  TableName – Телефоны кесте атауын көрсетіңіз;
  
• 
  Active – кестесін ашу үшін true мәнін қойыңыз;
  
• 
  MasterSource – BookSourse (мұнымен телефон кестесі үшін негізгі кестені көрсетесіз)
  
• 
  MasterFields – мұнда байланыс орнатушы өрістерді көрсетуіміз керек;
  

Обьект инспекторынан IndexFieldsNames қасиетін аңғарып қараңыз. Ал онда байланыс орнатылған LinkKey өрісінің атауы пайда болады.

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

Мәліметтер жиынында таңдалынатын жазбалар үшін шеек қою-фильтрация деп аталады. Delphi жүйесі жазбаларды фильтрациялау мүмкіндігін өрнек бойынша және аралық бойынша жүзеге асырады.

Фильтрді екпінді етуге немесе оны алып тастауға Boolean типті Filtered қасиеті қолданылады. Қалыпты жағдайда бұл қасиеттің мәні False, және фильтрация өшірілген болады. Filtered қасиетіне True мәнін қойғанда фильтрация қосылады.

Фильтрация параметрі TFilterOptions типті FilterOptions қасиетінің көмегімен беріледі. Мәндері:

• foCaseInsensitive-әріптердің регистрі ескерілмейді. Яғни Fio=Петров,ПЕТРОВ немесе петров бірдей мағынад ақабылдана береді.

1. 
   Форманыңтүрі:
   

3.1-сурет. Фильтрация жүргізу формасы

procedure TForm3.CheckBox1Click(Sender: TObject);

var N:string;

begin

begin

with table1 do begin

IndexName:='indfio';

CancelRange;

SetRange([N],[N]);

end;

Table1.CancelRange;

end;

3. Форманы filtr_un.pas деген атпен сақтаңыз.

5. Қосымшаныорындауғажіберіңіз.

DatabaseDesktop утилатасы, BDE Administrator.

I. Теориялықмағлұматтықайталау;

II. Өзбетіншетапсырманыорындаужәненәтижесінталдау;

III. Лабораториялықжұмыстытапсыру.

І. Қысқашатеориялықмағлұмат.

Жазбаныіздеуқандайдабіранықталғаншарттықанағаттандыратын

жазбадағыауысудыбілдіреді. Фильтрацияданайырмашылығыіздеунәтижесіндемәліметтержиынындағыіздеуүшін Locate және Lookup әдістеріқолданылады, өрістериндекстелмегенболуыдамүмкін.

Locate(const keyFields:String; const KeyValues:Variant;Options:TLocateOptions):Booleanфункциясыөрістіңберілгенмәніменіздейді.

keyFields- іздеужүргізілетінөрістізімдері;

keyValues- іздеуүшінөрісмәнінкөрсетеді;

options- символдықжолдыіздеуүшінқолданылады.

Мәндері: loCaseInsensitive(әріптердің регистрі ескерілмейді);

loPartialKey(мәндердің кейбір бөлігі сәйкес болуды білдіреді).

Lookup(const keyFields:String; const KeyValues:Variant; constResultFields:String):VariantФункциясыныңқызметіде Locate функциясыныңқызметінеұқсас.

Айырмашылығы:

•Lookup функциясыөзініңпараметрлеріндекөрсетілгенмәндерге

Нақтысәйкескелетінжазбаныіздейді;

•Lookup функциясытабылғанжазбағакурсордыкөшірмейді,керісіншетабылғанжазбаныңөрістерініңмәнінесептейді.

Тізбектепіздеудіжазбаөрістерімәніменіздеуүшінберілгенмәннің

ұқсассәйкестерініздеугеарналған FindNearst, SetNearst, EditNearst жәнеGotoNearst әдістерініңкөмегіменұйымдастыруғаболады.

1. Delphi программасын жүктеп, ats_pr.dpr қосымшасын ашыңыз.

6. Іздеу батырмасының коды:

procedure TForm4.Button1Click(Sender: TObject);

begin

table1.FindNearest([edit1.text]);

end;

7. Форманы Poisk_un.pas дегенатпенсақтаңыз.

9. Қосымшаныорындауғажіберіңіз.

№15 зертханалықжұмыс(1 сағ)

Тақырыбы: TTable компоненті. МҚ кестелерінің арасында байланыс орнату.

Мақсаты: МҚ кестелерінің арасында байланыс орнатуды үйрену.

Қажетті құралдар мен материалдар: ДК, Delphi интегралдық ортасы, DatabaseDesktop утилитасы, BDE Administrator.

Мазмұны мен жұмысты орындау реті

I. Теориялық мағлұматты қайталау;

II. Өз бетінше тапсырманы орындау және нәтижесін талдау;

III. Зертханалық жұмысты тапсыру.

Мәліметтер қорының бөлек кестелерінің арасында байланыс болуы мүмкін, ол кестелердің байланыс өрістері арқылы ұйымдастырылады. Байланыс өрісі міндетті түрде индекстелген болуы қажет. Кестелер арасындағы байланыста бір кесте-негізгі кесте, ал екінші кесте- бағынышты кесте болып табылады. Кестелер арасындағы байланысты ұйымдастыруда бағынышты кестеде келесі қасиеттер пайдаланылады:

• Master Source- негізгі кестенің мәліметтер көзі;

• Index Name-бағынышты кестенің ағымдағы индексі;

• Index FieldNames бағынышты кестенің ағымдағы индексінің өрісі немесе байланыс өрісі

• Master Fields-негізгі кесте индексінің өрісі немесе байланыс өрісі.

1. 
   DataBase Desktop программасын ашып, құрылымы төмендегідей болатын Oplata.db кестесін құрыңыз.
   

2. Dan.db кестесімен Oplata.db кестесін Kodөрісі бойынша байланыстырыңыз. Кестелер арасындағы байланыс “мастер-детальды”.

3. Table Properties біріктірілгентізімінен Referential Integrity элементінтаңдаңыз.

5. Fields бөлімінен Kod өрісін, Table бөлімінен негізгі кестен і(байланыстырылатын кестені-dan.db) таңдаңыз, ОК батырмасын шертіңіз.

6. Пайда болған терезеде байланысқа dan_opl атын беріңіз де, ОК батырмасын шертіңіз.

7. Delphi программасын жүктеп, ats_pr.dpr қосымшасын ашыңыз.

10. Masterfields қасиетінің оң жағындағы үш нүктелі батырманы шертіңіз.

13.Form1-дегі Mainmenu1 компонентіне жаңа Кестелерді байланыстырыңыз менюін қосыңыз да, оны бесінші формамен байланыстырыңыз.