1тарау1раздел Грек сөзі Тiл туралы ғылымның бір саласы. Фонетикаға не жатады?

союзы (Өз алдына толық мағынасы жоқ,сөзге қосымша мағына беріп,байланыстырып тұратын көмекші сөздерді атайды)

жүктеу/скачать 271.3 Kb. бет 4/5 Дата 12.03.2023 өлшемі 271.3 Kb. #470660

союзы (Өз алдына толық мағынасы жоқ,сөзге қосымша мағына беріп,байланыстырып тұратын көмекші сөздерді атайды) Септеуліктер (Послелоги) Жалғаулықтар (Союзы) Д Демеуліктер (Частицы) Атау септігімен келетін шылаулар: Туралы Арқылы Сияқты Жайында Жайлы Жөнінде Үшін Барыс септігімен келетін шылаулар: Дейін Шейін Төмен Қарай Тарта Жуық Таяу Шығыс септігімен келетін шылаулар: Бері Кейін Соң Гөрі Басқа Бөлек Бұрын Әрі Өзге Көмектес септігімен: Қатар Бірге Қабат Қоса. Ыңғайластық қатынасты: Мен,бен, пен Да,де та,те Және әрі Қарсылықты қатынасты: бірақ алайда дегенмен сонда да Талғаулықты қатынасты: әлде біресе бірде не немесе я яки болмаса кейде Себеп –салдарлыққатынасты: өйткені себебі сондықтан Шарттық: Егер Онда Егер де Сұраулық демеуліктер: Ма,ме,ба,бе, па,пе Күшейткіш: Ақ Ау Ай әсіресе Шектік, тежеу: Ғана(қана) Тек Кейде Ақ Болжалдық: Мыс,міс кейде Ау Болымсыздық: Түгел Тұрсын Тұрмақ Нақтылау: Қой(ғой) Ды,ді,ты,ті Оқшау сөздер (Сөйлем құрамында айтылса да, оның мүшелерімен грамматикалық байланысқа түспейтін, сөйлем мүшесі болмайтын сөздер) 3 Қаратпа сөз (обращение) Қыстырма сөз (вводное сл.) Одағай сөз (междометие) Қаратпа сөз Сөйлеуші тыңдаушының назарын аудару үшін атын атайды, лайық сөздерді қолданады. Тыныс белгілері:үтір, леп белгісі. Мысалы:Абай, осы сен ақынсың-ау! Айта беріңіз, ана. Кел, балалар, оқылық! Қыстырма сөз Сөйлемде айтылған ойға айтушының түрліше көзқарасын білдіретін оқшау сөз. Мағынасына қарай: Қуаныш, реніш, аяушылық, өкінішті білдіреді. Бақытыма қарай Амал қанша Өкінішке орай Растау, теріске шығару мағынасын білдіреді. Сөз жоқ Әлбетте Шынында Рас Бәсе Әрине Дау жоқ Дұрысында Ойдың кімнен шыққанын білдіреді. Меніңше Оның пікірінше Мараттың айтуынша Күмәнді ойды білдіреді. Сірә Мүмкін Бәлкім Кім біледі Байқаймын Ой тәртібін білдіреді. Біріншіден Екіншіден Алдымен Ақырында Қорыта айтқанда Ең әуелі Бір ойдың алдынғы оймен байланысын қорыту ретінде айтылады. Олай болса Қысқасы Демек Әйтеуір Сөйтіп Айтпақшы Сонымен Одағай Сөйлемдегі айтылған ойға байланысты түрліше көңіл-күйін білдіретін сөздер I. Тұлғасына қарай (по способу образования) 1. Негізгі (непроизводные) Ой, ей, оһ, аһа, уа, уай, я, е, әй, ә, о, а, пай, беу, жә, тәй, тек, т.б. 2. Туынды (производные) Бәрекелді, япырай, япырмай, ой, алла-ай, әттеген-ай, о, тоба, астапралла, т.б. II. Құрамына қарай (По составу) 1. Дара (Простые) А, ә, е, я, ей, әй, уа, пай, оһ, алақай, шіркін, ойбай, тәйт, жә, тек, әйт, т.б. 2. Күрделі (Сложные) Тәй-тәй, қаз-қаз, әлди-әлди, аухау-аухау, құрау-құрау, пұшайт-пұшайт, т.б. Одағайдың мағыналық түрлері (разряды междометия) Түрлері (типы) Одағайлар (междометия) Мысалдар (примеры) 1. Көңіл-күй одағайлары (Эмоциональные) а) қуанышты білдіретін одағайлар ә) таңдау, сүйсінуді білдіретін одағайлар б) өкінішті білдіретін одағайлар Ой! (Ой!) Бәрекелді! (Браво) Опырмай (Ох!) Құдай-ай! (Боже мой!) - Ой, қандай тамаша! - Ой, какая прелесть! - Бәрекелді, өлеңді жақсы айтасың! – Браво, хорошо поешь! - Опырмай, не болар екен! - Ох, что теперь будет! - Құдай-ай, бұл не дегені? - Боже мой, что это значит! 2. Жекіру, ишарат одағайлары (Императивные) Жә! (Хватит!) Тайт! (Цыц!) Тек! (Цыц!) Жә, күңкілдеме! Хватит, не ворчи! Тәйт! Кет!, Жоғал! Цыц! Вон!, Отсюда! Тек! Олай ойнаушы бол! Цыц! Не смей так шутить! 3. Шақыру одағайлары (Призывные) а) адамға бағытталған (қолдау, уату одағайлары) (обращение к людям) ә) малға бағытталған одағайлар (обращение к животным) Әй! (Эй!) Әлди-әлди! (Баю-баю!) Аухау-аухау! Әй, Ерік, қайдасың? Бері кел! Эй, Ерик, где ты? Иди сюда! Әлди-әлди, әй, бөпем! Баю-баю, баюшки! Аухау-аухау! Әукім-Әукім! (корове) 4. Тұрмыс-салт одағайлары (Бытовые) Ассалаумағалейкум! (Здравствуйте! Кеш жарық! (Добрый вечер! Рахмет (Спасибо) -Ассалаумағалейкум, Абай аға! - Здравствуйте, Абай ага! - Кеш жарық! – деді ол. - Добрый вечер! – сказал он. - Берген ақылыңызға рахмет! - Спасибо за совет! 5 тарау 5 раздел Синтаксис Сөз тіркестері мен сөйлем, сөйлемнің түрлерін зерттейтін тіл туралы ғылымның бір саласы. Не жатады? Сөз тіркесі словосочетание Жай сөйлем простое предложение Құрмалас сөйлем сложное предложение Сөйлем (предложение) Тиянақты ойды білдіретін синтаксистік бірлік Айтылу мақсатына қарай сөйлем 4түрге бөлінеді. Түрі Тыныс белгісі Мысалдар Хабарлы сөйлем (повествователные) Нүкте (.) Сағат тоғызда жұмыс басталады. Сұраулы сөйлем (вопросительные) сұрау белгісі (?) Бүгін сабақта кімдер жоқ? Лепті сөйлем (восклицательные) леп белгісі (!) Алақай,әжем келді! Бұйрықты сөйлем (побудительные) нүкте,леп белгісі (!) Балам, жылы киін. Жап аузыңды! С 5 өздердің байланысу түрлері 1.қиысу 2. меңгеру 3. матасу 4. қабысу 5. жанасу. 1. Қиысу (согласование) Атау септікте тұрған сөздің жіктік жалғаулы сөзбен байланысы. Бастауыш пен баяндауыштың байланысы. 1-жақ. Мен сөйлеймін. Біз сөйлейміз. 2-жақ. Сен сөйлейсің. Сендер сөйлейсіңдер. (Сыпайы түрі) Сіз сөйлейсіз. Сіздер сөйлейсіздер. 3-жақ. Ол сөйлейді. Олар сөйлейді. 2.Матасу (соподчинение) Ілік септіктегі сөз бен тәуелдік жалғаулы сөздің байланысы. 1-жақ. Менің кітабым. Біздің кітабымыз. 2-жақ. Сенің кітабың. Сендердің кітаптарың.. (Сыпайы түрі) Сіздің кітабыңыз. 3. Меңгеру (управление) Сөз бен сөздің атау мен ілік септіктен басқа септік жалғаулары арқылы байланысуы.Бұл сөздер бірін-бірі бағындырады.Бағынатын сөздер меңгерілетін(барыс,табыс,жатыс,шығыс,көмектесептіктеріндегі сөздер),бағындыратын сөздер-меңгеретін(етістік) сөздер. Үйге бардым,үйді көрдім,үйде болдым. 4. Қабысу (примыкание) Орын тәртібімен байланысқан сөз тіркесі.Мұнда сөз тіркесінің алдыңғы компоненті соңғысын айқындап,анықтап тұрадыда,қандай?,қай?,қанша?,қалай?,қайтіп?деген сұрақтарға жауап береді. Темір күрек,биік тау,үш кісі,оқыған адам. 5. Жанасу (сопричастность) Үстеудің (қимыл-сыннан басқа )немесе шылаудыңөзінен кейінгі сөзбен байланысуы.Жанаса байланысқан сөздер сөйлемде пысықтауыш пен баяндауыш болады. Кеше қарындасым келді.Шығысқа дейін жүретін ұзақ жол. Сөйлем мүшелері (члены предложения) Сөйлем құруға қатысқан сөздерді сөйлем мүшелері дейміз. Сөйлем мүшелерінің белгілері: 1.Толық мағыналы сөз болуы керек; 2.Сөйлемдегі басқа сөзбен байланысып тұруы керек. 3.Сөйлем мүшелерінің бірінің сұрауына жауап беруі керек. Сөйлем құрамында тұрса да,сөйлем мүшесі бола алмайтындар: 1.Шылау сөздер. Одағай сөздер. Көмекші етістіктер 2.Қаратпа сөздер. Сөйлем мүшелерінің шартты сызық белгілері: Б астауыш бір түзу сызық Б аяндауыш қос түзу сызық Толықтауыш _ _ _ _ үзік сызық Анықтауыш ирек сызық Пысықтауыш пунктир Тұрлаулы мүшелер (главные члены предложения) Сөйлем мүшесі Грамматикалық-мағыналық белгілері. Мысалдар Б А С Т А У Ы Ш Атау септік тұлғасында тұрады. Іс- оқиғаның иесін білдіреді. Сұрақтары:Кім? Кімдер? Не? Нелер? Баяндауышпен қиыса байланысады. Құрамына қарай дара , күрделі болып бөлінеді Мұрат(кім?) қалаға келді. Есік(не?) ашық тұр. Бүгін күн(не?) жылы. Ақылды(кім?) ісіне сенеді. Үшеуі(кімдер? кетіп қалды. жүктеу/скачать 271.3 Kb. Достарыңызбен бөлісу: