5В012000 «Кәсіптік оқыту» мамандығы бойынша кредиттік оқу жүйесінде оқитын студенттерге арналған “Материалтану” ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені

Дәріс № 2

1. 
   Жіп иіру мағлұматы.
   
2. 
   Өндірістік жіптердің түрлері.
   
3. 
   Жіп иіру қасиеті.
   

Иірілген жіп деп жұқа жіптен жасалған, тігін жіптері және тоқыма жіптерінен жасалған мата өндіруге арналған жіптер. Жіптер қысқа талшықтардан құралады.

Иірілген жіпті дайындау үшін бірнеше сатыдан тұрады. Жіпті иіру кезінде әр түрлі талшықтарға байлнысты өндіріледі.

Жіп иіру процесінің негізгі түрлері:

1. 
   Араласқан талшықтар.
   
2. 
   Талшықтарды соғу.
   
3. 
   Талшықты кардандық түту.
   
4. 
   Талшықты гребендық түту.
   
5. 
   Лентаны түзету.
   
6. 
   Жіп иіру.
   

Өндірістік жіптер бірнеше түрлерге бөлінеді: элементарлық, кескіндік, қосарланған және тоқыма жіптер.

Талшықтың құрамына байланысты біртектес және аралас материалдардан тұрады.

Тоқыма жіптердің түсіне және бояуына байланысты бөлінеді: боялған, боялмаған, мерсеризовалық, меланжалық.

Тоқыма жіптердің құрамына байланысты бірнеші бөлімдерден тұрады: бір жіптік, иірілген, фасондық, армировалдық және т.б.

Тоқыма жіптердің иірілуіне байланысты бірнеше түріне бөлінеді: бос, орташа және мықты жіптерге.

Тоқыма жіптердің сапасы мен негізгі қасиеті жіптің қалындығына, иірілуіне, созылғыштығына, мықтылығына байланысты.

Тоқыма жіптің созылғыштығы - бұл жіптің салмақ түсуіне байланысты ұзартылу қасиеті. Табиғи талшықтарға және табиғи жібекее қарағанда химиялық талшықтар және штапельдік жіптер тепе – тендік қасиеттін сақтайды.

Кілттік сөздер: тоқыма жіп, қосарланған жіп, аралас жіптер.

Бақылау сұрақтары:

1. Тоқыма жіп дегеніміз не?

2. Қосарланған жіп дегеніміз не?

3. Мононить дегеніміз не?

1. 
   Тоқыма өндірісі.
   
2. 
   Матаны бояу.
   

Тігін өндірісінде осы проблемаға басқа проблемаға баса ден қойылып келеді. Матаның құрамында әр түрлі қоспалардың барын білесіңдер, олар адамның организміне әсер етеді. Мысалы, синтетикалық матадан тігілген бұйым адамның денесін қысып, электрленіп, ауа жібермей, денеден тез тер шығаратындай ыңғайсыз жағдайларға әкеліп соғады. Сонымен қатар синтетикалық бұйымдарды әр адамның организмі әрқалай қабылдайды. Кейбір адамдардың денелеріне бөртпе шығып, аллергиялық қасіреттерге душар етеді. Әсіресе кішкене нәрестелер мен жас балаларға синтетикалық маталардан киім тігуге немесе сатып алмауға тырысу керек.

Кейінгі кезде зығыр, мақта, жүн маталарға әуестенушілер де, сұраныс та көп. Адамның денесі тәулік бойы киімнің ішінде болатындықтан, оған қолайлы жағдай жасау керек. Адам денесі үнемі тыныс алғаны жөн. Ал табиғи маталар тұтынушылардың сұранысына нақты жауап береді. Әрине, синтетикалық маталарды зиянды деп, өндірістен мүлде алып тастау да дұрыс емес. Одан тігілген бұйымды ұзақ уақыт кимеу керек.

Кез келген бұйымды тігер алдында оған қажетті мата таңдай білу керек. Матаны таңдағанда, оның пайдалы , сәндік қасиеттеріне назар аударады. Пайдалы қасиеті деп отырғанымыз – мата талшығының құрамы, денсаулыққа пайдалы, ауа мен ылғалды өткізгіштігі, тез жуылуы, кебуі, өңінің түспеуі, қыртыстанбауы. Мұндай қасиеттерді матаны қолмен ұстап, мыжғылап анықтайды. Сәндік қасиеттеріне – таңдаған матаның түсі, сапасы, тігістің әдемі түсуі, қатпарлардың дұрыс жатуы, созылмауы, түтілмеуі, көп қыртыстанбауы жатады.

1. Мата дегеніміз не?

2. Қандай өндіру әдістерін білесіз

Әдебиет: Суворова О. В. Материаловедение швейного производства. Издательство «Феникс», 2001г.
№4 дәріс

Тақырып: Матаның құрылымы және қасиеті.

Дәрістің мазмұны:

1. 
   Жіп және иірілген жіптің құрылымы.
   
2. 
   Мата айқасуы
   

1. 
   Жіп және иірілген жіптің құрылымы.
   

Матаның тығыздылығы абсолюттік, жоғары және салыстырмалы абсолюттік тығыздылық матаның абсолюттік тығыздылығын анықтау үшін лупа, өлшеуіш сызғыш , қалыңқиналар. Тығыздылығы төмен матлардың 10 см ұзындық бойынша, тығыздылығы орташа маталардың 5 см , ал тығыз маталарда-2,5 см. Ұзындықта саналады. Жіптерді көзбен немесе лупамен санауға болады. Матаның тығыздығын анықтау үшін арнайы матаға арналған лупа немесе приборлар қолданады. (ИПТ-1, ПТ 58 М, ТТИ).

Абсолюттік тығыздылықты анықтау үшін кемінде үш рет өлшеп және анықтайды. Абсолюттік тығыздылық жіптің қалыңдығына байланысты. Мысалы: Мауыт матасының негізгі жібі бойынша тығыздылығы 160, ал маркизеттің 730. Жоғары мата тығыздылығы-шарты тығыздылықпен өлшенеді, бүкіл жіптердің диаметрі бірдей және бірдей орналасады.

Егер жіптің диаметрі ал ұзындығын (белімеге матаның жоғары тығыздылығын яғни ұзындық бірліктегі жіптің санын анықтауға болады: Т жоғары – Л/Д матаның салыстырмалы тығыздылығы деп матаның дәл тығыздылығымен жоғары тығыздылығының қарым-қатынасы).

Салыстырмалы тығыздылық мынадай формула арқылы көрсетуге болады: Е-100 Т дәл / Т жоғары, Е-100 П дәл / 31,6 с.

Матаның жібінің қалыңдығы , оралуы және құрылымы матаның құрылысына байланысты болады. Жіптің тығыздылығы артқан сайын матаның қалыңдығымен ауырлығы көбейеді. Қалың, үлпілдек жіпті ақпараттық иіру арқылы қысқаталшықтардан иіреді. Тығыз, үлпілдегі төмен орташа қалыңдығы бар жіпті кардтық жүйе арқылы иірді: Жіңішке , тығыз және тегіс жіпті ұзын талшықтардан иіреді. Жіптің түріне байланысты қалың , үлпілдек немес жұқа, тығыз тегіс болып мата тоқылады.

Бір жіптен тұратын, оралған және фасондық мата жіптер болады. Матаның құрылымы жіптің түріне, оралуына байланысты.

Қардық материалды тоқу үшін бір жіпті тоқыма жібін қолданады. Бірақ көйлектін және киімдік. Маталарды тоқығанда негізгі және арқау жібіне де, кейде негізгі жібі де оралған жіптен тоқылады. Осыған байланысты матаның мықтылығы, серпімділігі жақсарды. Матаның құрылымы мен құрылымына мінездеме беру үшін, матаның негізгі және арқау жіптерінің орналасуын анықтау керек.

Матаның арқау және негізгі жіптерінің орналасуын мына белгілер бойынша білуге болады.

1. 
   Матаның үлгісінің жиегі болса, негізгі жіп жіпке паралель, ал арқау жібі көлденең жатады.
   
2. 
   Егер матаның жиегі болмаса негізгі және арқау жіпті матаны созу арқылы анықтайды, мысалы, мақта матасы созу арқылы анықтайды, мысалы мақта матасы негізгі жібі арқау жібіне қарағанда көп созылмайды.
   
3. 
   Матаның негізгі жіптері, арқау жіпке қарағанда жіңішке болады.
   
4. 
   Егер матаның, бір жіп жүйесі-оралған болса, ал екінші жүйесі бір жіпті болса, әрқашан негізгі жіп оралған болады.
   
5. 
   Негізгі жіптер матада арқау қарап анықтауға болады.
   
6. 
   Жартылай жүн маталары мақта матасы қосылса, негізгі жіп мақта жібі болады.
   
7. 
   Жартылай жібек маталары мақта жібімен орналастырылса арқау жіп-мақта жіп болады.
   
8. 
   Түкті маталардың түгі негізгі жіппен сәйкес келеді.
   
9. 
   Жолақты басынған суреті бар маталардың жолағы негізгі жіпке сәйкес келеді.
   

2. 
   Мата айқасуы
   

1. 
   Қарапайым-палатналық, саржалақ, сатиндік.
   
2. 
   Майда өрнекті екіге бөлінеді.1. репсті, рожки 2. күрделі саржа, сынық саржа. Ромбикті т.б.3. күшті сатин, күшті атлас.
   
3. 
   Аралас айқасулар: крептік, диогональды, вафельді, аралас саржалар.
   
4. 
   Күрделі айқасулар: екіжақты, екіқабатты, түкті, ілмекті.
   
5. 
   Ірі өрнекті айқасулар: қарапайым және күрделі ірі өрнекті.
   

Полотнолық айқасу- кең таралған тоқыма айқасу. Полотноның айқасуда матаның негізгі және арқау жіптері бір-бірімен айқасады, матаның оң жағына негізгі және арқау жібі кезекпен түседі. Полотноның фонына айқасудың раппорттың негізгі және арқау жіптері бойынша екі жіпке тең. Полотноның тоқыма айқасумен тоқылған мата беті тегіс күңгірт , оң және теріс жағы бірдей болады. Полотноның айқасумен мақта маталары-шыт, боз,миткалды, маркизет, бәтес.

Зығыр маталары- крепдешен, креп-жоржет, креп-шифон,креп-марокен т.б. Жүн маталары-шұға, кейбір көйлектің және костюмдік маталар.

Полотнолық айқасу матаға мықтылық, тығыздылық пен қаттылық береді.

Саржалық тоқыма сайқасуда мата бетінде қиғаш жолақтар матаның диагоналі бойынша орналасады (саржа, кашемир, шотлндка т.б.). Матаның оң жағында қиғаш жолақ сол жақтан төменнен жоғары оң жағына қарай орналасады. Саржалық айқасуда рапотта бір жіпке жылжып отырады. Егер саржаның бет жағында негізгі жіп болса саржалық айқасу негізі болып аталады. (2/1, 3/1, 4/1) егер матаның оң жағында арқау жібі болса, саржа арқаулы (1/2,1/3,1/4) . Негізгі саржалық айқасумен жартылай жібек маталары тоқылады. Арқаулы саржалық айқасумен жартылай жүн маталары тоқылады. Саржалық айқасумен тоқылған мата серпілді, жұмсақ, мықтылығы палатноның айқасуға қарағанда төмен болады.

Сатиндік және атластың тоқыма айқасулар, полотнолық және саржалық айқасуға қарағанда айырмашылығы бар, сатиндік және атластық айқасумен тоқылған маталар тегістеу жіптердің сирек айқасуынан беті жыльтыр болып келеді. Сатиндік оң жағында-арқау жіптері, ал атластың оң жағында –негізгі жіптері көрінеді. Сатиндік және атластың айқасуларында рапотра бес жіптен кем болмауы керек.

Бес жіпті сатиндік әрбір негізгі жіп матаның оң жағын төрт арқау жібінің астынан бір рет шығады. Тор көз салғанда әр көлденең қатардың бір көзі болып, төртеуі болмайды. Сегіз жіпті сатинді негізгі жіп, жеті арқау жібінің астынан өтеді. Сатиндік айқасумен кең таралған сатин деп аталатын мақта мата тоқылады.

Атластық айқасу сатиндік айқасуға ұқсайды, бірақ бес жіпті атластың айқасуда негізгі төрт арқау жібін босады. Матаның оң жақ беті негізгі жіптерден тұрады. Мақта маталар ассортиментінде атластың айқасумен –сатин дубль және ластик, дығыр маталар ассортиментінде коломенок – костюмдік матасы, штапель маталары. Сатиндік және атластық айқасулар матаға мүжілмейтін біріктік береді. Бұл маталарды сетінегіш және тігу барысында жылжымалы кемшіліктері бар. Майда өрнекті айқасулар майда өрнекті айқасулар екі шағын топқа бөлінеді.

1. 
   Қарапайым айқасулардың туындылары.
   
2. 
   Қарапайым айқасуларды айқастыру және құрастыру арқылы алынатын құрама айқасулар.
   

Репстік айқасумен репс маталары, оны бойлы репс бетінде ұзына тоқылады. Маталардың беті тегіс болады. Рогожка деп екі немесе үш полотнолық айқасуда тоқылаған тоқыма айқасуды атайды. Рогожкада раппорт негізгі жіппен, арқау жібі бойынша болады, оны бойлы репс дейді.

Маталардың беті тегіс болады. Рогожка деп екі немесе үш полотнолық айқасудан тоқылған тоқыма айқасуды атайды. Рогожка айқасуда сурет оның көрінер, мата бетіндегі тік төрт бұрыштар көрінеді. Мақта және зығыр ассортиментінде , рогожка айқасумен –креп-элегант, жүн матасынан көйлектің және костюмдік маталар. Күшті саржа қарапайым саржадан қарағанда бір жапқыш болмайды, мата бетінде жалпақ жолақтар көрінеді. Мысалы: күшті саржа рапорты : 2/2, 3/2, 4/2, 2/4, 2/3, 3/3. Күшті саржалық тоқыма айқасумен шотландка , кошемир, бостон, шивиот. Мата бетінде саржа сызығы 0/0 бұрышқа ауысып матаның бетінде жиырма суреті пайда болады. Бұл айқасумен мақта, жүн, костюмдік маталар тоқылады. Кері саржа-сының саржадан саржа сызығы бір жіпке ауысумен ерекшеленеді. Бұл айқасумен костюмдік польтолық және іш киімдік. Күрделі саржалық айқасуда бір рапортта бірнеше диогональ сызықтар түрлі болады.

Екі жақты және екіқабатты тоқыма айқасулармен мақта маталары (сатин-трико, бумазди) және драп маталары тоқылады. Бұл айқасуды мата тоқығанда қосымша жіптер жүйесі қосылып, матаға қалыңдық беріп осылай

Матаның жылу сақтағыш қасиеттері жоғарылайды. Екі жақты тоқыма айқасулар үш жіп арқылы тоқылады.. екі негізгі , бір арқау жібі немесе бір негізгі, екі арқау жібі . Екі қабатты тоқыма айсулар төрт немесе бес жіп жүйесі арқылы тоқылады: екі негізгі және екі арқау, екі негізгі және үш арқау , үш негізгі және кі арқау.

Түкте айқасулар-мата бетінде қалың талшықтардың ұштары шығып, түкті мата тоқылады. Түктер арқау жібінен шығу мүмкін немесе негізгі жібінен. Түкті айқасулар үш жіпті жүйе арқылы тоқылады. Жіптің бір жүйесі түкті және екі жүйесі негізгі-негізгі және арқау. Негізгі жүйесі полотнолық немесе саржалау айқасумен тоқылып түкті мықтап ұстап тұрады. Мақта түкті маталары-жартылай барқыт, вельветтер түгі арқау жіп жүйесі арқылы тоқылады. Жібек түкті маталар-барқыт, күлеш, велюр-екі полотнолық түкті станокты арқылы тоқылады.

Қарапайым ірі өрнекті айқасулар екі жіп жүйе арқылы мақта маталары жібек маталардан (алтын, дудан, москва) жүн көйлектік маталар, зығыр үстел жапқыштар, декоративті маталар тоқылады.

Күрделі ірі өрнекті айқасулар үш жіп немесе одан да көп жіптер жүйесі арқылы тоқылады. Бұл айқасумен гобелен, кілем, декоративті жиһаз қаптау маталары.

1. 
   Айқасудың классификациясы
   
2. 
   Матаның құрылу параметрилеріқандай
   
3. 
   Матаның талшықты құрамын анықтау әдісі.
   

1. 
   Талшық құрамы бойынша матаны топтастыру.
   
2. 
   М атаның талшықтық құрамын анықтау әдісі.
   

1. 
   Талшық құрамы бойынша матаны топтастыру.
   

2. 
   М атаның талшықтық құрамын анықтау әдісі.
   

Табиғи талшықтарға өсімдік, жануар және минералдардан алынтын, яғни адам қатысуының пайда болатын талшықтарды кіргіземіз. Табиғи өсімдік талшықтар целлюлоздан тұрады. Оларды мақта, стебель үстіндегі дәнекерінен алынады.

1. 
   Матаның талшықтық құрамын анықтау әдісі.
   
2. 
   Лабораториялық әдіс деп нені айтамыз?
   

1. 
   Матаның механикалық қасиеті.
   
2. 
   Матаның физикалық қасиеті.
   

1. 
   Матаның механикалық қасиеті.
   

Матаның технологиялық қасиеттері деп тігін барысында әсер көрсететін қасиеттерді айтады. Матаның жылжуы қабаттап тіккенде байқалады. Талшық құрылымда мата бетінің жылтырынан және тоқыма айқасуға байланысты. Қиюға қарсылық көрсету матаның талшық құрамына тығыздылығына және өңдеу операциясына байланысты жоғаррғы қарсылық көрсететін синтетикалық маталар. Матаның сетінеуі-талшық құрамына, айқасуына байланысты, сондықтан киім тіккенде тігіске әдіп көп қалдыру керек.

Матаның геометриялық қасиеті – оның размері мен қалыңдығы, екі және ұзындығы. Размері мен беткі тығыздылығы 1 м2. бірлік тігін бұрыштарын дайындау барысында жоғары роль атқарады.

Матаның қалыңдығы оның тоқылған жібінің орауына, матаның айқасуына, тығыздылығына байланысты. Жіп қалың болған сайын матада қалың, тығыз болады. Матаның қалыңдығы , оның тоқыма айқасуына байланысты болады. Мысалы: полотнолық айқасумен тоқылған матаның тығыздылығы төмен, саржалың, сәтендік және мойда өрнекті айқасумен тоқылған мата тығыздылығы жоғары . Күрделі айқасумен тоқылған маталар өте қалың және тығыз болады.

Матаның оптикалық қасиеті деп оның түсі және түсінің өзгеруін айтады. Оған матаның түсі, жылтырығы, ақтығын жатады.

2. Матаның физикалық қасиеті.

Матаның физикалық қасиеттері – гидроскопиялық, яғни қоршаған ортадан ылғал өзіне сіңіру қасиеті , ауа өткізгіштік, талшықтың құрамында тығызуына байланысты. Бу өткізу адам денесінің бөлініп шығатын су буларын матаның өткізу қабілеті.

Жылу сақтағыш қасиеті – қыстық маталар үшін өте қажет. Шаңға төзімділігі – матаның былғанғыштығы қасиеті, электрленгіштігі-матаның бетіне тұрақты электр жинау қабілеті.

Тігістен мата жібінің жылжуы, матаның тығыздылығына айқасуына байланысты жіптен қатты жылжыитын матадан тер киім тігуге болмайды. Матаның ойылғыштығы тігіс жүргенде матаның инеден білінуі.

Матаның отыруы ылғал-жылумен өңдеу жұмыстары әсерінен мата отырады. Сондықтан пішу алдында денатирлеу керек.

Кілттік сөздер: электрлндіргіш, дымқылданғыштық, жылу сақтау қасиеті.

Бақылау сұрақтары:

1. Матаның мықтылығын,қыртыстандырғыш механикалық қасиетін немен анықтайды.

2. 
   Матаның қай түрі физикалық қасиетке жатады.
   
3. 
   Физикалық қасиет немен байланысты.
   
4. 
   Тігін өндірісінде физикалық қасиетін қалай есептейді.
   

производства. Издательство «Феникс», 2001г.

1. 
   Матаны стандарттау.
   
2. 
   Матаның сорты.
   

1. 
   Матаны стандарттау.
   

1. 
   Мақта және гитапель мақталау үміт
   
2. 
   Жүн маталар
   
3. 
   Жібек
   
4. 
   Жібек маталар үшін – матаның жылтырлығы, сыртқы оңқауға физикамеханикалық көрсеткіштеріне және бояуының мықтылылығына байланысты.
   

Матаның сортын анықтаудың төрт стандарты бар: мақта маталы, аралас және химиялық талшықты иірілген жіп; жібекті; зығырлы; жүнді. Маталық сортын анықтаудағы жалпы талап – бұл көркем эстетикалық көрсеткіш үлгілеремен сәйкес келуі және ГОСТ – тармен белгінілуі.

Мақта – маталы, аралас, жібек, штапельді маталардың негізгі анықтауына баллдық система қойылады: матада табылған әр бір ақау белгілі бір баллмен бағаланады. Матаның сорты жалпы баға бойынша анықталады. Онда жергілікті ақаулардың баллынан физикалық – механикалық көрсеткіш баллы мен бояу төмемділік баллын алып тастаймыз.

Кілттік сөздер: Мемлекеттік стандарттар, техникалық жағдайлар, үлгілер.

Бақылау сұрақтары:

1. Мата талшықтық құрамына байланысты ассортиментке қалай бөлінеді.

2. 
   Стандарт дегеніміз не.
   
3. 
   Стандарттың түрлері.
   

1. Тоқыма айқасулары.

Тоқыма материалы – бұл мықты тоқылған полотно немесе ырғақпен дайындалған бұйым. Тоқыма мата негізгі екі айқасуынан тұрады. Тоқыма материалын дайындау үшін көлденен және тігінен тоқиды. Тігінен тоқылған тоқыма матаның қатары петельдік, ал көлдененен тоқылған тоқыма матаны петелдік столбик деп атайды.

Құрамына қарай тоқыма материалдары біртекті, ір текті (әр түрлі тоқыма жіптерінен) және әр түрлі табиғи жіптерден дайындалады.
Кілттік сөздер: Тоқыма мата, негізгі және арқау тоқыма айқасу, аралас айқасу, біртекті айқасу.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Тоқыма матаның негізгі айқасудан арқау айқасуының айырмашылығы
   
2. 
   Тоқыма айқасуларын атаңыз
   

1. 
   Тоқыма маталарының қасиеті.
   
2. 
   Тоқыма маталарының ассортименті.
   

Талшықтар жақсы өңделіп ал кейін мата және текстилді материалдарға олардан жасалған бұйымдар белгілі ұзындыққа, қалындыққа, мықталыққа , созылғыштыққа, иілгіштікке және қоршаған ортаға қарсы тұру қасиетіне ие болу керек.

Талшықтың ұзындығы бірден – бір басты көрсеткішткердің бірі. Талшықты жасағанда жіп ұзын тәріздес болу үшін, талшық таңғажайып ұзындыққа ие болу керек. Талшық қаншалықты ұзын соншылықты мықты жіп алынады. Себебі жіппен талшық арасында үлкен және мықты байланыс жұріп отырады. Ұзын талышықтардан өте жұқа және өте жұмсқ жіптер алынады.

1. 
   Тоқыма маталарының ассортименті.
   

Тоқыма материалын көбінесе сырт киімдерін қолдануға пайдаланады. Тоқыма материалдары ауа өткізгіш, су сіңіргіш, жұмсақ, созылғыштық қасиетке ие болу керек.

1. 
   Тоқыма полотно қандай спецификалық қасиетімен белгілі.
   
2. 
   Тоқыма полотносының иірілімі неге байланысты.
   
3. 
   Сыртқы тоқыма киімді дайындау үшін қандай полотно қолданады.
   

1. 
   Беймата материалдарды өндіру тәсілі мен классификациясы
   
2. 
   Беймата материалдарының қасиеттері.
   

Беймата материалын өңдеу үшін текстильдік талшықта өңделген текстильдік бұйым, физикалық – химиялық, механикалық және аралас жолдарымен алынатын материал.

Беймата материалын дайындау арзан шикізат өңімінен өңделеді.

Беймт материалын көйлекке, костюмге, польтоға, ерлер сорочкасіне, халатқа, спорттық бұйымдарды тігу үшін қолданады. Беймата полотносы боялған және түкті болып келеді.

Бейматаның физикалық қасиеттері – гидроскопиялық, яғни қоршаған ортадан ылғал өзіне сіңіру қасиеті , ауа өткізгіштік, талшықтың құрамында тығызуына байланысты. Бу өткізу адам денесінің бөлініп шығатын су буларын матаның өткізу қабілеті.

Жылу сақтағыш қасиеті – қыстық маталар үшін өте қажет. Шаңға төзімділігі – матаның былғанғыштығы қасиеті, электрленгіштігі-матаның бетіне тұрақты электр жинау қабілеті.

Тігістен мата жібінің жылжуы, матаның тығыздылығына айқасуына байланысты жіптен қатты жылжыитын матадан тер киім тігуге болмайды. Бейматаның ойылғыштығы тігіс жүргенде матаның инеден білінуі.

1. Беймата материалының классификациясы

1. 
   Бемата материалының өндіріс процессін атаңыз
   
2. 
   Әйелдер мен балалар киімін тігу үшін қандай бемата материалын қолданады.
   

2. А. П. Жихарев, Г. П. Румянцева, Е. А. Кирсанова «Материаловедение швейного производства». Москва: Академия, 2005 – стр.145 – 148.

1. 
   Қосарланған материалдар.
   
2. 
   Үлпектік материалдар.
   

Қосарланған материал екі немесе үш материалдан тұрады. Олар желіммен жапсырылған немесе тігілген әдіспен орындалады. Қосарлаған матеиадар көбінесе тігін бұйымдарын тігу үшін қолданады. Олар: польто, плашь, бас киімдер болйып келеді. Қосарланған материал бір және екі жақты болып келеді.

Бір бетті қосарланған материалды өңдеу үшін материалдың тек қана бір бетіне материалды жапсыру жолымен алады. Оларға желім, латек, акрилдық смаланың қосындысын және т.б. қолданады. Негізгі материалға әр түрлі матаны қолдануға болады.

Екі жақты қосарланған материалды өңдеу үшін екі немесе үш материалдың қосындысың арқылы алынады.

Плащь, куртка және әр түрлі арнайы киімдерді (комбинизон, фартук, берет және т.б.) дайындау үшін арнай салафан материалын қолданады. Салафанның механикалық қасиеті пластификатор жылтырақтық, жұмсақтық, тегістікке және стабилизатор салафанның тез ескірмеу процесіне байланысты.

Салафан материалы түстері әр түрлі болады: түсті және түссіз, күміс немесе алтын түстес болып келеді. Салафан материалының беті жұмсақ немесе мата мен ілде былғарымен қапталан болып келеді.
Кілттік сөздер: қосарланған материал, желімді материал, пластификатор, стабилизатор.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Желімді материалдардың қасиеттері
   
2. 
   Плашь, куртка және польто тігу үшн қандай материал қолданады
   

1. 
   Табиғи мехтың құрылымы.
   
2. 
   Табиғи мехтың қасиеті.
   

Табиғи мех – жүні қымбат бағалы аңдар мен малдардың және теңіз жануарларының арнайы өңдеулерден өткізілген терілері әрі осылардан тігілген киім не бұйым. Мех өндірісінің шикізаты ретінде биязы және қылшық жүнді қой мен ешкінің, құндыздың, бұғының, сусардың, ақ тиіннің, түлкінің, тюлленьдердің т.б. жануарлардың терілері пайдаланады. Мех өндірісі терілерді өңдеп шала өнімдер дайындайтын және бұлардан әр түрлі киімдер тігетін өндіріс орындарын қамтиды. Мех өндірісінің шала қиімдері ретінде республикамызда қой терілері көбірек пайдаланады. Мех өндіру процесі теріні илеуге даярлық, илеу және өңдеу жұмыстарыны жиынтығына тұрады. Даярлық жұмыстарға теріні жібіту, оны селеулерден тазарту, жуу, сорғыту, жүндерін қысқрта қырқу, шелдеу т.б. жатады. Илеу кезінде тері арнйы ерітіндімен өңделеді.

Табиғи мех өндірісі негізінен механикаландырылған. Мехты әр түрлі сұйықтармен өңдеу үшін барабандар, астаулар, ал механикалық өңдеулер үшін шелдеу, сүргілеу, машиналары, оның ақ түстерін өңдеу, қырқу, тарау, үтіктеуге арнай машиналар, әр түрлі өңдеулерден өткізілген теріні кептіруге камералары, рамалы кептіргіштер және кептіру барабандары пайдаланады.

1. 
   Табиғи мех дегеніміз не
   
2. 
   Табиғи мехтың қасиеті
   
3. 
   Үй жануарынан алынған мех қандай түрге жатады.
   

1. 
   Астарлық материалдар.
   
2. 
   Төсемдік материалдар.
   

1. 
   Астарлық материалдар.
   

Астарлық матаның бетінің жылтырағына байланысты, матаны пішерде жылжымалы болғандықтан арнайы зажимдерін қолданады. Астарлақ матаны қолданғанда негізгі матамен сәйкестендіріп алу керек. Астарлық матны көбінесе химиялық материалдардан: визкоза, капрон, ацетаттық жіптерді қолдану арқылы өндіреді.

Төсемдік материалдарды көбінесе киімдердің өңір асты, алдыңғы бөлігі, жағаға, жеңге және басқа да бөліктеріне өз формасын жақсы ұстап тұру үшін қолданады. Классикалық төсемдік материалдарға коленкор, мақта мата, зығыр; беймата материалдар желімді және флезилин, покламин, фальц; өңір асты матасына жартылай жүн, синтетикалық талшық; жағалық маталар жатады.

Төсемдік материалдар желімделген және желімделмеген болып бөлінеді. Желімді төсемдік материалында бір бетінде арнайы желім жағылған болып келеді. Оны киімнің бөлшегіне үтіктің қызуымен жабыстырады. Желімсыз төсемдік материалдрды киімнің бөлшегіне арнайы машинамен әлде қол ине мен тігеді.

Кілттік сөздер: беймата материал, холст, флизелин, прокламилин, фальц.

Бақылау сұрақтары:

1. 
   Астарлық матаға қандай материал қолданады.
   
2. 
   Астарлық материал қандай қасиеттері бар.
   
3. 
   Астарлық материалды не үшін қолданады.
   

1. Тігін жіптерінің ассортименттері.

Тігін жіптері киімнің бөлшектерін біріктірудегі ең басты материал болып табылады, сонымен қатар тігін жіптері жеке материал түріндеде қызмет атқарады. Қазіргі кезде тігін жіптерінің мақта – мата, зығыр, жібек, синтетикалық түрлері шығарылады. Соның ішінде 80 % - мақта – мата құрамына жатады. Зығыр жіптері қайып тігуге және су отпейтін қалың кенептерді тігуге арналған.

Синтетикалық тігін жіптерінің жыл сайын құрамы көбейіп сапасы жоғарылап келеді.

Тігін саласында әртүрлі әрекеттердің салдарынан соның, үйкелу, созылу, ширатылу, тарқатылу кезінде тігін жіптері өзінің мықтылық қасиетінің 10 – 40 % жоғалтады, сондықтанда тігін жіптеріне ең басты қойылатын талап – бұл оның мықтылығы.

1. 
   Тігін жіптеріне қандай талаптар қойылады.
   
2. 
   Тігін жіптері қалындығына, бояуына қарай қалай бөлінеді.
   

2. А. П. Жихарев, Г. П. Румянцева, Е. А. Кирсанова «Материаловедение швейного производства». Москва: Академия, 2005 – стр.201 - 207.

1. 
   Табиғи былғары.
   
2. 
   Жасанды былғары.
   

Былғары – мал терілерін химиялық және механикалық әдістермен өңдеу арқылы алынатын материал. Мал терісі үш қабаттан – шелден, өзеңнен, қыртыстан тұрады. Былғары жасау үшін терінің жүні жидітіледі, шелі сылынап, қыртысы жазылады. Табиғи былғарыны өндіру үшін үй жануарынан қой, шошқа, бұзау және басқа да жануарлардан терісін алу арқылы алады. Былғары жұмсақ, жылтырақ және мықтырақ болу үшін технологиялық процесстен өтеді.

Тігін өндірісінде жоғары сапалы киімдер дайындау үшін жұмсақ жасанды былғарыны қолданады. Жасанды былғарыдан тігілген киімдер жұмсақ болуы және денеге қонымды болып тұруына керек. Іс машинкасымен тіккенде сөгіліп кетпес үшін қатты жіпті қабаттап пайдаланады. Жасанды былғары температура ауытқуларында да, ылғалды ауада да түсін өзгертпей, тарылып қалмау керек және жууға да икемді болу қажет.

Жасанды былғарыда тігілген киім мынадай гигеналық талаптарға сай болуы керек:

1. 
   Жылу өткізгіштік қасиеті 1м² кем болмауы керек;
   
2. 
   Ауа өткізгіштік қасиетінің болуы;
   

Жасанды былғарыдан киім тігу 3 түрлі әдіспен жүргізіледі:

1. 
   Тура
   
2. 
   Ауыспалы немесе қозғалмалы
   
3. 
   Каландырлық
   

1. 
   Табиғи былғарының ассортименті.
   
2. 
   Табиғи былғарының бетіндегі суретті қалай атайды.
   
3. 
   Бұйымды дайындау бүшін қандай табиғи былғарының қолданады.
   
4. 
   Жасанды былғары мен жасанды замш қалай өндіріледі.
   

1. 
   Жасанды талшықтар.
   
2. 
   Синтетикалық талшықтар.
   

1. 
   Тоқылған материалдардың сапасы мен жалпы мағлұмат.
   
2. 
   Тоқу станогының жұмысы және қондырғысы.
   
3. 
   Тоқу өндірісінің ақауы..
   

1. 
   Мақта матасының бояуы.
   
2. 
   Зығыр матасының бояуы.
   
3. 
   Жүн матасының бояуы.
   

1. Матаның мықтылығы мен геометриялық қасиеті.

1. Матаның оң және теріс бетінің құрылысы.

1. Мата қасиеті.

1. Мата ассортиментімен жалпы мағлұматы.

1. Тоқыма материалдарының құрылымы.

3. 
   Тоқыма материалдарының ассортименті.
   
4. 
   Тоқыма материалдарының сорты.
   

1. Тоқыма емес материалдардың ассортименті.

1. Химиялық өңделген материал.

3. 
   Табиғи былғарының ассортименті.
   
4. 
   Жасанды былғары.
   

1. Көркемдеп – бехендіру материалдары.

1. Желімді материалдардың ассортименті.

1. Табиғи былғарының ассортименті.