Көркем еңбек сабағында оқушылардың танымдық шығармашылық дағдыларын дамытудың теориялық негізі

Шығармашылық жаңа зерттеу тақырыбынан алыс. Адамның қабілеті мәселесі барлық уақытта адамдардың үлкен қызығушылығын тудырды. Шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесін талдау көбінесе біз осы тұжырымдамаға енгізетін мазмұнмен алдын-ала анықталады. Күнделікті санада шығармашылық қабілеттер әр түрлі көркемдік іс-әрекеттің қабілеттерімен, әдемі сурет салу, өлең жазу, музыка жазу және т. б. қабілеттерімен анықталады.

Қарастырылып отырған Тұжырымдама "шығармашылық", "шығармашылық қызмет"ұғымдарымен тығыз байланысты екені анық. Ғалымдардың шығармашылық деп санауға қатысты пікірлері қайшылықты.

Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау негізінде шығармашылық тұжырымдамасына бірнеше тәсілдер бөлінеді:

біріншіден, өнер саласындағы қызмет,

екіншіден, жаңа жобаларды жобалау, құру, іске асыру,

үшіншіден, ғылыми таным, ақыл-ойды құру,

төртіншіден, бұрыннан белгілі тәсілдермен туындаған мәселені шешу үшін талап етілетін, қиял ретінде көрінетін, шеберлік пен бастаманың шарты болып табылатын жоғары формадағы ойлау.

С. Мысник Шығармашылық-бұл бұрын болмаған жаңа нәрсені тудыратын әрекет деп санайды. Шығармашылық қызметтің нәтижесінде пайда болатын жаңалық объективті де, субъективті де болуы мүмкін. Объективті құндылық шығармашылықтың осындай өнімдері үшін танылады, онда қоршаған шындықтың әлі белгісіз заңдылықтары ашылып, өзара байланысты емес деп саналатын құбылыстар арасындағы байланыс орнатылып, түсіндіріледі. Шығармашылық өнімдерінің субъективті құндылығы нов шығармашылығының өнімі өздігінен емес, объективті түрде болған кезде пайда болады, бірақ оны алғаш жасаған адам үшін жаңа. Бұл көбінесе сурет салу, модельдеу, өлеңдер мен әндер жазу саласындағы балалар шығармашылығының өнімдері

И. в. Львов шығармашылық эмоциялар толқыны емес деп санайды, ол білім мен дағдылардан бөлінбейді, эмоциялар шығармашылықпен бірге жүреді, адамның іс-әрекетін рухтандырады, оның ағымының тонусын, Жаратушы адамның жұмысын арттырады, оған күш береді. Бірақ олар шығармашылық актіні тек қатал, дәлелденген білім мен дағдыларды оятады.

Сонымен, Шығармашылық-бұл жаңа материалдық және рухани құндылықтар болып табылатын қызмет; психикалық белсенділіктің жоғары формасы, Тәуелсіздік, Жаңа, ерекше нәрсе жасау мүмкіндігі. Шығармашылық қызметтің нәтижесінде шығармашылық қабілеттер қалыптасады және дамиды.

В. А. Крутецкий қабілеттер – бұл іс-әрекетте, қарым-қатынаста және оларды игерудің жеңілдігін қамтамасыз ететін жеке тұлғаның жеке психологиялық ерекшеліктері екенін атап өтті. Қабілеттерді адамның біліміне, дағдылары мен дағдыларына дейін азайтуға болмайды, бірақ қабілеттер оларды тез игеруді, бекітуді және Тиімді практикалық қолдануды қамтамасыз етеді.

Қабілеттерін жіктеуге болады:

- шартты-рефлекторлық байланыстар типін оқыту тетіктері арқылы қарапайым өмірлік тәжірибесі болған кезде, өздерінің биологиялық негізделген, туа біткен бейімділіктермен байланысты, олардың базасында қалыптасатын табиғи (немесе табиғи) қабілеттер);

-әлеуметтік-тарихи шығу тегі бар және әлеуметтік ортада өмір мен дамуды қамтамасыз ететін ерекше адами қабілеттер.

Көптеген және әртүрлі іс-әрекеттер мен қарым-қатынасқа қабілетті адам жалпы дарындылыққа ие, яғни.оның зияткерлік мүмкіндіктерінің ауқымын, іс-әрекет пен қарым-қатынастың деңгейі мен өзіндік ерекшелігін анықтайтын жалпы қабілеттердің бірлігі.

С. и. Волкова, Н.И. Столяров қабілеттердің келесі деңгейлерін ажыратады: репродуктивті, ол дайын білімді игерудің жоғары қабілетін қамтамасыз етеді, іс-әрекет пен қарым-қатынастың басым үлгілерін игереді, ал шығармашылық, жаңа, түпнұсқа құруды қамтамасыз етеді. Бірақ репродуктивті деңгейге шығармашылық элементтер кіреді және керісінше.

"Шығармашылық" дегеніміз не?

П. Торренс шығармашылық қабілет деп кемшіліктерді, білімдегі олқылықтарды, үйлесімсіздікті қабылдау қабілетін түсінді.

П. Торренс шығармашылық іс - әрекет-бұл адамның немесе ұжымның іс-әрекетінің бір түрі-бұрын-соңды болмаған сапалы жаңаны құру.

Шығармашылық қызметінің құрылымында ол:

- мәселені қабылдау;

- шешім іздеу;

- гипотезалардың пайда болуы және тұжырымдалуы;

- гипотезаларды тексеру;

- олардың модификациясы;

- нәтижелерді табу.

Шығармашылық қызметте темперамент ерекшеліктері, идеяларды тез игеру және қалыптастыру қабілеті (оларға сыни тұрғыдан қарамау) сияқты факторлар маңызды рөл атқарады; шығармашылық шешімдер релаксация, дисперсия кезінде пайда болады.

Д. Б. Эпифания шығармашылық қабілеттердің негізгі көрсеткіші екі компонентті біріктіретін зияткерлік белсенділікті анықтайды: танымдық (жалпы ақыл-ой қабілеттері) және мотивациялық. Шығармашылықтың көрінісі критерийі-адамның өзіне ұсынылған ақыл-ой міндеттерін орындау сипаты.

Осылайша, ең жалпы түрде шығармашылық қабілеттердің анықтамасы келесідей. Шығармашылық қабілеттер - бұл кез-келген іс-әрекеттің сәттілігімен байланысты, бірақ оқушы бұрыннан қалыптасқан білімге, дағдыларға, дағдыларға азайтылмайтын жеке адамның жеке психологиялық ерекшеліктері.

Шығармашылық элементі адам қызметінің кез-келген түрінде болуы мүмкін болғандықтан, тек көркемдік шығармашылық қабілеттер туралы ғана емес, сонымен қатар техникалық шығармашылық қабілеттер, математикалық шығармашылық қабілеттер және т.б. шығармашылық қабілеттер көптеген қасиеттердің қоспасы болып табылады. Адамның шығармашылық әлеуетінің құрамдас бөліктері туралы мәселе әлі де ашық, дегенмен қазіргі уақытта бұл мәселеге қатысты бірнеше болжам бар.

Көптеген психологтар м. Теплов, С.Л. Рубинштейн, н.с. Лейтес, мұғалімдер Ш. А. Амонашвили шығармашылық қабілеттерін, ең алдымен ойлау ерекшеліктерімен байланыстырады. Атап айтқанда, әйгілі американдық психолог Дж. Адам ақыл-ойының мәселелерімен айналысқан Гилфорд шығармашылық тұлғаларға дивергентті ойлау тән екенін анықтады .

Ойлаудың осы түріне ие адамдар кез-келген мәселені шешу кезінде барлық күш-жігерін жалғыз дұрыс шешім табуға жұмсамайды, бірақ мүмкіндігінше көп нұсқаларды қарастыру үшін барлық мүмкін бағыттар бойынша шешімдер іздей бастайды. Мұндай адамдар көптеген адамдар білетін және белгілі бір жолмен қолданатын элементтерден жаңа комбинацияларды құруға немесе бір қарағанда ортақ ештеңе жоқ екі элемент арасында байланыс орнатуға бейім. Ойлаудың дивергентті тәсілі шығармашылық ойлаудың негізінде жатыр, ол келесі негізгі белгілермен сипатталады:

1) жылдамдық – идеялардың максималды санын білдіру мүмкіндігі (бұл жағдайда олардың сапасы емес, олардың саны маңызды).

2) икемділік-идеялардың алуан түрлілігін білдіру қабілеті.

3) түпнұсқалық – жаңа стандартты емес идеяларды қалыптастыру мүмкіндігі (бұл жалпыға бірдей қабылданған жауаптарда, шешімдерде көрінуі мүмкін).

4) толықтығы – өзінің "өнімін" жетілдіру немесе оған дайын түр беру қабілеті.

Танымал отандық зерттеуші А. Н. Луканың көрнекті ғалымдардың, өнертапқыштардың, суретшілер мен музыканттардың өмірбаянына сүйене отырып, келесі шығармашылық қабілеттерін ерекше атап өтеді:

1) мәселені басқалар көре алмайтын жерде көру мүмкіндігі.

2) бірнеше ұғымды бір ұғыммен алмастыра отырып және ақпараттық тұрғыдан неғұрлым сыйымды символдарды қолдана отырып, ақыл-ой операцияларын азайту мүмкіндігі.

4) бір мәселені шешу кезінде алған дағдыларды басқа мәселені шешуге қолдану қабілеті.

5) шындықты оны бөліктерге бөлмей, тұтас қабылдау қабілеті.

6) алыс ұғымдарды оңай байланыстыру мүмкіндігі.

7) жадтың қажетті ақпаратты қажетті минутта беру қабілеті.

8) ойлаудың икемділігі.

9) мәселені тексермес бұрын оны шешудің баламаларының бірін таңдау мүмкіндігі.

10) жаңадан қабылданған ақпаратты бұрыннан бар білім жүйесіне қосу мүмкіндігі.

11) заттарды сол қалпында көру қабілеті, интерпретация әкелген нәрселерден байқалғанды бөліп көрсету. Идеяларды қалыптастыру жеңілдігі.

12) шығармашылық қиял.

13) бөлшектерді пысықтау, бастапқы ойды жетілдіру қабілеті. [14, c.99]

В. т. Кудрявцев пен В. Синельников кең тарихи-мәдени материалға (философия тарихы, әлеуметтік ғылымдар, өнер, практиканың жекелеген салалары) сүйене отырып, адамзат тарихы процесінде қалыптасқан келесі әмбебап шығармашылық қабілеттерін анықтады:

Қиял реализмі-бұл адам туралы нақты түсінікке ие болғанға дейін және оны қатаң логикалық категориялар жүйесіне енгізе алмастан бұрын, тұтас объектінің дамуының кейбір маңызды, жалпы тенденциясын немесе заңдылықтарын бейнелі түрде түсіну. Бөлшектерді көру мүмкіндігі.

Шығармашылық шешімдердің ситуациялық-трансформациялық сипаты, мәселені шешуде сырттан енгізілген баламаларды таңдап қана қоймай, өз бетінше балама жасау мүмкіндігі.

Эксперимент-объектілер әдеттегі жағдайларда өздерінің жасырын мәнін неғұрлым айқын көрсететін жағдайларды саналы және мақсатты түрде жасау қабілеті, сондай-ақ осы жағдайларда объектілердің "мінез-құлқының" ерекшеліктерін бақылау және талдау мүмкіндігі. [12, c.40]

ТРИЗ (өнертапқыштық есептерді шешу теориясы) және АРИЗ (өнертапқыштық есептерді шешу алгоритмі) негізінде шығармашылық тәрбиенің бағдарламалары мен әдістемелерін әзірлеумен айналысатын ғалымдар мен педагогтар адамның шығармашылық әлеуетінің құрамдас бөліктерінің бірі мынадай қабілеттерді құрайды деп санайды:

1) тәуекелге қабілеттілік.

2) дивергентті ойлау.

3) ойлау мен іс-әрекеттегі икемділік.

4) ойлау жылдамдығы.

5) түпнұсқа идеяларды білдіру және жаңаларын ойлап табу мүмкіндігі.

6) бай қиял.

7) Заттар мен құбылыстардың түсініксіздігін қабылдау.

Міне, жаңа педагогикалық технологиялар арасында бірінші орынды бүгінде жобалар әдісі алады. Жобалық қызмет-бұл келесі компоненттерден тұратын күрделі қызмет: ақпаратпен жұмыс, жоспар құру, балалармен жұмыс, алынған материалдарды талдау және сұрыптау, әртүрлі ұсыныстар жасау, кейбір эксперименттер жүргізу және т. б. Жобалық оқыту баланың белсенді тәуелсіз ойлауын дамыту жолдарын, жолдарын табуға, оны мұғалім беретін білімді есте сақтауға және көбейтуге ғана емес, сонымен қатар оларды іс жүзінде қолдана білуге үйретуге бағытталған.

Осы технология бойынша жұмыс істей отырып, мен Жобалық іс-әрекет әмбебап білім, Дағдылар мен дағдылардың тұтас жүйесін қалыптастыруға мүмкіндік беретінін түсіндім. Мұнда студенттердің өзіндік қызметі мен жеке жауапкершілігі үлкен рөл атқарады.

Егер студенттердің Тәуелсіздігін қалыптастыру туралы айтатын болсақ, бір-бірімен тығыз байланысты екі міндетті ескеру қажет. Біріншісі - оқушылардың танымдық іс-әрекеттегі тәуелсіздігін дамыту, оларға өз бетінше білім алуға үйрету, олардың дүниетанымын қалыптастыру; екіншісі-бар білімдерін оқу мен практикалық іс-әрекетте қолдануға үйрету.

Шынында да, тәуелсіз жұмыс студенттердің белсенді ақыл-ой әрекеттерін қамтиды, олар мұғалім ұсынған тапсырмаларды орындаудың ең ұтымды тәсілдерін іздеумен, жұмыс нәтижелерін талдаумен байланысты.

Мен өз тәжірибемде нақты сабақтарға арнайы жасалған мультимедиялық конспект-презентацияларды, қысқа мәтінді, негізгі сызбаларды, сызбаларды, бейнеклиптерді қолданамын. Жаңа тақырыпты түсіндіру барысында мультимедиялық презентацияларды пайдалану кезінде осы тақырыптың ең тиімді сәттері көрсетілген, сонымен қатар кез-келген слайдты уақытында қайта қосу мүмкіндігі бар. Экранда балалар дәптерге жазатын анықтамалар, схемалар пайда болуы мүмкін, ал мен қайталауға уақыт жұмсамай, көп нәрсені айта аламын. Мұндай тренингте баланың жаңа білімді іздеу, түсіну және қайта өңдеу, сондай-ақ жаңа тақырыптарды қорғау үшін презентациялар дайындау жөніндегі жеке іс-әрекетіне ерекше назар аударылады.

Мультимедиялық проекторды қолдану, сабақта әртүрлі механизмдер мен түйіндердің жұмысын көрсету тек көрнекі бейнені ғана емес, сонымен қатар сабақта мультимедиялық технологиялардың мүмкіндіктерін толық ашады. Сабақта осындай элементтерді қолдану студенттердің әртүрлі ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді, логикалық ойлауды дамытады, сабақтың ақпараттық және эмоционалды байлығын қамтамасыз етеді, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады, оқу материалының қоршаған өмірмен байланысын қамтамасыз етеді.

Жоба әдісін қолданудағы практикалық тәжірибем мынаны көрсетеді:

1.Үнемі және жүйелі түрде жүргізілетін өзіндік жұмыс студенттерге оқытушымен дайын білім беру кезінде алған білімдерімен салыстырғанда терең және берік білім алуға ықпал етеді.

2. Оқушылардың дидактикалық мақсаты мен мазмұны бойынша әр түрлі тәуелсіз жұмыстарды орындауы олардың танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға, ойлауды дамытуға ықпал етеді.

3. Оқушылар практикалық дағдылар мен дағдыларды қалыптастырады, бұл тағы да танымдық дағдыларды қалыптастыруға оң әсер етеді.

Жоғарыда айтылғандардың бәрінен қорытынды жасауға болады. Жоба бойынша жұмыс тәрбиелік, тәрбиелік және дамытушылық сипатқа ие, маңызды жалпыадамзаттық құндылықтарды тәрбиелеуге ықпал етеді, жауапкершілік сезімін, өзін-өзі тәртіпті, өзін-өзі ұйымдастыру қабілетін, өз жұмысын сапалы орындауға деген ұмтылысты дамытады. Жеке тұлғаның зерттеу және шығармашылық қабілеттері, қарым-қатынас дағдылары, ақпараттық кеңістікте даму қабілеті, қабылданған шешім үшін жауапкершілік сезімі сияқты Жобалық іс-әрекет дағдылары да дамиды.

Әрине, кез-келген осындай сабаққа дайындық өте ауыр, әр түрлі материалды мұқият өңдеуді қажет етеді, бірақ ол білімді инновациялық форматта біріктіруге мүмкіндік беретін шығармашылық процеске айналады. Сабақтың компьютерлік элементтерінің ойын-сауығы, жарықтығы, жаңалығы басқа әдістемелік әдістермен бірге сабақты ерекше, қызықты, есте қаларлық етеді және мұғалімнің беделін студенттердің көз алдында арттырады.

1. 
   
   
   
   жүктеу/скачать 450.76 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: