А. Байтурсынов 1-том final indd

89
Мұжығым жатарда бай, тұрса сорлы, 
Байлықтың құр тып-типыл, қалған орны. 
Аһылап-уһілейді, ұры алған соң 
Терімен маңдайының жиған қорды.
Туысқан, көрші, құда-құрмаласын,
Дос-жарын жиып, Мұжық жәрдем сұрады:
«Қайғымды, – Мұжық айтты, – шағам, жұртым! 
Сендерден жақын кімді табам, жұртым! 
Ұшырап зор қазаға, жайым мынау!
Не көмек бересіңдер, маған жұртым?»
Жиылып келген өңшең жақындары, 
Мұжыққа ақыл айтып жатыр бәрі.
Сорлыға бар мүлкінен жұрдай болған 
Мінеки, берген көмек-ақылдары:
Карп деген бөлесі айтты: «Әуел баста 
Бай деп ат керек еді шығармасқа!»
Құдасы Клим айтты: «Мұнан былай 
Сарайды үйден оқшау салдырмасқа!»
Айтады көрші мұжық бір жасырақ: 
«Болғаннан емес қой бұл сарай жырақ!
Қабаған кісі алатын төбеттерден 
Қораға қоймағаннан ит асырап.
Қаншығым балалады күні кеше,
Ал, сонан аямайын керегіңше!
Бірталай, үйшік толған күшігі бар,
Ішінен табылатын қандай десе.
Көршіме көңілі жарым қимаймын ба?
Обалын мойныма артып, өлтіргенше!»
Жүз ақыл берген шығар келген бәрі:
Бірі олай, бірі бұлай деп жас-кәрі.
Аямай тіл көмегін беріп, беріп,
Бір адам қараспады сөзден әрі.
Ей, Мұжық, жұртқа сенбе, өзіңе сен!
Өледі аштан қонақ әрі-сәрі.
«Ауызыңды құрғақ қасық босқа қажар», 
Шығынға құр айтқан сөз болмас дәрі.

90
* * *
Бұл сөздің мағынасы емес терең,
Сонда да қорытуын айтып берем;
Әртүрлі сыналатын жер болмаса, 
Достықты, жақындықты шын-ақ дер ем. 
Жап-жақын жайшылықта көп дос-жарды 
Мен неге жамандықта сирек көрем?
Тар кезең, талма жерде табылу жоқ, 
Қалады құлақтары болып керең.
Осындай дүниенің ісін байқап,
Достық пен жақындыққа талғап сенем.
ҚАзДАр
Бір ұзын алып қолға мықты шыбық, 
Қаздарын қалаға айдап шықты мұжық. 
Қуалап, байғұстарды келеді ұрып,
Асығып базар күнге жаны шығып.
Тексерсек мұжық ісін байқап, ойлап, 
Оған да дұрыс емес кінә қоймақ.
Асықты базар күнге, пайда көп деп, 
Қаздарды ұрды ма ол босқа ойнап?
Десеңдер, олсыз базар тарамайды,
Дер едім: мұжық ісі жарамайды.
Пайдасы, базар өтіп, кетер жерде,
Қаз түгіл, адамға да қарамайды.
Біздерше қаздар, бірақ сынамады, 
Оларға мұжық ісі ұнамады.
Жолыққан жолаушыға бәрі шулап, 
Мұжықтың ісін айтып, кінәлады.
«Бар ма екен, бізден сірә, соры қалың?! 
Қожасып қуалайды мұжық жарым. 
Қорлайды ұрып-соғып, ойламайды, 
Мойнында қандай міндет, қарыз барын!
Ойласа, қайдан біздің асылымыз?
Румды құтқарған қаз нәсіліміз!
Айт істеп атамыздың құрметіне,

91
Өтпейді һәман онда жыл мейрамсыз!
Таяқ жеп жай қаздарша, жүргеніміз 
Наданға душар болып бір білімсіз!»
Қаздарға жолаушы айтты: «Тоқтаңдаршы! 
Ауысқан ақыны айтып, жоқтаңдаршы! 
Сендерді қадірлеуге не үшін міндет? 
Мұжықты айыпты қылып боқтаңдаршы!»
«Істеген атамыздың ісі қайда?
Румды құтқарғаны азғантай ма?»
«Қоя тұр, – жолаушы айтты, – көрдегіңді! 
Өздерің келтірдіңдер қанша пайда?»
«Айттық қой атамыздың еткен ісін!
Әлде өзің сөзімізге сенбеймісің?»
«Сенемін һәм білемін атаң жайын! 
Сендерді қадірлеуге деймін не үшін?! 
Өткізді өз бастарың қандай еңбек?
Атаңда көрде жатқан жоқ жұмысым».
«Біздің бе?..
2
жоқ өткізген еңбегіміз!» 
«Әне жөн, сыйламаса, көнбегіңіз:
Мені де атам жақсы, қадірле деп,
Таласып қиын болар жеңбегіңіз.
Жақсы-ақ боп аталарың өткен шығар, 
Ісіне қарай құрмет еткен шығар.
Қалдырмай асылынан арттағыға,
Өзімен жақсылығы кеткен шығар.
Көрдегі көмек болмас бабаларың,
Кем болса өздеріңнің бағаларың.
Көніңдер, ұрса, соқса, сойса-дағы!
Болған соң қуырдақтық шамаларың».
Кетермін баяндасам алысқа бек:
Лайық әр нәрсеге керек қой еп. 
Жайынан жат қаздардың сөйлеген сөз 
Көбіне жақын қаздың тиетін дөп.
Бетіне көрдегінің көнін ұстап,
Деп жүрген көріктімін қазақтар көп. 
Қысқартып, сөз аяғын тоқтатамын, 
Солардың өкпесіне қалармын деп.
2 ... ойланып, ойланып (А.Байтұрсынұлының түсініктемесі)

92

жүктеу/скачать 1.7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: