ЖАҢАШЫЛДЫҚТЫҢ МӘНІ, ОНЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ ЖӘНЕ ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ

2. ЖАҢАШЫЛДЫҚТЫҢ МӘНІ, ОНЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ ЖӘНЕ ЖАҢА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫҢ

Инновацияның қажеттілігі сыртқы себептермен де анықталады, ол мынадай бірқатар себептерге байланысты: адамдардың мұқтаждылығын қамтамасыз ету қажеттілігі, білім алушылардың білімге, дағдыға, шеберлікке деген ұмтылысы, жоғары сапалы білім алудағы жеке тұлғаның дамуы. Демек, жаңалықтың ену қажеттілігі білім алуға деген коньюктураның (бір нәрсеге әсерін тигізетін жағдайлардың кездесуі) мұқтаждығынан пайда болады.

Жаңалық енгізу кез келген білім беру мекемесінің дамуы мен жоғары жетістікке жетуінің негізгі факторы болып табылады.

Бүгінгі таңда білім беру қызметін көрсетуде бәсеке күшейіп отыр, тұтынушылардың дайындық деңгейіне деген талаптары өсуде.

Әрине педагогикалық инновацияның бір бөлігі ғана тек белгілі қоғамдық қатынастарда нақты ақиқат дүниеге айналады. Мысалы, ізгілендіру үрдісінің дамуының негізгі шарты қоғамдағы саяси қайта құрулар және оның жұмыс істеуі экономикалық механизмнің өзгерісі болып табылады. Дегенмен, білім беру үрдісінің педагогикалық сұрыпталуының негізі осы саланың қызметкерлері арқылы қалыптасады.

«Инновация және кәсіпкерлік» деген кітабында П.Друкер негізгі шарттарды анықтауға тырыса отырып, адам тәжірибесінің толық көрінісін суреттейді, оның ішінде жаңа идеялар жемісті және ұзақ мерзімдік инновация адам қызметінің кез келген саласында қарастырады.

• 
  идеялар айқын мақсатты көздеген және оларды жүзеге асыру мен тарату тәсілдері қалыптасқан жағдайда ғана сәтті инновация бола алады;
  
• 
  инновация жемісті болу үшін ол аз және өте нақты нәрседен басталуы қажет;
  
• 
  ақпаратқа негізделген өзгерістің сәтті болуы екіталай, алынып отырған ақпарат оңай жолмен келсе немесе арзанға түссе ғана өз жемісін береді.
  

педагогикалық қызметте инновациялық бағыттылықты қазіргі заманғы білім беру, қоғамдық және мәдени даму жағдайында педагогикалық қызметтің инновациялық бағыттылығының қажеттігі бірқатар жағдайлармен айқындалады.

Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің

Қазіргі заманғы мектепте нақты педагогикалық қызметте іске асыруға болатын орасан зор педагогикалық тәжірибе жинақталған, бірақ олардың бәрі бірдей қолданыла бермейді, өйткені көптеген мұғалімдер мен басшыларда ол тәжірибені зерттеу –және қолдану қажіттілігі қалыптаспаған, сол сияқты ол тәжірибелерді талдау мен талдаудың дағдысы және іскерлігі жетісе бермейді. Мұғалімдер нақты іс - әрекетінде өзінің, сол сияқты әріптестерінің де педагогиклық тәжірибесіне талдау жасаудың қажеттілігіне мән бермейді.

ұжымға кірігуіне болжам жасау қажет. Педагогикалық тәжірибеде объективті және даралық құндылықтар бір – бірімен астасып жатады, бірақ педагогикалық қызметтегі даралық ерекшеліктердің бәрі бірдей көпшіліктің игілігі бола алмайды. Тек жеке тұлғаның жаңа тәжірибе жасауға ықпал жасайтын бірегей және қайталанбас ерекшеліктері ғана назарға алынады. Озық педагогикалық тәжірибе бұқарылық негізде қалыптаса отырып, объективті педагогикалық заңдылықтарды игерудің деңгейін де танытады. Озық педагогикалық тәжірибенің бір түрі болып есептелетін жаңашылдық пен зерттеушілік педагогикалық тәжірибе сезімдік тәжірибелерден теориялық талдау және жинақтауға алып баратын басқыш сияқты.

Критерийлер жүйесіндегі оптималдық нәтижеге қол жеткізуге мұғалім мен оқушының жұмсаған күшінің шығыны мен қолданған тәсілінің тиімділігін айқындайды. Әртүрлі мұғалімдер әртүрлі еңбек жағдайымен бөлек оқушылар ортасында бірдей жоғары нәтижеге қол жеткізеді. Оқу үрдісіне педагогикалық инновацияны енгізіп, барынша аз дене, ой еңбегін және аз уақыт жұмсап жоғары нәтижеге қол жеткізуінің оптималдығын білдіреді.

Инновациялық бұқаралық тәжірибеде шығармашылық пен қолдану мүмкіндігі педагогикалық инновацияның бағалаудың критерийі ретінде қарастырылады. Шындығында, құнды педагогикалық идея немесе технология шартты ерекшеліктермен күрделі техникалық жарақтандыруымен немесе мұғалім қызметінің ерекшеліктерімен тар

шеңберге тығылып, қолдану мүмкіндігі шектеулі болса, онда біз педагогикалық жаңашылдық туралы айт алмас едік.

Инновацияны бұқаралық педагогикалық тәжірибеде қолданудың бастапқы кездегі жекелеген мұғалімдер мен тәрбиешілердің қызметіне негізделгені мен олар сыннан өтіп объективті бағалаған соң жалпыға бірдей қолдануға енгізуге ұсынуы мүмкін.

Жоғарыда аталған критерийлерді біреу және педагогикалық инновацияны бағалауда қолдана алу педагогикалық шығармашылыққа негіз қолайлы.

Педагогтардың идеясы сияқты кез келген инновациялық қызметтің нәтижесі оқу орындары мен педагогика ғылымының қарқынды дамуына ықпал етуі керек.

Сондықтан оларды негіздеуге тар шеңберде қолданылатын міндеттермен шектеліп қоймай, әлеуметтік - педагогикалық дамудың нақты бағыттары мен негізгі мақсаттарын ескеру қажет», - дейді А.Найн.

Сондықтан біз білім беруді демократияландыру мен ізгілендіруді үздіксіз дамып отыратын қоғамдық үрдіс ретінде түсінеміз және ол инновацияға қысқа мерзімді , өткінші ғана құбылыс деп қарамайды.

Осындай жағдайда білім беру жүйесі қоғамдық қызметтің басқа салаларымен бірлесе отырып жұмыс жасағанда ғана аяғынан тұрып кетеді. Педагогикалық инновациялар білім берудің ішкі жүйесіндегі адамдар қызметінің нақты нәтижесі болып табылады.

А.Колодин мен С.Смирновтың пікірлерінше, педагогикалық инновация мемлекеттік білім ұйымдарының жасап, жүзеге асырған

жаңалығы емес, білім беру және ғылым жүйесінің ұйымдары мен қызметкерлері жасаған жаңалықтар болып табылады.

Сонымен бірге білім беру саласында болып жатқан өзгерістердің барлығын авторлар педагогикалық инновацияға жатқыза алмайды. Бұл категорияға олар білім берудің қоғамдық жағдайларының өзгерісін, оның мәртебесінің жоғарылауы мен қаржыландырудың өсуі сияқты мысалдарды жатқызады.

Білім беру мекемелерін жабдықтау да таза педагогикалық инновация болып табылмайды, - бұл инновацияның компьютерлік техника саласына енуі, оқу құралдарының өндірілуі болып табылады.

Басқару инновациясына мектеп ұйымының ішкі қызметіндегі кейбір жаңадан енгізілген шараларды жатқызуға болады.

Адам ұрпағымен мың жасайды, - дегендей, ұрпақ тәрбиесі қай кезде де халықтык мәселе болған.

Сол үшін оқу орындарында білім беруді жаңаша әдіс - тәсілмен жүргізуіміз керек. Бірақ, оқу орнының атауын өзгерткеннен (гимназия, лицей, академия және т.б.) ойлаған мақсатқа жете алмаймыз.

Ондағы оқыту мазмұны, білім беру технологиясы білім алушының талантына, дарынына, талап - тілегіне қарай ұлттық тәрбие, салт - дәстүр, бабалар тарихын негізге ала отырып, жеке тұлға қалыптастыруға бағытталуы керек.

Қазіргі таңда педагогика теориясына елеулі өзгерістер еніп, білім беру мазмұны жақсарып, жаңа көзқарастар пайда болып, білім беру құрылымында жаңа технологиялар өмірге келуде.

Оқытудың жаңа технологияларын алдымен жете меңгерген, содан соң оны оқу мазмұнына, білім алушылардың жас және психологиялық ерскшеліктеріне қарай пайдаланудың маңызы зор. Педагогикалық технология ұғымы іс - тәжірибемізде жиірек қолданылып, тәжірибеге енуде.

Ал «технология» түсіндірмесін сөздікте қандай да болсын жұмыстағы, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы, ал педагогикалык технология — педагогикалык мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті, — деп В.Кларин айтып өткендей, педагогикалық технология тәжірибеде жүзеге асатын педагогикалық жүйенің жобасы болып табылады.

Ал педагогикалық жүйе дара тұлғаны қалыптастыруға бағытталған, белгілі - бір мақсатқа жету жолындағы арнайы педагогикалық ықпалды ұйымдастыруға қажеттті өзара байланысқан әдістер мен құралдардың жиынтығы.

Сонымен, міндетті деңгейді мемлекеттік өлшем ретінде алсақ, онда білім берудің шығармашылық сипаты қалыптасады. Былайша айтқанда, педагогикалық технология – ол білім алушының шығармашылықтық тұрғыда терең ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігі, оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі.

Экономикалық жағынан дамыған елдердің тәжірибесі экономика, ғылым мен мәдениеттің қарқынды дамуының негізгі кілті екендігін көрсетіп отыр, ендеше қазіргі заманның ақпараттық технологиясын меңгеруге міндетіміз.

Оқыту технологиясы - бұл оқытудың тиіміділігін арттыру мақсаты мен білім беру үрдісін зерттеу негізінде оқу үрдісін жүзеге асыру және бағалау, бағдарламалаудың жүйелі тәсілі болып табылады.

Педагогикалық технология - оқыту үрдісін жобалау, ұйымдастыру формасымен анықталады.

Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасу барысында орта білім берудің жүйелі түрде реформалануы қоғамдық тұрғыдан үлкен маңызға ие. Білім беруді реформалауды жүзеге асырудың және бір маңызды сипаты қазіргі уақыттағы оқыту үрдісін технологияландырудың қажеттілігінен туып отыр.

Осыған орай, соңғы кезде оқытудың әр түрлі педагогикалық технологиялары жасалынып, оқу орындарының өміріне енгізілуде. Олар: С.Н.Лысенкованың алдына ала оқыту технологиясы, В.Шаталовтың қарқынды оқыту (тірек сигналдарын пайдалану арқылы) технологиясы, П.М.Эрдниевтің ірі блоктан оқыту, мәселелік оқытудың белсенді әдістеме технологиясы және т.б.

Ал соңғы жылдары В.М.Монаховтың модульдік технологиясына, В.К.Дьяченконың оқытудың ұжымдық тәсіліне сондай-ақ, профессор Ж.Қараевтың окытуды дербестендіру мен ізгілендіру ұстанымдарына негізделген компьютерлік технологияны еліміздің көптеген оқу орындары қолданып жүр.

Оқу орындарында жүргізіліп жатқан қазіргі тәжірибелік - сынақ жұмыстардың басты міндеті жаңаша оқытудың педагогикалық технологиясын оқыту үрдісіне енгізу болып табылады.

Мәселен, Л.В.Занков, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдовтың бірлесе жасаған «Дамыта оқыту жүйесі» бір - бірімен тығыз байланысты мынадай ұстанымдардан құралады:

• 
  Жоғары деңгейдегі қиындықта оқыту.
  
• 
  Теориялық білімнің жетекші рөлі.
  
• 
  Оқу материалын жеделдете оқыту.
  
• 
  Оқу үрдісін оқушының сезінуі.
  
• 
  Барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу Л.В.Занковтың оқыту жүйесінде оқушы өзін емін - еркін сезінеді,
  

Д.Б.Элъконин мен В.В.Давыдовтың зерттеулері оқу әрекеті мен оның субъектісін қалыптастыруға бағытталған. Оның құрылымы төмендегідей: оқу - танымдық мотивтер, оқу тапсырмалары, оқу амалдары, оқу операциялары.

Педагогика ғылымында баланы оқыту мен тәрбиелеудің басты міндеті жан - жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру болғандықтан, жаңа технология бойынша әдістемелік жүйенің басты бөлігі оқыту мақсаты болып қалады.

Педагогикалық технологиялар төмендегі кластарға бөлінеді:

• 
  Қолдану деңгейіне қарай жалпы педагогикалық, жеке әдістемелік, және модульдік технологиялар.
  
• 
  Философиялық негізі бойынша: материалистік және идеалистік, диалектикалық және метафизикалық, ғылыми және діни гуманистік, антигумандық, антропософиялық, және теософиялық, прагматикалық, экзистенциалистік, еркін тәрбие және мәжбүр ету т.б.
  
• 
  Психикалық дамудың басты факторлары бойынша: биогендік, социогендік, психогендік және идеалистік технологиялар болып бөлінеді. Бүгінде жеке бас биогендік, социогендік және психогендік факторлардың әсерлер жиынтығының нәтижесі болып табылады, - деп қабылданған, бірақ нақты технология олардың бірін ғана ескереді немесе ұтыс жасайды және оны негізгі деп есептейді.
  
• 
  Тәжірибелі меңгерудің ғылыми тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті - рефлекторлық, бихевиористік, гештальт технология, интериоризаторлық, дамыта оқыту.
  
• 
  В.П.Беспальконың танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру және басқару типі бойынша: оқытушының оқушымен өзара әрекеті алшақталған, циклдық, шашыраңқы немесе бағытталған, индивидуалдық және автоматтандырылған болып бөлінеді, яғни оқу құралдарының көмегімен жүзеге асырылады. Осы жоғарыда аталған белгілердің байланысы технологияның дидактикалық жүйесін анықтайды, олар:
  

1. 
   Классикалық дәстүрлі оқыту;
   
2. 
   Аудио - визуалды техникалық құралдар көмегімен оқыту.
   

• 
  Я.А.Коменскийдің дәстүрлі классикалық сынып - сабақтық жүйесі, мазмұндаудың дәрістік әдісі мен білім алушының кітаппен өз бетінше жұмыс істеу комбинациясынан тұрады.
  
• 
  Қазіргі дәстүрлі оқыту алдыңғыны техникалық құралдармен байланыстыра қолданады.
  
• 
  Оқытудың топтық және дифференциалдық әдістері, педагогтың барлық топпен ақпарат алмастыруы, сондай-ақ жеке оқушыларға репетитор ретінде көңіл аударады.
  
• 
  Бағдарламалап оқыту, барлық басқа түрлерді жеке қолдана отырып, басқарудың адаптивті бағдарламасына негізделеді.
  
• 
  Эзотерикалық технологиялар эзотерикалық білім, оған апаратын ақиқат пен жолдар туралы оқуға негізделген.
  

• 
  Дәстүрлі мектеп технологиясы, орташа оқушыға арналған;
  
• 
  Қозғалыстағы деңгей технологиясы, яғни пәндерді тереңдетіп оқыту гимназия, лицей, арнаулы білім және т.б оқу орындарына арналған.
  
• 
  Орнын толтыра оқыту технологиясы, яғни түзетулер жасауға арналған.
  
• 
  Әртүрлі виктимологиялық технологиялар (сурдо-, орто-, тифло-, олигофренопедагогика);
  
• 
  Жаппай көпшілік мектеп төңірегінде ауытқымалы, қиын немесе дарынды балалармен жұмыс жасауға арналған технологиялар.
  

Бұл технологиялардың іс жүргізу бағдары, жеке бас қатынастарының приоритеті, индивидуалдық жақындау, қатаң емес демократиялық басқаруы және айқын гуманистік бағыттағы мазмұны болады. Оларға ынтымақтастық педагогикасы, Ш.А.Амонашвилидің гуманды жеке бас технологиясы, Е.Н.Ильиннің адамды қалыптастыратын пән ретінде әдебиетті оқыту жүйесі және т.б. жатады.

Оқу материалын әдістемелік жетілдіру және дидактикалық қайта құру негізіндегі педагогикалық технологиялар.

Оған П.М.Эрдниевтің дидактикалық бірліктерді ірілендіруі, В.С.Библер мен С.Ю.Кургановтың «мәдениет сұхбаты» технологиясы, Л.В.Тарасовтың «Экология және диалектика» жүйесі, М.Б.Воловичтің ақыл-ой іс-әрекетін кезеңдік қалыптастыру теориясын жүзеге асыру технологиясы және басқалары кіреді.

Әрбір педагогикалық технология жеке тұлғаның өзін-өзі дамытуға, оның өзіндік және шығармашылық қабілетін арттыруға, қажетті іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыруға және өзін-өзі дамытуға қолайлы жағдай жасауға қажетті объективті әдістемелік мүмкіндіктерін қамтиды.

Қазіргі кезеңде қолданылып жүрген жаңа педагогикалық технологияның негізіне әрбір оқушының жеке және дара ерекшеліктерін ескеру, білім алушылардың қабілеттері мен шығармашылығын арттыру,

білім алушылардың өз бетінше жұмыс істеу, іздену дағдыларын қалыптастыру жатады.

Ынтымақтастық педагогика технологиясының негізгі мақсаты - талап ету педагогикасынан қарым - қатынас педагогикасына көшу, балаға ізгілік тұрғысынан қарау, оқыту мен тәрбиелеудің ажырамас бірлігі. Ынтымақтастық педагогикасының ерекшелігі – оқытушы - білім алушы, білім алушы - оқытушы, білім алушы - білім алушы, білім алушы да субъект, оқытушы де субъект.

Түсіндіре басқарып, оза отырып оқыту технологиясының авторы жаңашыл мұғалімдердің бірі С.Н.Лысенкова. Бұл технологияның негізгі мақсаты - барлық оқушыны табысты оқыту. Ол төмендегідей ерекшеліктерімен сипатталады:

• 
  оқыту материалдарының бірізділігі, жүйелілігі;
  
• 
  саралау, әр оқушыға берілетін тапсырманың қолайлылығы;
  
• 
  бағдарламаның, кейбір тақырыптардың қиыншылығын жеңу, қиын тақырыптарды біртіндете оңайлату әдісін, яғни оза оқыту әдісін қолдану;
  
• 
  сабақты пысықтауға әуелі озаттар, сосын орташалар, ең соңында нашар оқушылар қатыстырылады;
  
• 
  бірте - бірте толық дербестілікке өту;
  
• 
  сыныпта қалыпты жағдай қалыптастыру; түсінетін, өзара көмек, ынтымақтастық қарым - қатынас;
  
• 
  оқушының қателігін ескерту, бірақ еш жазғырмау;
  
• 
  үй тапсырмасы тек әр оқушының мүмкіндігіне қарай (әркім өзі орындай алатын жағдайда ғана) беріледі;
  
• 
  білім, білік, дағдыны дамыта меңгеру;
  
• 
  түсіндіруді қабылдау.
  

мақсаты - оқушының өз бетінше жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту, оқу материалын өңдеудің жекелеген тәсілдері арқылы жұмыс істеуге үйрету.

Қазіргі таңдағы педагогика ғылымының бір ерекшелігі – білім алушының тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын қолдануға ұмтылуы.

Оқыту технологиясын жетілдірудің педагогикалық бағыты негізгі ой-тұжырымдарыды пайдалана отырып, ақыл - ойды дамытатын оқуға көшу және білім алушыға орташа деңгейде білім беретін бағдарламадан жекелеп, саралап оқыту бағдарламасына өту болып табылады.

Жаңа технологияның қағидалары - оқытуды ізгілендіру, өздігінен дамитын, дұрыс шешім қабылдай алатын, өзін-өзі жетілдіріп, тәрбиелеуші тұлғаны қалыптастыру болып табылады.

Оқытушылардың оқыту технологияларын меңгеруде педагогикалық кеңестер, әдістемелік бірлестіктер арқылы көмек беріледі және олардың зерттеу жұмыстары мен шығармашылық іс-әрекеттері пайдаланылады.

Оқытудың жаңа технологиялары оқытушының алдына төмендегідей міндеттерді қояды:

• 
  педагогикалық қызметтің өзекті мәселесін білу;
  
• 
  оқу бағдарламасының түрлендірген нұсқауларын кұрастыру;
  
• 
  оқу модулін құрастыру;
  
• 
  оқу жобаларының мазмұнын анықтау, әр білім алушыға арналған тапсырмалар құрастыру;
  
• 
  білім алушылардың жаңа материаларды меңгеруі бойынша деңгейленген жаттығулар жүйесін жасау;
  
• 
  оқу - әрекеттерінің материалдарьн іріктеп ала білу.
  

г) педагогикалық ринг;

д) педагогикалық идеялар аукционы;

е) ашық сабақтарға кіру, талдау және т.б.